Suttantikadukam±tikatthavaººan±
Suttantikadukesu vedeti, vividhena v± ±k±rena j±n±t²ti vijj±, vipassan±ñ±ºamanomayiddhicha-abhiññ±vasappavatt± paññ±, tasmi½ vijj±bh±ge vijj±koµµh±se vijj±sabh±ve vattant²ti vijj±bh±gino. T± eva vijj±, ta½ v± vijja½ sampayogavasena bhajant²tipi vijj±bh±gino, aµµhavidhavijj±sampayuttadhamm±. T±su y± k±ci ek± vijj± vijj±, ses± vijj±bh±ginoti eva½ vijj±pi vijj±sampayuttadhamm±pi vijj±bh±ginotveva veditabb±, idha pana vijj±sampayutt± dhamm±va adhippet±. Na vij±n±t²ti avijj±, catusaccacch±dakavasena catubbidho moho, tasmi½ avijj±bh±ge avijj±koµµh±se avijj±sabh±ve vattant²ti avijj±bh±gino. T± eva avijj±, ta½ v± avijja½ sampayogavasena bhajant²tipi avijj±bh±gino, avijj±sampayuttadhamm±. Eva½ avijj±pi avijj±sampayuttadhamm±pi avijj±bh±ginotveva veditabb±, idha pana avijj±sampayuttadhamm±va adhippet±. Tattha arahattamaggacitta½, paññ±virahitata½sampayutt± ca vijj±bh±gino ca ñ±ºasampayuttak±m±vacarajavan±ni, ñ±ºavirahitata½sampayutt± ca vipassan±bh±vena pavattiya½ vijj±bh±gino, aññad± na vattabb±. R³p±vacaracatutthajjh±nikajavanacitt±ni, paññ±virahitata½sampayutt± ca manomayiddhibh±vena ca pañc±bhiññ±bh±vena ca pavattiya½ vijj±bh±gino, aññad± na vattabb±. Tattha dv±das±kusalacitt±ni, avijj±virahitata½sampayutt± ca avijj±bh±ginova, idha pana avijj±, sesacittar³panibb±n±ni ca na vattabb±va. Cetasikesu pana moha-appamaññ± na vattabb±va, ses± kusal±by±kat± siy± vijj±bh±gino, siy± na vattabb±, tij±tik± dvidh±pi na vattabb± ca. Sesa½ suviññeyyameva. Paµhama½. Puna anajjhottharaºavasena kilesandhak±ra½ viddha½setu½ asamatthat±ya vijju upam± etesanti vijj³pam±, ±dito t²su maggesu ñ±ºa½va. Nissesa½ viddha½sanasamatthat±ya vajira½ upam± etesanti vajir³pam±, arahattamagge ñ±ºa½. Yath± hi meghandhak±re maggapaµipannassa paµicch±dana-andhak±ra½ vidhamitv± vijjuy± uppannakkhaºe c±tudis± magg± p±kaµ± honti, vijjuy± niruddh±ya puna andhak±ro ottharitv± magga½ paµicch±deti, eva½ vipassan±y±nikassa yath±saka½ saccacch±dakakilesandhak±ra½ vidhamitv± t²su maggesu yath±kkama½ uppannesu catt±ri sacc±ni p±kaµ±ni honti, tesu niruddhesu puna avasiµµhakilesandhak±ro catusacca½ paµicch±deti, tasm± t²su maggesu paññ± vijj³pam± vutt±. Yath± pana vajirassa abhejjo p±s±ºo n±ma natthi, tañca nissesato vajira½ khepeti, vajirena ca gatamagge p±s±ºassa puna p±katikabh±vo natthi, eva½ arahattamaggañ±ºassa avajjhakileso n±ma natthi, tañca nissesato arahattamaggañ±ºa½ khepeti, tena ca khepite kilese avasiµµhakiles±bh±vato tassa puna paccud±vattana½ n±ma natthi, tasm± catutthamagge paññ± vajir³pam± vutt±. Paññ± eva hettha siy± vijj³pam±, siy± na vattabb± ca hoti. Sesacetasikacittar³panibb±n±ni pana sabb±ni na vattabb±neva. Dutiya½. B±lesu µhitatt±, yattha µhit± tadupac±rena b±l±, b±lakaratt± v± b±l±, dv±das±kusalacitt±ni. Idha pana ahirikañca anottappañca b±l± n±ma. Paº¹itesu µhitatt± paº¹it±, paº¹itakaratt± v± paº¹it±, ekav²sati kusalacitt±ni. Idha pana hir² ca ottappañca paº¹it± n±ma. Sesacittar³panibb±n±ni na vattabb±ni. Sesa½ suviññeyyameva. Tatiya½. Kaºh±ti k±¼ak±, cittassa apabhassarabh±vakaraº±. Sukk±ti od±t±, pabhassarabh±vakaraº±. Sesa½ sabba½ b±ladukasadisameva. Catuttha½. Idha ceva sampar±ye ca tapent²ti tapan²y±. Na tapan²y± atapan²y±. Sesa½ b±ladukasadisameva. Pañcama½. “Siriva¹¹hako dhanava¹¹hako”ti-±dayo viya vacanamattameva adhik±ra½ katv± pavatt± adhivacan± n±ma. N±madheyyanti tesa½ tesa½ dhamm±na½ n±m±ni. T±ni catubbidh±ni s±maññan±ma½ guºan±ma½ kittiman±ma½ opap±tikan±manti. Tattha paµhamakappikesu mah±janena sammannitv± µhapitatt± “mah±sammato”ti rañño n±manti evar³pa½ s±maññan±ma½ n±ma. “Dhammakathiko pa½suk³liko k±¼o rasso”ti evar³pa½ guºato ±gata½, “bhagav± araha½ samm±sambuddho”ti-±d²nipi tath±gatassa anek±ni n±masat±ni guºan±ma½ n±ma. Ya½ pana j±tassa kum±rassa ñ±tak± kappetv± pakappetv± “aya½ asuko n±m±”ti n±ma½ karonti, ida½ kittiman±ma½ n±ma. Y± pana purimapaññatti aparapaññattiya½ nipatati, seyyathida½– purimakappepi cando cando eva, etarahipi an±gatepi cando eva. Tath± “s³riyo samuddo pathav² r³pa½ vedan± saññ± saªkh±r± viññ±ºa½ nibb±nan”ti-evam±di opap±tikan±ma½ n±ma. T±ni puna vijjam±napaññatti avijjam±napaññatti vijjam±nena-avijjam±napaññatti avijjam±nenavijjam±napaññatti vijjam±nenavijjam±napaññatti avijjam±nena-avijjam±napaññatt²ti eva½ n±mapaññattivasena chabbidh±ni honti. Tattha paramatthato upalabbham±n± yath±vuttadv±sattatividh± n±mar³padhamm± vijjam±n± n±ma, tesa½ pak±rehi ñ±panato paññatti vijjam±napaññatti n±ma, “citta½ phasso pathav² r³pa½ nibb±nan”ti-±dayo paramatthav±cak± sadd±. Up±dinnan±mar³padhamme pana up±d±ya paññatt± sattapuggala-itthipurisadevamanussatiracch±n±dibhed±, anup±dinnar³padhamme up±d±ya paññatt± bh³mipabbatarukkhasakaµacandas³riyanakkhattadis±k±lakasiº±dibhed± ca paramatthato anupalabbham±n± avijjam±n± n±ma, tesa½ paññatti avijjam±napaññatti n±ma. Tath± “att± bh³m²”ti-±dayo atthapaññattiv±cak± sadd± ca cittasantativaººupaganti-±di vijjam±natthav±cak± sadd± vijjam±nena-avijjam±napaññatti n±ma. “Purisassa citta½, meghavaººo”ti-±d²su avijjam±nenavijjam±napaññatti n±ma. “Cittalahut± pathav²gandho”ti-±di vijjam±nenavijjam±napaññatti n±ma. “Manussasar²ra½ rukkhas±kh±”ti-±di avijjam±nena-avijjam±napaññatti n±ma. Eva½ chabbidh±pi cet± adhipp±ya½ viññ±petuk±mat±cittasamuµµh±pitasaviññattisadd±nus±rena ñ±tasaªketassa sotaviññ±ºav²thi-anantara½ uppannehi manodv±rikaviññ±ºehi “imasseda½ n±man”ti anekasaddesu ekattam±ropetv± vavatth±pit± atth±bhimukha½ namanato pak±rehi atthassa ñ±panato “n±mapaññatt²”ti vuccanti, tesa½ adhivacan±na½ path± atth± adhivacanapath±, sammutiparamatthabhed± sabbe dhamm± saddavacan²yasabh±v±. Chaµµha½. Ito para½ dve duk± adhivacanadukasadis±va, kevala½ padatthamattameva viseso. Tattha abhisaªkharont²ti saªkh±r±ti eva½ niddh±retv± sahetuka½ katv± vuccam±n± nirutti n±ma, “takko vitakko saªkappo”ti eva½ tena tena pak±rena ñ±panato paññatti n±ma, yath±vuttan±mapaññattiyova. Na hi adhivacananiruttipaññatt²su atthato kocipi bhedo atthi, nibbattinimittabhedadassanattha½ pana nesa½ vibh±gena padattho dassito. Imesu ca t²su dukesu paññattisahit± sabbe dhamm± labbhanti, anantare n±mar³paduke paññattirahit±ti ime catt±ro duk± imesu suttantikadukesu nippades±, ses± pana aµµhati½s±pi sappades±ti veditabb±. Sattamaµµham±ni. N±makaraºaµµhena, namanaµµhena, n±manaµµhena ca n±ma½, ar³pakkhandhanibb±n±ni. T±ni hi sabbad±pi vedan± saññ± saªkh±r± viññ±ºa½ nibb±nanti opap±tikan±mavasena attano n±ma½ karont±va pavattanti candas³riy±dayo viya. Na hi tesa½ s±maññaguºakittimavasena n±makaraºakicca½ atth²ti. Eva½ n±makaraºaµµhena n±ma½ veditabba½. ¾rammaº±bhimukha½ pana namanaµµhena, aññamañña½ tattha n±manaµµhena ca catt±ro ar³pakkhandh±va n±ma½. Nibb±na½ pana ±rammaº±dhipatipaccayat±ya attani anavajjadhamm±na½ n±manaµµheneva n±ma½ veditabba½. Ruppanaµµhena r³pa½, r³pakkhandho. Navama½. Avijj±ti dukkh±dipaµicch±dako sabbo moho. Bhavataºh±ti bhavapatthan±vasena pavatto lobho. Tath± appavatto panettha lobho, sesacetasikacittar³panibb±n±ni ca na vattabb±ni. Ito para½ pana eva½ navattabbavibh±ga½ adassetv± padatthasar³pamattameva dassayiss±ma, dassit±vases± na vattabb±ti gahetabb±. Dasama½. Bhavo vuccati sassata½. “Bhavissati att± ca loko c±”ti sassatavasena uppajjanakadiµµhi bhavadiµµhi n±ma. Vibhavo vuccati ucchedo. “Na bhavissati att± ca loko c±”ti ucchedavasena uppajjanakadiµµhi vibhavadiµµhi n±ma. Ubhayen±pi micch±diµµhi gahit±. Tath± anantaresupi t²su dukesu. Ek±dasama½. Khandhapañcaka½ “att± ca loko c±”ti gahetv± “sassato att± ca loko c±”ti pavatt± diµµhi sassatadiµµhi n±ma. Tath± “ucchijjissat²”ti pavatt± diµµhi ucchedadiµµhi n±ma. “Antav±”ti pavatt± antav±diµµhi n±ma. “Anantav±”ti pavatt± anantav±diµµhi n±ma. Pubbanta½ anugat± brahmaj±le vuttanayena at²takoµµh±sa½ ±rammaºa½ katv± pavatt± aµµh±rasavidh± pubbant±nudiµµhi n±ma. Aparanta½ anugat± tattheva ±gatanayena an±gatakoµµh±sa½ ±rammaºa½ katv± pavatt± catucatt±l²savidh± aparant±nudiµµhi n±ma. Ayamettha saªkhepo, vitth±ro pana brahmaj±le (d². ni. 1.28), tadaµµhakath±ya (d². ni. aµµha. 1.28) ca veditabbo. Dv±dasamaterasamacuddasam±ni. Ahirikaduka½, hiridukañca suviññeyyameva. Pañcadasamaso¼asam±ni. Dukkha½ vaco etasmi½ vippaµik³lag±himhi vipaccan²kas±te an±dare puggaleti dubbaco, sahadhammika½ dassetv± ovadiyam±ne an±darak±rako puggalo, tassa kamma½ dovacassa½, tassa bh±vo dovacassat±, an±daravasena pavatt± dve paµighacitt±, ta½sampayutt± ca. P±p± assaddh±dayo puggal± etassa mitt±ti p±pamitto, tassa bh±vo p±pamittat±, p±papuggalesu da¼habhattivasena, k±yacittehi ta½sevan±tanninnat±vasena ca pavatt±ni aµµha lobhacitt±ni. Sattarasama½. Sovacassat± kaly±ºamittat± ca vuttapaµipakkhavasena veditabb±. Atthato pana tath±pavatt±ni sahetukak±m±vacarakusalakiriyacitt±ni. Aµµh±rasama½. Pañcasu, sattasu v± ±patt²su kusalabh±vo ±pattikusalat±, saha vatthun± t±sa½ ±patt²na½ ±pajjanaparicchedaj±nanavasena pavatt± k±m±vacarajavanapaññ±. ¾patt²hi vuµµh±ne kusalabh±vo ±pattivuµµh±nakusalat±, vuµµh±navidh±nena saddhi½ ±pattivuµµh±naparicchedaj±nanavasena pavatt± yath±vuttacittasampayuttapaññ±va. Ek³nav²satima½. Sam±pajjitabbato sam±patti, t±su lokiyalokuttar±su savitakkasavic±r±d²su sam±patt²su kusalat± sam±pattikusalat±, saha parikammena appan±paricchedaj±nanavasena pavatt± paññ±. Sam±patt²hi vuµµh±ne kusalabh±vo sam±pattivuµµh±nakusalat±, yath±paricchinnak±leyeva t±hi vuµµh±nakapaññ± k±m±vacarajavanapaññ±va. V²satima½. Aµµh±rasasu dh±t³su kusalabh±vo dh±tukusalat±, savanadh±raºapaµivedhapaccavekkhaºapaññ±. T±saññeva dh±t³na½ manasik±re kusalabh±vo manasik±rakusalat±, t±sa½ sammasanapaµivedhapaccavekkhaºapaññ±. Esa nayo ±yatanakusalat±yapi. Tattha hi savanadh±raºapaccavekkhaº± k±m±vacar±va, paµivedho lokuttarova, sammasana½ k±m±vacaralokuttara½. Aññamañña½ paµicca sahita½ phala½ upp±det²ti paµiccasamupp±do, avijj±d²hi niddiµµho paccayasam³ho, tasmi½ dv±dasaªge anulomapaµiccasamupp±de kusalabh±vo paµiccasamupp±dakusalat±, “imin± paccayena ida½ hot²”ti j±nanavasena pavatt± lokiyajavanapaññ±va. Ekav²satimadv±v²satim±ni. Tiµµhati ettha phala½ tad±yattavuttit±y±ti µh±na½, k±raºa½, tasmi½ µh±ne kusalat± µh±nakusalat±. Na µh±ne kusalat± aµµh±nakusalat±. Tev²satima½. Ujubh±vo ajjavo. Mudubh±vo maddavo. K±yacittujukat±mudukat±dvaya½. Catuv²satima½. Adhiv±sanasaªkh±t± khamana½ khanti, tath±pavattak±m±vacarajavan±ni. P±pato suµµhu orato viratoti sorato, tassa bh±vo soracca½. K±yavac²manosa½varas²lasaªkh±t±ni lokiyalokuttarajavan±ni. Pañcav²satima½. Sammodakapiyav±dit±saªkh±to sakhilabh±vo s±khalya½, yath± parehi saddhi½ attano chidda½ vivara½ na hoti, eva½ dhamm±misehi paµisantharaºa½ paµicch±dana½ paµisanth±ro. ¾gantukassa hi paccuggamanapattac²varapaµiggahaºa-±sanad±nab²janap±dadhovanamakkhan±din±, p±n²yena ±pucchanena, k±le ±gatassa y±gu-±d²na½, vik±le p±nak±d²nañca d±nena, punadivase piº¹±ya caraºaµµh±nadassanapavesananikkhamanak±l±rocan±din± ca pabbajit±, gahaµµh±nañca vinaye ±gatanayena yath±nur³pa½ ±misapaµisanth±ro k±tabbo. ¾gantuka½ pana upasaªkamitv± “tumhe katarabh±ºak±”ti apucchitv± “±cariyupajjh±y± vo katara½ gantha½ va¼añjent²”ti pucchitv± tassa visaye pañhapucchanena sace na sakkoti, saya½ kathetv± d±nena, dhammakathanapañhavissajjanakammaµµh±nakathanakukkuccadiµµhivinodan±din±, pariv±s±divinayakammakaraºena, pabb±jana-upasampad±din± ca dhammapaµisanth±ro k±tabbo. Ayamettha saªkhepo, vitth±rato pan±ya½ saddhi½ ±nisa½sad²pakavatth³hi aµµhas±liniya½ (dha. sa. aµµha. 1351) ñ±tabbo. Etasmi½ duvidhe paµisanth±re kusalabh±vo paµisanth±rakusalat±, tath±pavattak±m±vacarajavan±ni eva. Chabb²satima½. Indriyesu manacchaµµhesu ±p±thagatar³p±d²su ±rammaºesu nimittagahaº±din± indriyasa½varabhedasaªkh±to aguttadv±rabh±vo indriyesu aguttadv±rat±. Paµiggahaºaparibhogavasena bhojane matta½ aj±nanabh±vo bhojane amattaññut±, tath±pavatta-akusalacitt±ni. Sattav²satima½. Anantaradukepi vuttapaµipakkhavasena k±m±vacarasahetukakusalakiriyacitt±ni veditabb±ni. Aµµhav²satima½. Sativippav±sasaªkh±to muµµhasatibh±vo muµµhassacca½, sabbe akusal± dhamm±, asampaj±nanabh±vo asampajañña½, moho. Ek³nati½satima½. Anantaraduke catubh³mik± satipaññ±va vutt±. Ti½satima½. Appaµisaªkh±ne appaµiv±nasaªkh±te akampiyaµµhena yonisodassanasaªkh±ta½ paµisaªkh±nameva balanti paµisaªkh±nabala½, k±m±vacarapaññ±va. Sattabojjhaªg±dibh±van±vasena pavatt± catubh³makadhamm± bh±van±bala½. Ekati½satima½. Paccan²kadhamme samet²ti samatho, so tividho cittasamatho adhikaraºasamatho sabbasaªkh±rasamathoti. Tattha ca pubbabh±g±su aµµhasam±patt²su ekaggat± cittasamatho n±ma, sammukh±vinay±di sattavidho adhikaraºasamatho n±ma, nibb±na½ sabbasaªkh±rasamatho n±ma. Idha pana catubh³mako sam±dhi adhippeto. Anicc±divasena vividhen±k±rena passat²ti vipassan±, lokiyalokuttar± vipassan±paññ±va. B±tti½satima½. Samathova ta½ ±k±ra½ gahetv± puna pavattetabbassa samathassa nimittanti samathanimitta½. Pagg±hanimittepi eseva nayo. Catubh³makasam±dhiv²riy±ni eva. Tetti½satima½. Anantaradukepi v²riyasam±dh² eva vutt±. Catutti½satima½. S²lavin±sik± asa½varasaªkh±t± s²lassa vipatt²ti s²lavipatti, tath±pavatt± akusaladhamm±. Samm±diµµhiy± vipatti diµµhivipatti, micch±diµµhi eva. Pañcati½satima½. Soraccameva s²lassa samp±danato s²laparip³raºato s²lassa sampad±ti s²lasampad±. Diµµhip±rip³ribh³ta½ ñ±ºameva diµµhiy± sampad±ti diµµhisampad±. Catubh³mak± s²lapaññ±va. Tath± anantaradukepi. Chatti½satima½. Visuddhibh±va½ sampatt± s²lasaªkh±t± s²lassa visuddhi s²lavisuddhi. Nibb±nasaªkh±ta½ visuddhi½ p±petu½ samatth± dassanasaªkh±t± diµµhiy± visuddhi diµµhivisuddhi. Sattatti½satima½. Kammassakat±sacc±nulomikamaggaphalasampayuttapaññ± diµµhi visuddhi n±ma. Yath±diµµhissa tadanur³pa½ padh±na½ yath±diµµhissa ca padh±na½ n±ma. Aµµhati½satima½. Sa½vegajanak±ni j±tijar±by±dhimaraºasaªkh±t±ni k±raº±ni sa½vejan²yaµµh±n±ni n±ma, tesu j±ti-±dipaµiccasamuppannabhayasaªkh±ta½ sa½vijana½ sa½vego n±ma, tath±pavattakusal±di eva. Eva½ sa½vegaj±tassa yoniso up±yena padh±na½ sa½viggassa yoniso padh±na½, lokiyalokuttarav²riyameva. Ek³nacatt±l²satima½. Kusaladhammap³raºe asantuµµhibh±vo asantuµµhit±. Yo pana d±na½ datv± tato tena asantuµµho hutv± saraºagamana½ ±kaªkhati, tato pañcas²l±di½, pabbajja½, buddhavacan±na½ uggaºhana½, samathavipassana½, tato ten±pi asantuµµho anukkamena arahatta½ gaºh±ti, aya½ asantuµµhit± kusalesu dhammesu. Adhikusaladhamm±na½ bh±van±ya ukkaºµham±no padh±na½ paµiv±peti nivatt±pet²ti paµiv±ni, na paµiv±ni appaµiv±ni, tassa bhavo appaµiv±nit±. Arahatta½ appatv± padh±nasmi½ anivattanat± anosakkanat±, tath±pavattalokiyalokuttarakusal± dhamm±. Catt±l²satima½. Vij±nanato vijj±, pubbeniv±sacut³pap±ta-±savakkhayañ±º±ni. Vimuccanato vimutti, aµµha sam±pattiyo, nibb±nañca. Aµµha sam±pattiyo hi ±rammaºe adhimuccanato, saya½ vikkhambhitakilesehi vimuccanaµµhena ca vimutt²ti vutt±, nibb±na½ pana sabbakilesehi accantavimuccanaµµhena. Ekacatt±l²satima½. Kilesakkhayakaresu cat³su ariyamaggesu ñ±ºa½ khaye ñ±ºa½ n±ma. Paµisandhivasena anupp±dabh³te ta½ta½maggavajjhakiles±na½ anupp±dapariyos±ne uppanna-ariyaphale ñ±ºa½ anupp±de ñ±ºa½ n±ma. Sesa½ sabbattha suviññeyyameva. Dv±catt±l²satima½.
Suttantikadukam±tikatthavaººan± niµµhit±.
Mohavicchedaniy± abhidhammam±tikatthavaººan±ya
Dhammasaªgaº²m±tikatthavaººan± niµµhit±.