1. Paccayacatukkavaººan±
Paccayasahitapaccayuppann±ni aªgabh±vena vutt±ni, na kevala½ paccay±. Tasm± “chaµµh±yatanapaccay± phasso”ti ettha na chaµµh±yatanassa aªgat±. Tena vutta½ “na, tassa anaªgatt±”ti. Evañca katv±ti paccayasahitassa paccayuppannassa aªgabh±vato. T²su pak±res³ti “paµhamo sabbasaªg±hikaµµhen±”ti-±din± (vibha. aµµha. 243) aµµhakath±ya½ vuttesu t²supi pak±resu. Paccayavises±d²ti ettha n±ma½, chaµµh±yatanañca paccayaviseso. ¾di-saddena yoniviseso, ±yatan±na½ ap±rip³rip±rip³ribhavaviseso ca gahito. Te hi dutiyav±r±d²na½ n±nattakar±. Atthavisesen±ti yadipi aññattha “sa¼±yatanapaccay± phasso”ti sa¼±yatanapaccayo vutto, tath±pi sahaj±t±din±masannissayena pavattanato n±mamattapaccay±pi so hot²ti paµiccasamupp±dassa n±n±nayavicittat±numitassa gambh²rabh±vassa vibh±vanasaªkh±tena, anavasesan±mapaccayadassanasaªkh±tena ca atthavisesena. Tath± hi “yehi, ±nanda, ±k±rehi yehi liªgehi yehi nimittehi yehi uddesehi n±mak±yassa paññatti hoti, tesu ±k±resu…pe… uddesesu asati api nu kho r³pak±ye adhivacanasamphasso paññ±yeth±”ti (d². ni. 2.114) phassassa n±mapaccayat±vibh±vanavasena mah±nid±nadesan± pavatt±. Tath± “n±mar³papaccay± phassoti iccassa vacan²yan”ti (d². ni. 2.97) “n±mar³papaccay±”ti vadantena “n±mapaccay±”tipi vuttameva hot²ti. V±racatukke “saªkh±ro”ti vutta½, sok±dayo na vutt±, purimasmi½ v±radvaye r³pa½ na vutta½, v±rattaye sa¼±yatana½ na vuttanti yojetabba½. Sabba…pe… raºatoti sabbassa viññ±ºassa pavattiµµh±nabh³tasabbabhavas±dh±raºato, viññ±ºassa v± pavattiµµh±nabh³tasabbabhavas±dh±raºato. Sam±na½ phala½ sam±no paccayo sahaj±t±dipaccayehi upakattabbato, upak±rakato ca. Tassa viññ±ºassa. Viññ±º±haraºanti vip±kaviññ±ºanibbattana½. Assa viññ±ºassa. Gatis³cakoti hi-sadda½ loke gati-attha½ vadant²ti katv± vutta½. “Vigatan”ti ettha vi-saddo paµisedhad²pakoti dve paµisedh± pakati½ ñ±pent²ti ±ha “vigatat±niv±raºavasena gati eva hot²”ti. Tidh± catudh± pañcadh± v±ti ettha saññ±manasik±r±dayo sahaj±tanissaya-atthipaccayavasena tidh±, phassacetan±dayo tesañceva ±h±r±d²nañca vasena catudh±, vedan±vitakk±dayo tesañceva jh±nindriy±d²nañca vasena pañcadh±. Yath± sam±dhi, eva½ v²riyampi daµµhabba½. Tampi hi adhipatindriyamaggapaccayehi chadh± paccayo hoti. “Vacanavasen±”ti imin± imasmi½ catukke sahaj±tapaccaya½ dhura½ katv± desan± pavatt±ti tesa½ adhipp±yoti dasseti. Atthoti paccayadhammo. Katthac²ti kismiñci v±re attano paccayuppannassa yath±sakehi paccayo na na hoti. “Atthato”ti ca p±µho. “Bhavapaccay± j±t²”ti-±di na vattabba½ siy±, vuttañca ta½. Tasm± sahaj±tapaccayavaseneva paµhamacatukko vuttoti na gahetabbanti dasseti. Ten±ha “na ca ta½ na vuttan”ti-±di. Imassa ca “bhavapaccay± j±t²ti-±di na vattabba½ siy±”ti imin± sambandho veditabbo. Paccayavacanamev±ti “avijj±paccay±”ti-±d²su vuttapaccayavacanameva ca. Tesanti tesa½ ±cariy±na½. Ayojetv± vuttanti sambandho. Katha½ pana vuttanti ±ha “s±maññena…pe… sandh±ya vuttan”ti. Ettha ca “sahaj±tas³cakan”ti-±din± yath±dhippetassa atthassa vacanato asiddhim±ha, “sahaj±tato”ti-±din± pana atth±pattito. Asambhave hi aññassa atthato sijjheyya vacanato v± atthato v± adhippetatthas±dhan±ti. Aññatth±ti aññasmi½ sutte. At²taddha½ niddh±retv± paccuppann±n±gatehi saddhi½ addhattayadassanattha½. Ta½desan±pariggahatthanti mah±nid±nadesan±pariggahattha½. So ca ubhinna½ desan±na½ aññamañña½ sa½sandanabh±vadassanattha½. Eva½ sabbaññubuddhabh±sit± desan± aññadatthu sa½sandat²ti. Imass±ti imassa tatiyav±rassa. Apar±pekkhat±ya, aparikiliµµhupapattit±ya, asuci-amakkhitat±ya k±m±vacaradev±na½, sabbesañca brahm±na½ tath± upapajjanato ca opap±tikayoniy± padh±nat± veditabb±. Saªgahanidassanavasen±ti opap±tikayoniy± eva sa½sedajayoniy± saªgahassa nidassanavasena ud±haraºavasena. ¾rammaºapaccayass±pi phassassa satipi pavattihetubh±ve so pana sahaj±t±dipaccayabh³tassa ajjhattikassa chaµµh±yatanassa viya na s±tisayoti vutta½ “±rammaºapaccayo cettha pavattako na hot²”ti. Kesañc²ti paripuºº±yatan±na½ gabbhaseyyak±na½. “Pacchima…pe… sad± sambhavat²”ti ida½ gabbhaseyyak±na½ viya itarayonik±na½ kamena ±yatanuppatti natth²ti vutta½. Tath± c±ha aµµhakath±ya½ “sahuppattid²panato”ti.
Paccayacatukkavaººan± niµµhit±.