10. Dasamo paricchedo
R³pavibh±ganiddeso
622. Vuttam±dimhi ya½ r³pa½, cittaj±namanantara½;
tassa d±ni kariss±mi, sam±sena vibh±vana½.
623. Ya½ ruppat²ti r³panti, tath± r³payat²ti v±;
r³p±r³pabhav±t²to, sur³po r³pamabravi.
624. Ta½ r³pa½ duvidha½ hoti, bh³top±d±yabhedato;
catubbidh± mah±bh³t±, up±d± catuv²sati.
625. Pathav²dh±tu ±po ca,
tejo v±yo tatheva ca;
catt±rome mah±bh³t±,
mah±bh³tena desit±.
626. Mahant± p±tubh³t±ti, mah±bh³tasam±ti v±;
vañcakatt± abh³tena, mah±bh³t±ti saññit±.
627. Cakkhu sotañca gh±nañca, jivh± k±yo ca r³pat±;
saddo gandho raso itthi-purisindriyaj²vita½.
628. Vatthum±h±rat± k±ya-vac²viññattiyo duve;
±k±so ceva r³passa, lahut±dittayampi ca.
629. Upacayo santatir³pa½, jarat±niccat±pi ca;
up±d±ti pavuccanti, im±ni catuv²sati.
630. Mah±bh³t±ni niss±ya, amuñcitv± pavattito;
up±d±r³pamicc±ha, nirup±d±nam±naso.
631. Pathav² patthaµatt± ca, v±yo v±yanato bhave;
tejo tejeti r³p±ni, ±po ±peti p±lan±.
632. Tesa½ d±ni pavakkh±mi, r³p±na½ lakkhaº±dika½;
lakkhaº±d²su ñ±tesu, dhamm± ±vi bhavanti hi.
633. S±mañña½ v± sabh±vo v±, dhamm±na½ lakkhaºa½ mata½;
kicca½ v± tassa sampatti, rasoti parid²pito.
634. Phala½ v± paccupaµµh±na½, upaµµh±nanayopi v±;
±sannak±raºa½ ya½ tu, ta½ padaµµh±nasaññita½.
Tattha kakkha¼attalakkhaº± pathav²dh±tu, patiµµh±naras±, sampaµicchanapaccupaµµh±n±. Paggharaºalakkhaº± ±podh±tu, upabr³hanaras±, saªgahapaccupaµµh±n±. Uºhattalakkhaº± tejodh±tu, parip±canaras±, maddav±nuppad±napaccupaµµh±n±. Vitthambhanalakkhaº± v±yodh±tu, samud²raºaras±, abhin²h±rapaccupaµµh±n±. Ekek±ya cettha sesabh³tattayapadaµµh±n±ti veditabb±. Cakkhat²ti cakkhu, r³pa½ vibh±vet²ti attho. 635. Tattha cakkhu dvidh± vutta½, paññ±ma½sappabhedato;
tattha paññ±maya½ cakkhu, hoti pañcavidha½ pana.
636. Buddhadhammasamantehi, ñ±ºadibbehi n±mato;
yath±nukkamato tesa½, n±natta½ me nibodhatha.
637. ¾say±nusaye ñ±ºa½, indriy±na½ paropare;
buddhacakkhunti niddiµµha½, munin± lokacakkhun±.
638. Heµµh±maggattaye ñ±ºa½, dhammacakkhunti saññita½;
ñeyya½ samantacakkhunti, ñ±ºa½ sabbaññut± pana.
639. Ya½ “cakkhu½ udap±d²”ti, ±gata½ ñ±ºacakkhu ta½;
abhiññ±cittaj± paññ±, dibbacakkhunti vuccati.
640. Ma½sacakkhupi duvidha½, sasambh±rapas±dato;
sasambh±rañca n±mettha, akkhik³pe patiµµhita½.
641. Akkhik³paµµhin± heµµh±, uddhañca bhamukaµµhin±;
ubhato akkhik³µehi, matthaluªgena antato.
642. Bahiddh± akkhilomehi, paricchinno ca yo pana;
nh±rusuttena ±bandho, ma½sapiº¹o pavuccati.
643. Sakalopi ca lokoya½, kamalassa dala½ viya;
puthula½ vipula½ n²la½, iti j±n±ti locana½.
644. Cakkhu n±ma na ta½ hoti, vatthu tass±ti vuccati;
ida½ pana sasambh±ra-cakkhunti parid²pita½.
645. Vaººo gandho raso oj±,
catasso c±pi dh±tuyo;
bh±vasambhavasaºµh±na½,
j²vit±ni tatheva ca.
646. K±yacakkhupas±d±ti
sambh±r± honti cuddasa;
tath± vitth±rato ceta½,
catasso c±pi dh±tuyo.
647. Vaººo gandho raso oj±,
saºµh±nasambhavo tath±;
dasete catusamuµµh±n±,
catt±l²sa bhavanti te.
648. Cakkhu k±yappas±do ca, bh±vo j²vitameva ca;
catt±l²sañca r³p±ni, catt±ri tu bhavanti hi.
649. Imesa½ pana r³p±na½, vasena paripiº¹ita½;
ida½ sambh±racakkhunti, paº¹itehi pak±sita½.
650. Yo panettha sito atthi, paribandho parittako;
catunna½ pana bh³t±na½, pas±do kammasambhavo.
651. Ida½ pas±dacakkhunti, akkh±ta½ pañcacakkhun±;
tadeta½ tassa majjhe tu, sasambh±rassa cakkhuno.
652. Setena maº¹alenassa, parikkhittassa sabbaso;
kaºhamaº¹alamajjhe v±, niviµµhe diµµhamaº¹ale.
653. Sandh±raº±dikicc±hi, dh±t³hi ca cat³hipi;
kat³pak±ra½ hutv±na, utucitt±din± pana.
654. Upatthambhiyam±na½ ta½, ±yun± katap±lana½;
vaººagandharas±d²hi, r³pehi pariv±rita½.
655. Cakkhuviññ±ºak±d²na½, vatthudv±rañca s±dhaya½;
³k±sirasam±nena, pam±ºeneva tiµµhati.
Vutta½ heta½– 656. “Yena cakkhupas±dena, r³p±nimanupassati;
paritta½ sukhuma½ eta½, ³k±sirasam³paman”ti.
657. Sot±d²su ca eseva, nayo ñeyyo vibh±vin±;
visesamattamevettha, pavakkh±mi ito para½.
Suº±t²ti sota½, ta½ tanutambalom±cite aªgulivedhakasaºµh±ne padese vuttappak±r±hi dh±t³hi kat³pak±ra½ utucitt±h±rehi upatthambhiyam±na½ ±yun± parip±liyam±na½ sotaviññ±º±d²na½ vatthudv±rabh±va½ s±dhayam±na½ tiµµhati. Gh±yat²ti gh±na½, ta½ sasambh±ragh±nabilassa anto ajapadasaºµh±ne padese yath±vuttappak±r± hutv± tiµµhati. S±yat²ti jivh±, j²vitamavh±yat²ti v± jivh±, s± sasambh±rajivh±majjhassa upari uppaladalaggasaºµh±ne padese yath±vuttappak±r± hutv± tiµµhati. Kucchit±na½ mal±na½ ±yoti k±yo. Y±vat± pana imasmi½ k±ye up±dinnaka½ r³pa½ atthi, sabbattha k±yapas±do kapp±sapaµale sneho viya yath±vuttappak±ro hutv± tiµµhati. Ettha panetesa½ lakkhaº±d²ni pavakkh±mi– daµµhuk±mat±nid±nakammasamuµµh±nabh³tapas±dalakkhaºa½ cakkhu, r³pesu ±viñchanarasa½, cakkhuviññ±ºassa ±dh±rabh±vapaccupaµµh±na½, daµµhuk±mat±nid±nakammajabh³tapadaµµh±na½. Sotuk±mat±nid±nakammasamuµµh±nabh³tapas±dalakkhaºa½ sota½, saddesu ±viñchanarasa½, sotaviññ±ºassa ±dh±rabh±vapaccupaµµh±na½, sotuk±mat±nid±nakammajabh³tapadaµµh±na½. Gh±yituk±mat±nid±nakammasamuµµh±nabh³tapas±dalakkhaºa½ gh±na½, gandhesu ±viñchanarasa½, gh±naviññ±ºassa ±dh±rabh±vapaccupaµµh±na½, gh±yituk±mat±nid±nakammajabh³tapadaµµh±na½. S±yituk±mat±nid±nakammasamuµµh±nabh³tapas±dalakkhaº±jivh± rasesu ±viñchanaras±, jivh±viññ±ºassa ±dh±rabh±vapaccupaµµh±n±, s±yituk±mat±nid±nakammajabh³tapadaµµh±n±. Phusituk±mat±nid±nakammasamuµµh±nabh³tapas±dalakkhaºo k±yo, phoµµhabbesu ±viñchanaraso, k±yaviññ±ºassa ±dh±rabh±vapaccupaµµh±no, phusituk±mat±nid±nakammajabh³tapadaµµh±no. Keci pan±hu– 658. Tej±dhik±na½ bh³t±na½, pas±do pana cakkhuti;
±k±s±nilatoyubbi-adhik±na½ tu sesak±.
659. Te paneva½ tu vattabb±, “sutta½ ±harath±”ti hi;
suttameva ca te addh±, na dakkhissanti kiñcipi.
660. Visese sati bh³t±na½, pas±do hi katha½ bhave;
sam±n±na½ hi bh³t±na½, pas±do parid²pito.
661. Tasm± nissayabh³t±na½, catunna½ sabbaso pana;
pah±yeva panetesa½, visesaparikappana½.
662. Ñeyy± kammavisesena, pas±d±na½ visesat±;
na hi bh³tavisesena, hoti tesa½ visesat±.
663. Evametesu cakkhuñca, sota½ apattag±haka½;
sesa½ tu pana gh±n±dittaya½ sampattag±haka½.
R³panti r³payat²ti r³pa½, vaººavik±ram±pajjam±na½ hadayaªgatabh±va½ pak±set²ti attho. Ta½ pana cakkhupaµihananalakkhaºa½, cakkhuviññ±ºassa visayabh±varasa½, tasseva gocarabh±vapaccupaµµh±na½, catumah±bh³tapadaµµh±na½. Yath± ceta½, tath± sabb±nipi up±d±r³p±n²ti Saddoti saddayat²ti saddo, so pana sotapaµihananalakkhaºo, sotaviññ±ºassa visayabh±varaso, tasseva gocarabh±vapaccupaµµh±no. Rasoti rasanti ten±ti raso, so jivh±paµihananalakkhaºo, jivh±viññ±ºassa visayabh±varaso, tasseva gocarabh±vapaccupaµµh±no. Gandhoti att±na½ gandhayati s³cayat²ti gandho, so gh±napaµihananalakkhaºo, gh±naviññ±ºassa visayabh±varaso, tasseva gocarabh±vapaccupaµµh±no. Itthindriyanti– 664. Kammajo itthibh±voya½, paµisandhisamuµµhito;
yañceta½ itthiliªg±di, na tu ta½ indriya½ siy±.
665. Itthindriya½ paµicceva, itthiliªg±dayo pana;
pavatteyeva j±yante, na t±ni paµisandhiya½.
666. Na ca ta½ cakkhuviññeyya½, manoviññeyyameva ta½;
itthiliªg±dayo cakkhuviññeyy± honti v± na v±.
667. Eseva ca nayo ñeyyo, sesepi purisindriye;
ida½ paµhamakapp±na½, ubhaya½ tu pavattiya½.
668. Samuµµh±t²ti viññeyya½, parato paµisandhiya½;
pavattepi samuµµh±ya, pavatte parivattati.
669. Mahat± p±pakammena, purisatta½ vinassati;
mahat± kusaleneva, j±yate purisindriya½.
670. Dubbal±kusaleneva, itthiliªga½ vinassati;
dubbaleneva puññena, itthibh±vo hi j±yate.
671. Ubhatobyañjanass±pi ekamevindriya½ siy±;
eva½ sante abh±vo ca, dutiyabyañjanassa tu.
672. Na c±bh±vo siy± kasm±, na ta½ byañjanak±raºa½;
tassa kammasah±ya½ hi, r±gacitta½ tu k±raºa½.
Ubhayassa panetassa lakkhaº±d²ni vuccati. Tattha itthibh±valakkhaºa½ itthindriya½, “itth²”ti pak±sanarasa½, itthiliªganimittakutt±kapp±na½ k±raºabh±vapaccupaµµh±na½. Purisabh±valakkhaºa½ purisindriya½, “puriso”ti pak±sanarasa½, purisaliªganimittakutt±kapp±na½ k±raºabh±vapaccupaµµh±na½. J²vitanti– 673. J²vitindriyaniddese, vattabba½ ya½ siy± idha;
ar³paj²vite vutta-nayeneva ca ta½ vade.
Lakkhaº±d²ni panassa eva½ veditabb±ni. Sahajar³paparip±lanalakkhaºa½ j²vitindriya½, tesa½ pavattanarasa½, tesameva µhapanapaccupaµµh±na½, y±payitabbabh³tapadaµµh±nanti. Vatth³ti hadayavatthu. 674. Ya½ niss±ya manodh±tu-manoviññ±ºadh±tuyo;
vattanti pañcavok±re, ta½ “vatth³”ti pavuccati.
Manodh±tumanoviññ±ºadh±t³na½ nissayalakkhaºa½ hadayavatthu, t±sañceva dh±t³na½ ±dh±raºarasa½, ubb±hanapaccupaµµh±na½.