“Idha, bhikkhave, bhikkhu eva½ paµipanno hoti– ‘no cassa, no ca me siy±, na bhavissati, na me bhavissati, yadatthi ya½ bh³ta½, ta½ pajah±m²”’ti upekkha½ paµilabhati. So bhave na rajjati, sambhave na rajjati, atthuttari pada½ santa½ sammappaññ±ya passati. Tañca khvassa pada½ na sabbena sabba½ sacchikata½ hoti. Tassa na sabbena sabba½ m±n±nusayo pah²no hoti, na sabbena sabba½ bhavar±g±nusayo pah²no hoti, na sabbena sabba½ avijj±nusayo pah²no hoti. So pañcanna½ orambh±giy±na½ sa½yojan±na½ parikkhay± antar±parinibb±y² hoti. Seyyath±pi, bhikkhave, divasa½ santatte ayokap±le haññam±ne papaµik± nibbattitv± nibb±yeyya; evameva kho bhikkhave, bhikkhu eva½ paµipanno hoti– no cassa…pe… antar±parinibb±y² hoti.
“Idha pana, bhikkhave, bhikkhu eva½ paµipanno hoti– no cassa…pe… antar±parinibb±y² hoti. Seyyath±pi, bhikkhave, divasa½ santatte ayokap±le haññam±ne papaµik± nibbattitv± uppatitv± nibb±yeyya; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu eva½ paµipanno hoti– no cassa…pe… antar±parinibb±y² hoti.
“Idha pana, bhikkhave, bhikkhu eva½ paµipanno hoti– no cassa…pe… antar±parinibb±y² hoti. Seyyath±pi, bhikkhave, divasa½ santatte ayokap±le haññam±ne papaµik± nibbattitv± uppatitv± anupahacca tala½ nibb±yeyya; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu eva½ paµipanno hoti– no cassa…pe… antar±parinibb±y² hoti.
“Idha pana, bhikkhave, bhikkhu eva½ paµipanno hoti– no cassa…pe… upahaccaparinibb±y² hoti. Seyyath±pi, bhikkhave, divasa½ santatte ayokap±le haññam±ne papaµik± nibbattitv± uppatitv± upahacca tala½ nibb±yeyya; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu eva½ paµipanno hoti– no cassa…pe… upahaccaparinibb±y² hoti.
“Idha pana, bhikkhave, bhikkhu eva½ paµipanno hoti– no cassa…pe… parikkhay± asaªkh±raparinibb±y² hoti. Seyyath±pi, bhikkhave, divasa½ santatte ayokap±le haññam±ne papaµik± nibbattitv± uppatitv± paritte tiºapuñje v± kaµµhapuñje v± nipateyya, s± tattha aggimpi janeyya, dh³mampi janeyya, aggimpi janetv± dh³mampi janetv± tameva paritta½ tiºapuñja½ v± kaµµhapuñja½ v± pariy±diyitv± an±h±r± nibb±yeyya; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu eva½ paµipanno hoti– no cassa…pe… parikkhay± asaªkh±raparinibb±y² hoti.
“Idha pana, bhikkhave, bhikkhu eva½ paµipanno hoti– no cassa…pe… sasaªkh±raparinibb±y² hoti. Seyyath±pi, bhikkhave, divasa½ santatte ayokap±le haññam±ne papaµik± nibbattitv± uppatitv± vipule tiºapuñje v± kaµµhapuñje v± nipateyya, s± tattha aggimpi janeyya…pe… tameva vipula½ tiºapuñja½ v± kaµµhapuñja½ v± pariy±diyitv± an±h±r± nibb±yeyya; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu eva½ paµipanno hoti– no cassa…pe… sasaªkh±raparinibb±y² hoti.
“Idha pana, bhikkhave, bhikkhu eva½ paµipanno hoti– no cassa…pe… parikkhay± uddha½soto hoti akaniµµhag±m². Seyyath±pi, bhikkhave, divasa½ santatte ayokap±le haññam±ne papaµik± nibbattitv± uppatitv± mahante tiºapuñje v± kaµµhapuñje v± nipateyya, s± tattha aggimpi janeyya…pe… tameva mahanta½ tiºapuñja½ v± kaµµhapuñja½ v± pariy±diyitv± gacchampi daheyya, d±yampi daheyya gacchampi dahitv± d±yampi dahitv± haritanta½ v± pathanta½ v± selanta½ v± udakanta½ v± ramaº²ya½ v± bh³mibh±ga½ ±gamma an±h±r± nibb±yeyya; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu eva½ paµipanno hoti– no cassa…pe… parikkhay± uddha½soto hoti akaniµµhag±m²”ti (a. ni. 7.55).
41-44. Sot±pattiphalasacchikiriy±ya paµipann±diniddes± utt±natth±va. Aya½ vuccati puggalo arah±ti ettha pana dv±dasa arahanto veditabb±. Katha½? Tayo hi vimokkh±– suññato, animitto, appaºihitoti. Tattha suññatavimokkhena vimuttakh²º±savo paµipad±vasena catubbidho hoti; tath± animitta-appaºihitavimokkheh²ti– eva½ dv±dasa arahanto veditabb±. Iti ime dv±dasa arahanto viya dv±daseva sakad±g±mino, catuv²sati sot±pann±, aµµhacatt±l²sa an±g±minoti ettak± puggal± ito muccitv± bahiddh± nuppajjanti, imasmiññeva sabbaññubuddhas±sane uppajjant²ti.

Ekakaniddesavaººan±.

2. Dukaniddesavaººan±

45. Dukaniddese kodhanoti kujjhanas²lo mah±kodho. Eva½ puggala½ pucchitv±pi dhammena puggala½ dassetu½ tattha katamo kodhoti-±dim±ha. Upan±h²niddes±d²supi eseva nayo. Kodho kujjhan±ti-±d²ni heµµh± vuttatth±neva. Tath± upan±h²niddes±d²su pubbak±la½ kodhoti-±d²ni. Aya½ kodho appah²noti aya½ ettako kodho vikkhambhanappah±nena v± tadaªgappah±nena v± samucchedappah±nena v± appah²no. Parato upan±h±d²supi eseva nayo.
53. Ahirikaniddes±d²su– imin± ahiriken±ti imin± eva½pak±rena ahirikadhammena samann±gato. Imin± anottappen±ti-±d²supi eseva nayo.
63. Ajjhattasa½yojanoti ajjhattabandhano. Bahiddh±sa½yojanoti bahiddh±bandhano. Te ubhopi vacchakas±l³pam±ya d²petabb±. Vacchakas±l±ya hi anto baddho antoyeva sayitavacchako viya idhaµµhakasot±pannasakad±g±mino. Tesañhi bandhanampi idheva, sayampi idheva. Anto baddho pana bahi sayitavacchako viya r³p±r³pabhave sot±pannasakad±g±mino. Tesañhi bandhanameva idha, saya½ pana brahmaloke µhit±. Bahi baddho bahi sayitavacchako viya r³p±r³pabhave an±g±m². Tassa hi bandhanampi bahiddh±, sayampi bahiddh±va. Bahi baddho pana antosayitavacchako viya idhaµµhaka-an±g±m². Tassa hi bandhana½ r³p±r³pabhavesu, saya½ pana idha µhito.
65. Akkodhananiddes±d²su– pah²noti vikkhambhanappah±nena v±, tadaªgappah±nena v±, samucchedappah±nena v± pah²no.
83. Dullabhaniddese– dullabh±ti na sulabh±. Pubbak±r²ti paµhamameva k±rako. Kataved²ti kata½ vedeti, vidita½ p±kaµa½ karoti. Te ag±riy±nag±riyehi d²petabb±. Ag±riyesu hi m±t±pitaro pubbak±rino n±ma. Puttadh²taro pana m±t±pitaro paµijaggant± abhiv±dan±d²ni tesa½ kurum±n± katavedino n±ma. Anag±riyesu ±cariyupajjh±y± pubbak±rino n±ma. Antev±sikasaddhivih±rik± ±cariyupajjh±ye paµijaggant± abhiv±dan±d²ni tesa½ kurum±n± katavedino n±ma. Tesa½ ±vibh±vatth±ya upajjh±yaposakasoºatther±d²na½ vatth³ni kathetabb±ni.
Aparo nayo– parena akateyeva upak±re attani kata½ upak±ra½ anapekkhitv± k±rako pubbak±r², seyyath±pi m±t±pitaro ceva ±cariyupajjh±y± ca. So dullabho; satt±na½ taºh±bhibh³tatt±. Parena katassa upak±rassa anur³pappavatti½ attani kata½ upak±ra½ upak±rato j±nanto, vediyanto, kataññukataved². Seyyath±pi m±t±pitu-±cariyupajjh±yesu samm± paµipanno. Sopi dullabho; satt±na½ avijj±bhibh³tatt±.
Apica– ak±raºavacchalo pubbak±r², sak±raºavacchalo kataññukataved². ‘Karissati me’ti evam±dik±raºanirapekkhakiriyo pubbak±r². ‘Karissati me’ti evam±dik±raºas±pekkhakiriyo kataññukataved². Tamojotipar±yaºo pubbak±r², jotijotipar±yaºo kataññukataved². Deset± pubbak±r², paµipajjit± kataññukataved². Sadevake loke araha½ samm±sambuddho pubbak±r², ariyas±vako kataññukataved²ti. Dukanip±taµµhakath±ya½ (a. ni. aµµha. 2.2.120) pana– “‘pubbak±r²’ti paµhama½ upak±rassa k±rako, ‘kataññukataved²’ti tena kata½ ñatv± pacch± k±rako. Tesu pubbak±r² iºa½ dem²ti sañña½ karoti, pacch±k±rako ‘iºa½ j²r±pem²’ti sañña½ karot²”ti ettakameva vutta½.
84. Duttappayaniddese– duttappay±ti atappay±, na sakk± kenaci tappetu½. Yo hi upaµµh±kakula½ v± ñ±tikula½ v± niss±ya vasam±no c²vare jiººe tehi dinna½ c²vara½ nikkhipati, na paribhuñjati. Punappuna½ dinnampi gahetv± nikkhipateva. Yo ca teneva nayena laddha½ laddha½ vissajjeti parassa deti. Punappuna½ laddhampi tatheva karoti. Ime dve puggal± sakaµehipi paccaye upanentena tappetu½ na sakk±ti duttappay± n±ma.
85. Sutappayaniddese– na vissajjet²ti attano akatv± parassa na deti. Atireke pana sati na nikkhipati parassa deti. Ida½ vutta½ hoti– yo pana bhikkhu upaµµh±kakul± v± ñ±tikul± v± jiººac²varo s±µaka½ labhitv± c²vara½ katv± paribhuñjati, na nikkhipati; agga¼a½ datv± p±rupantopi puna diyyam±ne sahas± na paµiggaºh±ti. Yo ca laddha½ laddha½ attan± paribhuñjati, paresa½ na deti. Ime dvepi sukhena sakk± tappetunti sutappay± n±m±ti.
86. ¾sav±ti kiles±. Na kukkucc±yitabba½ kukkucc±yat²ti na kukkucc±yitabbayuttaka½ kukkucc±yati. S³karama½sa½ labhitv± acchama½santi kukkucc±yati, migama½sa½, labhitv± d²pima½santi kukkucc±yati. K±le santeyeva ‘k±lo natth²’ti, appav±retv±va ‘pav±ritosm²’ti, patte rajasmi½ apatiteyeva ‘patitan’ti, att±na½ uddissa macchama½se akateyeva ‘ma½ uddissa katan’ti kukkucc±yati. Kukkucc±yitabba½ na kukkucc±yat²ti kukkucc±yitabbayuttaka½ na kukkucc±yati. Acchama½sa½ labhitv± s³karama½santi na kukkucc±yati…pe… att±na½ uddissa macchama½se kate ‘ma½ uddissa katan’ti na kukkucc±yati Aªguttaraµµhakath±ya½ pana– “‘na kukkucc±yitabban’ti saªghabhogassa apaµµhapana½ avic±raºa½ na kukkucc±yitabba½ n±ma, ta½ kukkucc±yati. ‘Kukkucc±yitabban’ti tasseva paµµhapana½ vic±raºa½, ta½ na kukkucc±yat²”ti ettakameva vutta½. Imesanti imesa½ dvinna½ puggal±na½ subh³miya½ tiºalat±d²ni viya rattimpi div±pi ±sav± va¹¹hantiyeva. Sukkapakkhe kappiyama½sa½ labhitv± kappiyama½santveva gaºhanto na kukkucc±yitabba½ na kukkucc±yati n±m±ti imin± nayena attho veditabbo.
88. H²n±dhimuttoti h²najjh±sayo. Duss²loti niss²lo. P±padhammoti l±makadhammo.
89. Paº²t±dhimuttoti paº²tajjh±sayo. Kaly±ºadhammoti bhaddakadhammo, sucidhammo, sundaradhammo.
90. Tittoti suhito pariyosito. Tappet±ti aññesampi tittikaro. Paccekasambuddh± ye ca tath±gatas±vak±ti ettha paccekabuddh± navahi lokuttaradhammehi saya½ titt± paripuºº±. Aññe pana tappetu½ na sakkonti. Tesañhi dhammakath±ya abhisamayo na hoti. S±vak±na½ pana dhammakath±ya aparim±º±nampi devamanuss±na½ abhisamayo hoti. Eva½ santepi yasm± pana te dhamma½ desent± na attano vacana½ katv± kathenti, buddh±na½ vacana½ katv± kathenti. Sotu½ nisinnaparis±pi ‘aya½ bhikkhu na attan± paµividdhadhamma½ katheti, buddhehi paµividdhadhamma½ kathet²’ti citt²k±ra½ karoti. Iti so citt²k±ro buddh±na½yeva hoti. Eva½ tattha samm±sambuddhova tappet± n±ma. Yath± hi ‘asukassa n±ma idañcidañca deth±’ti raññ± ±ºatt± kiñc±pi ±netv± denti, atha kho r±j±va tattha d±yako. Yehipi laddha½ hoti, te ‘raññ± amh±ka½ µh±nantara½ dinna½, issariyavibhavo dinno’tveva gaºhanti, na r±japuriseh²ti. Eva½sampadamida½ veditabba½. Sesa½ sabbattha utt±natthamev±ti.