190. Samaºamacal±d²su– samaºamacaloti samaºa-acalo, mak±ro padasandhikaro. Niccalasamaºo, thirasamaºoti attho Aya½ vuccat²ti aya½ sot±panno s±sane m³laj±t±ya saddh±ya patiµµhitatt± ‘samaºamacalo’ti vuccati. Sakad±g±m² pana rajjanakilesassa atthit±ya samaºapadumoti vutto. Rattaµµho hi idha padumaµµho n±m±ti vutta½. An±g±m² k±mar±gasaªkh±tassa rajjanakilesassa natthit±ya samaºapuº¹ar²koti vutto. Paº¹araµµho hi idha puº¹ar²kaµµho n±m±ti vutta½ Kh²º±savo ca thaddhabh±vakar±na½ kiles±na½ abh±vena samaºesu samaºasukhum±lo n±m±ti vutto. Appadukkhaµµhenapi cesa samaºasukhum±loyev±ti.
Catukkaniddesavaººan±.
5. Pañcakaniddesavaººan±
191. Pañcake– tatr±ti tesu “±rabhati ca vippaµis±r² ca hot²”ti-±din± nayena heµµh± uddiµµhapuggalesu. Yv±yanti yo aya½. ¾rabhat²ti ettha ±rambhasaddo kammakiriy±hi½sanav²riyavikopan±pattiv²tikkamesu vattati. Tath± hesa “ya½kiñci dukkha½ sambhoti, sabba½ ±rambhapaccay±”ti (su. ni. 748) kamme ±gato. “Mah±yaññ± mah±rambh±, na te honti mahapphal±”ti (a. ni. 4.39) kiriy±ya½. “Samaºa½ gotama½ uddissa p±ºa½ ±rabhant²”ti (ma. ni. 2.51-52) hi½sane. “¾rabhatha, nikkhamatha, yuñjatha buddhas±sane”ti (sa½. ni. 1.185) v²riye. “B²jag±mabh³tag±masam±rambh± paµivirato hot²”ti (d². ni. 1.10, 194; ma. ni. 1.293) vikopane. “¾rabhati ca vippaµis±r² ca hot²”ti (a. ni. 5.142) aya½ pana ±pattiv²tikkame ±gato. Tasm± ±pattiv²tikkamavasena ±rabhati ceva tappaccay± vippaµis±r² ca hot²ti ayamettha attho. Yath±bh³ta½ nappaj±n±t²ti anadhigatatt± yath±sabh±vato na j±n±ti. Yatthass±ti yasmi½ assa, ya½ µh±na½ patv± etassa puggalassa uppann± p±pak± akusal± dhamm± aparises± nirujjhant²ti attho. Ki½ pana patv± te nirujjhant²ti? Arahattamagga½. Phalappattassa pana niruddh± n±ma honti. Eva½ santepi idha maggakiccavasena phalameva vuttanti veditabba½. ¾rambhaj±ti ±pattiv²tikkamasambhav±. Vippaµis±raj±ti vippaµis±rato j±t±. Pava¹¹hant²ti punappuna½ uppajjanena va¹¹hanti. S±dh³ti ±y±canas±dhu. Ida½ vutta½ hoti– y±va aparaddhañca vata ±yasmat±, eva½ santepi maya½ ±yasmanta½ y±c±ma– “desetabbayuttakassa desan±ya, vuµµh±tabbayuttakassa vuµµh±nena, ±vik±tabbayuttakassa ±vikiriy±ya, ±rambhaje ±save pah±ya, suddhante µhitabh±vapaccavekkhaºena vippaµis±raje ±save paµivinodetv± n²haritv± vipassan±cittañceva vipassan±paññañca bh±vet³”ti. Amun± pañcamena puggalen±ti etena pañcamena kh²º±savapuggalena. Samasamo bhavissat²ti lokuttaraguºehi samabh±veneva samo bhavissat²ti eva½ kh²º±savena ovaditabboti attho. ¾rabhati na vippaµis±r² hot²ti ±patti½ ±pajjati. Ta½ pana desetu½ sabh±gapuggala½ pariyesati. Tasm± na vippaµis±r² hoti. Aªguttaraµµhakath±ya½ pana “vuµµhitatt± na vippaµis±r² hot²”ti vutta½. Na ±rabhati vippaµis±r² hot²ti ±patti½ n±pajjati, vinayapaññattiya½ pana akovidatt± an±pattiya½ ±pattisaññ² hutv± vippaµis±r² hoti. Aªguttaraµµhakath±ya½ pana “saki½ ±patti½ ±pajjitv± tato vuµµh±ya pacch± kiñc±pi n±pajjati, vippaµis±ra½ pana vinodetu½ na sakkot²”ti vutta½. Na ±rabhati na vippaµis±r² hot²ti neva ±patti½ ±pajjati, na vippaµis±r² hoti. Katamo panesa puggaloti? Ossaµµhav²riyapuggalo. So hi “ki½ me imasmi½ buddhak±le parinibb±nena, an±gate metteyyasamm±sambuddhak±le parinibb±yiss±m²”ti visuddhas²lopi paµipatti½ na p³reti. Sopi “kimattha½ ±yasm± pamatto viharati puthujjanassa n±ma gati anibaddh±. ¾yasm± hi metteyyasamm±sambuddhassa sammukhabh±va½ labheyyapi na labheyy±p²ti arahattatth±ya vipassana½ bh±veh²”ti ovaditabbova. Sesa½ sabbattha vuttanayeneva veditabba½. 192. Datv± avaj±n±t²ti-±d²su– eko bhikkhu mah±puñño catupaccayal±bh² hoti. So c²var±d²ni labhitv± añña½ appapuñña½ ±pucchati. Sopi tasmi½ punappuna½ ±pucchantepi gaºh±tiyeva. Athassa itaro thoka½ kupito hutv± maªkubh±va½ upp±detuk±mo vadati– “aya½ attano dhammat±ya c²var±d²ni na labhati, amhe niss±ya labhat²”ti. Eva½ puggalo datv± avaj±n±ti n±ma. Eko pana ekena saddhi½ dve t²ºi vass±ni vasanto pubbe ta½ puggala½ garu½ katv± pacch± gacchante gacchante k±le citt²k±ra½ na karoti, ±san±pi na vuµµh±ti, upaµµh±nampi na gacchati. Eva½ puggalo sa½v±sena avaj±n±ti n±ma. ¾dheyyamukhoti ±dito dheyyamukho. Paµhamavacanasmi½yeva µhapitamukhoti attho. Adhimuccit± hot²ti saddh±t± hoti. Tatr±ya½ nayo– eko puggalo s±ruppa½yeva bhikkhu½ ‘as±ruppo eso’ti katheti, ta½ sutv± esa niµµha½ gacchati. Puna aññena sabh±gena bhikkhun± ‘s±ruppo ayan’ti vuttepi tassa vacana½ na gaºh±ti “asukena n±ma ‘as±ruppo ayan’ti amh±ka½ kathitan”ti purimabhikkhunova katha½ gaºh±ti. Aparopissa duss²la½ ‘s²lav±’ti katheti. Tassa vacana½ saddahitv± puna aññena “as±ruppo esa bhikkhu, n±ya½ tumh±ka½ santika½ upasaªkamitu½ yutto”ti vuttopi tassa vacana½ aggahetv± purimasseva katha½ gaºh±ti. Aparo vaººampi kathita½ gaºh±ti, avaººampi kathita½ gaºh±tiyeva. Ayampi ±dheyyamukhoyeva n±ma. ¾dh±tabbamukho ya½ ya½ suº±ti, tattha tattha µhapitamukhoti attho. Loloti saddh±d²na½ ittarak±laµµhitikatt± assaddhiy±d²hi lulitabh±vena lolo. Ittarasaddhoti parittasaddho, aparipuººasaddho. Sesesupi eseva nayo. Ettha pana punappuna½ bhajanavasena saddh±va bhatti. Pema½ saddh±pema½ gehasitapemampi vaµµati. Pas±do saddh±pas±dova. Eva½ puggalo lolo hot²ti eva½ ittarasaddh±dit±ya puggalo lolo n±ma hoti. Haliddir±go viya thusar±simhi koµµitakh±ºuko viya, assapiµµhiya½ µhapitakumbhaº¹a½ viya ca anibaddhaµµh±no muhuttena pas²dati, muhuttena kuppati. Mando mom³hoti aññ±ºabh±vena mando avisadat±ya mom³ho. Mah±m³¼hoti attho. 193. Yodh±j²v³pamesu– yodh±j²v±ti yuddh³paj²vino. Rajagganti hatthi-ass±d²na½ p±dappah±rabhinn±ya bh³miy± uggata½ rajakkhandha½. Na santhambhat²ti santhambhitv± µh±tu½ na sakkoti. Sahati rajagganti rajakkhandha½ disv±pi adhiv±seti. Dhajagganti hatthi-ass±dipiµµhesu v± rathesu v± uss±pit±na½ dhaj±na½ agga½. Uss±raºanti hatthi-assarath±d²nañceva balak±yassa ca ucc±saddamah±sadda½. Sampah±reti sam±gate appamattakepi pah±re. Haññat²ti vihaññati, vigh±ta½ ±pajjati. By±pajjat²ti vipatti½ ±pajjati, pakatibh±va½ jahati. Sahati sampah±ranti dve tayo pah±re patv±pi sahati, adhiv±seti Tameva saªg±mas²santi tameva jayakhandh±v±raµµh±na½. Ajjh±vasat²ti satt±hamatta½ abhibhavitv± ±vasati. Ki½ k±raº±? Laddhappah±r±na½ pah±rajagganatthañceva katakamm±na½ visesa½ ñatv± µh±nantarad±natthañca issariyasukh±nubhavanatthañca. 194. Id±ni yasm± satthu yodh±j²vehi kicca½ natthi, imasmi½ pana s±sane tath±r³pe pañca puggale dassetu½ ida½ opamma½ ±bhata½, tasm± te puggale dassento evamevanti-±dim±ha. Tattha sa½s²dat²ti micch±vitakkasmi½ vis²dati, anupavisati. Na sakkoti brahmacariya½ sandh±retunti brahmacariyav±sa½ anupacchijjam±na½ gopetu½ na sakkoti. Sikkh±dubbalya½ ±vikatv±ti sikkh±ya dubbalabh±va½ pak±setv±. Kimassa rajaggasminti ki½ tassa puggalassa rajagga½ n±m±ti vadati. Abhir³p±ti abhir³pavat². Dassan²y±ti dassanayogg±. P±s±dik±ti dassaneneva cittappas±d±vah±. Param±y±ti uttam±ya. Vaººapokkharat±y±ti sar²ravaººena ceva aªgasaºµh±nena ca. 196. Ðhasat²ti avahasati. Ullapat²ti katheti. Ujjagghat²ti p±ºi½ paharitv± mah±hasita½ hasati. Uppaº¹et²ti uppaº¹anakatha½ katheti. 197. Abhinis²dat²ti abhibhavitv± santike v± ek±sane v± nis²dati. Dutiyapadepi eseva nayo. Ajjhottharat²ti avattharati. 198. Viniveµhetv± vinimocetv±ti gahitaµµh±nato tassa hattha½ viniveµhetv± ceva, mocetv± ca. Sesamettha utt±natthameva. 199. Piº¹ap±tikesu– mandatt± mom³hatt±ti neva sam±d±na½ j±n±ti, na ±nisa½sa½; attano pana mandatt± mom³hatt± aññ±ºeneva piº¹ap±tiko hoti. P±piccho icch±pakatoti piº¹ap±tikassa me sato “aya½ piº¹ap±tiko”ti catupaccayasakk±ra½ karissanti. Lajj², appicchoti-±d²hi ca guºehi sambh±vessant²ti. Eva½ p±pik±ya icch±ya µhatv± t±ya p±picch±ya abhibh³to hutv± piº¹ap±tiko hoti. Umm±davasena piº¹±ya caranto pana umm±d± cittavikkhep± piº¹ap±tiko n±ma hoti. Vaººitanti ida½ piº¹ap±tikaªga½ n±ma buddhehi ca buddhas±vakehi ca vaººita½ pasatthanti piº¹ap±tiko hoti. Appicchata½yeva niss±y±ti-±d²su– “iti appiccho bhaviss±mi, ida½ me piº¹ap±tikaªga½ appicchat±ya sa½vattissati; ‘iti santuµµho bhaviss±mi ida½ me piº¹ap±tikaªga½ santuµµhiy± sa½vattissati’; ‘iti kilese sa½likhiss±mi’, ida½ me piº¹ap±tikaªga½ kilesasallekhanatth±ya sa½vattissat²”ti piº¹ap±tiko hoti. Idamatthitanti im±ya kaly±º±ya paµipattiy± atthikabh±va½, imin± v± piº¹ap±tamattena atthikabh±va½. Ya½ ya½ laddha½ tena teneva y±panabh±va½ niss±y±ti attho. Aggoti jeµµhako. Ses±ni tasseva vevacan±ni. Gav± kh²ranti g±vito kh²ra½ n±ma hoti, na vin± g±viy±. Kh²ramh± dadh²ti-±d²supi eseva nayo. Evamevanti yath± etesu pañcasu gorasesu sappimaº¹o aggo; evameva½ imesu pañcasu piº¹ap±tikesu yv±ya½ appicchat±d²ni niss±ya piº¹ap±tiko hoti. Aya½ aggo ca seµµho ca p±mokkho ca uttamo ca pavaro ca. Imesu pana pañcasu piº¹ap±tikesu dveva jan± piº¹ap±tik± tayo na piº¹ap±tik±. N±mamattena pana piº¹ap±tik±ti veditabb±. Khalupacch±bhattik±d²supi eseva nayoti.
Pañcakaniddesavaººan±.
6. Chakkaniddesavaººan±
202. Chakke tatr±ti tesu chasu puggalesu. Samm±sambuddho tena daµµhabboti so puggalo tena an±cariyakena attan± upp±ditena sabbaññutaññ±ºena sabbaññubuddho daµµhabbo. Paccekasambuddho ten±ti-±d²supi tena paccekasambodhiñ±ºena so puggalo paccekasambuddho. Tena s±vakap±ram²ñ±ºena te puggal± s±riputtamoggall±n±. Tena dukkhassa antakaraºena te puggal± avases± arahanto. Tena itthatta½ an±gamanena so puggalo an±g±m². Tena itthatta½ ±gamanena te puggal± sot±pannasakad±g±mino daµµhabb±ti.
Chakkaniddesavaººan±.
7. Sattakaniddesavaººan±
203. Sattake saki½ nimuggoti ekav±ra½ nimuggo. Ekantak±¼akeh²ti ekanteneva k±¼akehi natthikav±da-ahetukav±da-akiriyav±dasaªkh±tehi niyatamicch±diµµhidhammehi. Eva½ puggaloti imin± k±raºena puggalo ekav±ra½ nimuggo tath± nimuggova hoti. Etassa hi puna bhavato vuµµh±na½ n±ma natth²ti vadanti. Makkhaligos±l±dayo viya heµµh± narakagg²na½yeva ±h±ro hoti. S±hu saddh± kusalesu dhammes³ti kusaladhammesu saddh± n±ma s±dhuladdhik±ti ummujjati. So t±vatakeneva kusalena ummujjati n±ma. S±dhu hir²ti-±d²supi eseva nayo. H±yatiyev±ti caªkav±re ±sitta-udaka½ viya ekantena parih±yateva. Eva½ puggaloti eva½ s±hu saddh±ti. Imesa½ saddh±d²na½ vasena ekav±ra½ ummujjitv± tesa½ parih±niy± puna nimujjatiyeva, devadatt±dayo viya. Devadatto hi aµµha sam±pattiyo, pañca ca abhiññ±yo nibbattetv±pi puna buddh±na½ paµikaºµakat±ya tehi guºehi parih²no ruhirupp±dakamma½ saªghabhedakammañca katv± k±yassa bhed± dutiyacittav±rena niraye nibbatti. Kok±liko dve aggas±vake upavaditv± padumaniraye nibbatto. Neva h±yati no va¹¹hat²ti appahonakak±lepi na h±yati, pahonakak±lepi na va¹¹hati. Ubhayampi paneta½ ag±rikenapi anag±rikenapi d²petabba½. Ekacco hi ag±riko appahonakak±le pakkhikabhatta½ v± sal±kabhatta½ v± vass±v±sika½ v± upanibandh±peti. So pacch± pahonakak±lepi pakkhikabhatt±dimattameva pavatteti. Anag±rikopi ±dimhi appahonakak±le uddesa½ v± dhutaªga½ v± gaºh±ti, medh±balav²riyasampattiy± pahonakak±lepi tato uttari½ na karoti. Eva½ puggaloti eva½ im±ya saddh±d²na½ µhitiy± puggalo ummujjitv± µhito n±ma hoti. Ummujjitv± vipassati viloket²ti sot±panno puggalo uµµhahitv± gamanamagga½ gantabba½ disa½ v± ±loketi n±ma. Ummujjitv± patarat²ti sakad±g±mipuggalo kilesatanut±ya uµµhahitv± gantabbadis±bhimukho patarati n±ma. Patig±dhappatto hot²ti an±g±mipuggalo uµµh±ya viloketv± pataritv± gantv± ekasmi½ µh±ne patiµµh±patto n±ma hoti, tiµµhati, na pun±gacchati. Tiººo p±raªgato thale tiµµhat²ti sabbakilesogha½ taritv± parat²ra½ gantv± nibb±nathale µhito n±ma hoti. Ime pana satta puggal± udakopamena d²pit±. Satta kira jaªghav±ºij± addh±namaggapaµipann± antar±magge eka½ puººanadi½ p±puºi½su. Tesu paµhama½ otiººo udakabh²ruko puriso otiººaµµh±neyeva nimujjitv± puna uµµh±tu½ n±sakkhi, antoyeva macchakacchapabhakkho j±to. Dutiyo otiººaµµh±ne nimujjitv± saki½ uµµhahitv± puna nimuggo uµµh±tu½ n±sakkhi, antoyeva macchakacchapabhakkho j±to. Tatiyo nimujjitv± uµµhahi. So majjhe nadiy± µhatv± neva orato ±gantu½, na parato gantu½ asakkhi Catuttho uµµh±ya µhito uttaraºatittha½ olokesi. Pañcamo otaraºatittha½ oloketv± patari. Chaµµho taritv± p±rimat²ra½ gantv± kaµippam±ºe udake µhito. Sattamo p±rimat²ra½ gantv± gandhacuºº±d²hi nh±tv± varavatth±ni niv±setv± surabhivilepana½ vilimpitv± n²luppal±d²ni pi¼andhitv± n±n±laªk±rapaµimaº¹ito mah±nagara½ pavisitv± p±s±davaram±ruyha uttamabhojana½ bhuñji. Tattha satta jaªghav±ºij± viya ime satta puggal±. Nad² viya vaµµa½. Paµhamassa udakabh²rukassa purisassa otiººaµµh±neyeva nimujjana½ viya micch±diµµhikassa vaµµe nimujjana½. Ummujjitv± nimuggapuriso viya saddh±d²na½ uppattimattakena ummujjitv± tesa½ parih±niy± nimuggapuggalo. Majjhe nadiy± µhito viya saddh±d²na½ µhitiy± µhitapuggalo. Uttaraºatittha½ olokento viya gantabbamagga½ gantabbadisa½ v± olokento sot±panno. Pataritapuriso viya kilesatanut±ya pataranto sakad±g±m². Taritv± kaµimatte udake µhitapuriso viya an±vattitadhammat±ya µhito an±g±m². Nhatv± p±rimat²ra½ uttaritv± thale µhitapuriso viya catt±ro oghe atikkamitv± nibb±nathale µhito kh²º±savabr±hmaºo. Thale µhitapurisassa nagara½ pavisitv± p±s±davara½ ±ruyha uttamabhojanabhuñjana½ viya kh²º±savassa nibb±n±rammaºa½ phalasam±patti½ appetv± v²tin±mana½ veditabba½. Ubhatobh±gavimutt±dayo heµµh± pak±sit±yev±ti.
Sattakaniddesavaººan±.
207. Aµµhakanavakaniddes±pi heµµh± vuttanayeneva veditabb±.
10. Dasakaniddesavaººan±
209. Dasakaniddese– idh±ti k±m±vacarabh³miya½. K±m±vacarabh³miyañhi sattakkhattuparam±d²na½ k±m±vacarabh³miyaññeva niµµh± hoti. K±m±vacarattabh±veneva arahattappatti ca anup±disesanibb±nappatti ca hot²ti attho. Idha vih±y±ti idha k±m±vacare attabh±ve vih±ya suddh±v±sattabh±ve µhit±na½ niµµh± hot²ti attho. Antar±parinibb±yi-±dayo hi idha an±g±miphala½ patv± ito cut± suddh±v±sesu uppajjitv± tena attabh±vena arahattañceva anup±disesanibb±nadh±tuñca p±puºanti. Tena vutta½– “imesa½ pañcanna½ idha vih±ya niµµh±”ti.
Dasakaniddesavaººan±.
Nigamanakath±
Ett±vat± ca–
Ya½ ve puggalapaññatti½, loke appaµipuggalo;
n±tisaªkhepato satth±, desesi tidas±laye.
Tass± aµµhakathañceva, d²pabh±s±ya saªkhata½;
±gamaµµhakath±yo ca, og±hetv± asesato.
Suvibhatto asa½kiººo, yo yo attho yahi½ yahi½;
tato tato ta½ gahetv±, pah±ya ativitth±ra½.
Visuddhimagge ya½ vutta½, ta½ an±d±ya saªkhat±;
n±tisaªkhepavitth±ra-nayenaµµhakath± aya½.
Ta½ eta½ sattamattehi, bh±ºav±rehi tantiy±;
ciraµµhitattha½ dhammassa, saªkharontena ya½ may±.
Sampatta½ kusala½ tena, saddhamma½ sukhuma½ siva½;
olokentu visuddhena, p±ºayo dhammacakkhun±ti.
Puggalapaññatti-aµµhakath± niµµhit±.
Namo tassa bhagavato arahato samm±sambuddhassa.
Abhidhammapiµake