515. Aºumattesu vajjesu bhayadass±vit±niddese aºumatt±n²ti aºuppam±º±. Vajj±ti dos±. Y±ni t±ni vajj±n²ti y±ni t±ni garahitabbaµµhena vajj±ni. Appamattak±n²ti parittamattak±ni khuddakappam±º±ni. Oramattak±n²ti parittatopi orimappam±ºatt± oramattak±ni. Lahus±n²ti lahuk±ni. Lahusammat±n²ti lah³ti sammat±ni. Sa½yamakaraº²y±n²ti sa½yamena kattabbapaµikamm±ni. Sa½varakaraº²y±n²ti sa½varena k±tabb±ni sa½varena kattabbapaµikamm±ni. Cittupp±dakaraº²y±n²ti cittupp±damattena kattabbapaµikamm±ni. Manasik±rapaµibaddh±n²ti manas± ±vajjitamatteneva kattabbapaµikamm±ni. K±ni pana t±n²ti? Div±vih±rav±s² sumatthero t±va ±ha– “an±pattigaman²y±ni cittupp±damattak±ni y±ni ‘na puna evar³pa½ kariss±m²’ti manas± ±vajjitamatteneva sujjhanti. Adhiµµh±n±vikamma½ n±meta½ kathitan”ti. Antev±siko panassa tipiµakac³¼an±gatthero pan±ha– “ida½ p±timokkhasa½varas²lasseva bh±jan²ya½. Tasm± sabbalahuka½ dukkaµadubbh±sita½ idha vajjanti veditabba½. Vuµµh±n±vikamma½ n±meta½ kathitan”ti. Iti-imes³ti eva½pak±resu imesu. Vajjadass±v²ti vajjato dosato dassanas²lo. Bhayadass±v²ti catubbidhassa bhayassa k±raºatt± bhayato dassanas²lo. ¾d²navadass±v²ti idha nind±vahanato, ±yati½ dukkhavip±kato, upariguº±na½ antar±yakaraºato, vippaµis±rajananato ca etena n±nappak±rena ±d²navato dassanas²lo.
Nissaraºadass±v²ti ya½ tattha nissaraºa½ tassa dassanas²lo. Ki½ panettha nissaraºanti? ¾cariyattherav±de t±va “an±pattigaman²yat±ya sati adhiµµh±n±vikamma½ nissaraºan”ti kathita½. Antev±sikattherav±de t±va “±pattigaman²yat±ya sati vuµµh±n±vikamma½ nissaraºan”ti kathita½.
Tattha tath±r³po bhikkhu aºumatt±ni vajj±ni vajjato bhayato passati n±ma. Ta½ dassetu½ aya½ nayo kathito– param±ºu n±ma, aºu n±ma, tajj±r² n±ma, rathareºu n±ma, likkh± n±ma, ³k± n±ma, dhaññam±so n±ma, aªgula½ n±ma, vidatthi n±ma, ratana½ n±ma, yaµµhi n±ma, usabha½ n±ma, g±vuta½ n±ma, yojana½ n±ma. Tattha ‘param±ºu’ n±ma ±k±sakoµµh±siko ma½sacakkhussa ±p±tha½ n±gacchati, dibbacakkhusseva ±gacchati. ‘Aºu’ n±ma bhitticchiddat±lacchiddehi paviµµhas³riyarasm²su vaµµi vaµµi hutv± paribbhamanto paññ±yati. ‘Tajj±r²’ n±ma gopathamanussapathacakkapathesu chijjitv± ubhosu passesu uggantv± tiµµhati. ‘Rathareºu’ n±ma tattha tattheva all²yati. Likkh±dayo p±kaµ± eva. Etesu pana chatti½sa param±ºavo ekassa aºuno pam±ºa½. Chatti½sa aº³ ek±ya tajj±riy± pam±ºa½. Chatti½sa tajj±riyo eko rathareºu. Chatti½sa rathareº³ ek± likkh±. Satta likkh± ek± ³k±. Satta ³k± eko dhaññam±so. Sattadhaññam±sappam±ºa½ eka½ aªgula½. Tenaªgulena dv±dasaªgul±ni vidatthi. Dve vidatthiyo ratana½. Satta ratan±ni yaµµhi. T±ya yaµµhiy± v²sati yaµµhiyo usabha½. As²ti usabh±ni g±vuta½. Catt±ri g±vut±ni yojana½. Tena yojanena aµµhasaµµhiyojanasatasahassubbedho sinerupabbatar±j±. Yo bhikkhu aºumatta½ vajja½ aµµhasaµµhiyojanasatasahassubbedhasinerupabbatasadisa½ katv± daµµhu½ sakkoti– aya½ bhikkhu aºumatt±ni vajj±ni bhayato passati n±ma. Yopi bhikkhu sabbalahuka½ dukkaµadubbh±sitamatta½ paµhamap±r±jikasadisa½ katv± daµµhu½ sakkoti– aya½ aºumatt±ni vajj±ni vajjato bhayato passati n±m±ti veditabbo.
516. Sam±d±ya sikkhati sikkh±pades³tipadaniddese bhikkhusikkh±ti bhikkh³hi sikkhitabbasikkh±. S± bhikkhun²hi s±dh±raº±pi as±dh±raº±pi bhikkhusikkh± eva n±ma. Bhikkhun²sikkh±ti bhikkhun²hi sikkhitabbasikkh±. S±pi bhikkh³hi s±dh±raº±pi as±dh±raº±pi bhikkhun²sikkh± eva n±ma. S±maºerasikkham±nas±maºer²na½ sikkh±pi ettheva paviµµh±. Up±sakasikkh±ti up±sakehi sikkhitabbasikkh±. S± pañcas²ladasas²lavasena vaµµati. Up±sik±sikkh±ti up±sik±hi sikkhitabbasikkh±. S±pi pañcas²ladasas²lavasena vaµµati. Tattha bhikkhubhikkhun²na½ sikkh± y±va arahattamagg± vaµµati. Up±saka-up±sik±na½ sikkh± y±va an±g±mimagg±. Tatr±ya½ bhikkhu attan± sikkhitabbasikkh±padesu eva sikkhati. Sesasikkh± pana atthuddh±ravasena sikkh±padassa atthadassa dassanattha½ vutt±. Iti im±su sikkh±s³ti eva½pak±r±su et±su sikkh±su. Sabbena sabbanti sabbena sikkh±sam±d±nena sabba½ sikkha½. Sabbath± sabbanti sabbena sikkhitabb±k±rena sabba½ sikkha½. Asesa½ nissesanti ses±bh±vato asesa½; satisammosena bhinnass±pi sikkh±padassa puna p±katikakaraºato nissesa½. Sam±d±ya vattat²ti sam±diyitv± gahetv± vattati. Tena vuccat²ti yena k±raºena eta½ sabba½ sikkh±pada½ sabbena sikkhitabb±k±rena sam±diyitv± sikkhati p³reti, tena vuccati “sam±d±ya sikkhati sikkh±pades³”ti.
517-8. Indriyesu guttadv±ro bhojane mattaññ³tipadadvayassa niddese kaºhapakkhassa paµhamavacane payojana½ ±c±raniddese vuttanayeneva veditabba½. Tattha katam± indriyesu aguttadv±rat±ti-±d²su pana ya½ vattabba½, ta½ sabba½ nikkhepakaº¹avaººan±ya½ vuttameva.
519. J±gariy±nuyoganiddese pubbaratt±pararattanti ettha a¹¹harattasaªkh±t±ya rattiy± pubbe pubbaratta½; imin± paµhamay±mañceva pacch±bhattañca gaºh±ti Rattiy± pacch± apararatta½; imin± pacchimay±mañceva purebhattañca gaºh±ti. Majjhimay±mo panassa bhikkhuno nidd±kilamathavinodanok±soti na gahito. J±gariy±nuyoganti j±gariyassa asupanabh±vassa anuyoga½. Anuyutto hot²ti ta½ anuyogasaªkh±ta½ ±sevana½ bh±vana½ anuyutto hoti sampayutto. Niddese panassa idha bhikkhu divasanti pubbaºho, majjhanho, s±yanhoti tayopi divasakoµµh±s± gahit±. Caªkamena nisajj±y±ti sakalampi divasa½ imin± iriy±pathadvayeneva viharanto. Cittassa ±varaºato ±varaº²yehi dhammehi pañcahipi n²varaºehi sabb±kusaladhammehi v± citta½ parisodheti. Tehi dhammehi visodheti parimoceti. Ýh±na½ panettha kiñc±pi na gahita½, caªkamanisajj±sannissita½ pana katv± gahetabbameva. Paµhamay±manti sakalasmimpi paµhamay±me. Majjhimay±manti rattindivassa chaµµhakoµµh±sasaªkh±te majjhimay±me.
S²haseyyanti ettha k±mabhog²seyy±, petaseyy±, s²haseyy±, tath±gataseyy±ti catasso seyy±. Tattha “yebhuyyena, bhikkhave, k±mabhog² v±mena passena sent²”ti aya½ k±mabhog²seyy±. Tesu hi yebhuyyena dakkhiºapassena say±no n±ma natthi. “Yebhuyyena, bhikkhave pet± utt±n± sent²”ti aya½ petaseyy±; appama½salohitatt± hi aµµhisaªgh±µajaµit± ekena passena sayitu½ na sakkonti, utt±n±va senti. S²ho, bhikkhave, migar±j± dakkhiºena passena seyya½ kappeti…pe… attamano hot²”ti (a. ni. 4.246) aya½ s²haseyy±; tejussadatt± hi s²ho migar±j± dve purimap±de ekasmi½ µh±ne dve pacchimap±de ekasmi½ µh±ne µhapetv± naªguµµha½ antarasatthimhi pakkhipitv± purimap±dapacchimap±danaªguµµh±na½ µhitok±sa½ sallakkhetv± dvinna½ purimap±d±na½ matthake s²sa½ µhapetv± sayati; divasampi sayitv± pabujjham±no na uttasanto pabujjhati, s²sa½ pana ukkhipitv± purimap±d±d²na½ µhitok±sa½ sallakkheti; sace kiñci µh±na½ vijahitv± µhita½ hoti ‘nayida½ tuyha½ j±tiy± na s³rabh±vassa anur³pan’ti anattamano hutv± tattheva sayati, na gocar±ya pakkamati; avijahitv± µhite pana ‘tuyha½ j±tiy± ca s³rabh±vassa ca anur³pamidan’ti haµµhatuµµho uµµh±ya s²havijambhita½ vijambhitv± kesarabh±ra½ vidhunitv± tikkhattu½ s²han±da½ naditv± gocar±ya pakkamati. Catutthajjh±naseyy± pana tath±gataseyy±ti vuccati. T±su idha s²haseyy± ±gat±. Ayañhi tejussada-iriy±pathatt± uttamaseyy± n±ma.
P±de p±danti dakkhiºap±de v±map±da½. Acc±dh±y±ti ati-±dh±ya ²saka½ atikkamma µhapetv± gopphakena hi gopphake j±ºun± v± j±ºumhi saªghaµµiyam±ne abhiºha½ vedan± uppajjati, citta½ ekagga½ na hoti, seyy± aph±suk± hoti; yath± pana na saªghaµµeti, eva½ atikkamma µhapite vedan± nuppajjati, citta½ ekagga½ hoti, seyy± ph±suk± hoti. Tena vutta½ “p±de p±da½ acc±dh±y±”ti. Sato sampaj±noti satiy± ceva sampaj±napaññ±ya ca samann±gato hutv±. Imin± suparigg±haka½ satisampajañña½ kathita½. Uµµh±nasañña½ manasikaritv±ti asukavel±ya n±ma uµµhahiss±m²’ti eva½ uµµh±navel±paricchedaka½ uµµh±nasañña½ citte upetv±. Eva½ katv± nipanno hi yath±paricchinnak±leyeva uµµh±tu½ yutto.
520-521. S±tacca½ nepakkanti satata½ pavattayitabbato s±taccasaªkh±ta½ v²riyañceva parip±kagatatt± nepakkasaªkh±ta½ paññañca yutto anuyutto pavattayam±noyeva j±gariy±nuyoga½ anuyutto viharat²ti attho. Ettha ca v²riya½ lokiyalokuttaramissaka½ kathita½, paññ±pi v²riyagatik± eva; v²riye lokiyamhi lokiy±, lokuttare lokuttar±ti attho.
522. Bodhipakkhiy±na½ dhamm±nanti catusaccabodhisaªkh±tassa maggañ±ºassa pakkhe bhav±na½ dhamm±na½. Ett±vat± sabbepi sattati½sa bodhipakkhiyadhamme sam³hato gahetv± lokiy±yapi bh±van±ya ek±rammaºe ekato pavattanasamatthe bojjhaªgeyeva dassento satta bojjhaªg±ti-±dim±ha. Te lokiyalokuttaramissak±va kathit±ti veditabb±. Sesamettha heµµh± vuttanayatt± utt±natthameva.
523. Abhikkanteti-±diniddese abhikkante paµikkanteti ettha t±va abhikkanta½ vuccati purato gamana½. Paµikkantanti nivattana½. Tadubhayampi cat³su iriy±pathesu labbhati. Gamane t±va purato k±ya½ abhiharanto abhikkamati n±ma, paµinivattanto paµikkamati n±ma. Ýh±nepi µhitakova k±ya½ purato on±mento abhikkamati n±ma, pacchato apan±mento paµikkamati n±ma. Nisajj±yapi nisinnakova ±sannassa purima-aªg±bhimukho sa½saranto abhikkamati n±ma, pacchima-aªgappadesa½ pacc±sa½saranto paµikkamati n±ma. Nipajj±yapi eseva nayo.
Sampaj±nak±r² hot²ti sampajaññena sabbakiccak±r², sampajaññasseva v± k±r². So hi abhikkant±d²su sampajañña½ karoteva, na katthaci sampajaññavirahito hoti. Ta½ pana sampajañña½ yasm± satisampayuttameva hoti, tenassa niddese “sato sampaj±no abhikkamati, sato sampaj±no paµikkamat²”ti vutta½.
Ayañhi abhikkamanto v± paµikkamanto v± na muµµhassat² asampaj±no hoti; satiy± pana samann±gato paññ±ya ca sampaj±noyeva abhikkamati ceva paµikkamati ca; sabbesu abhikkam±d²su catubbidha½ sampajañña½ ot±reti. Catubbidhañhi sampajañña½– s±tthakasampajañña½, sapp±yasampajañña½, gocarasampajañña½, asammohasampajaññanti. Tattha abhikkamanacitte uppanne cittavaseneva agantv± ‘kinnu me ettha gatena attho atthi, natth²’ti atth±nattha½ pariggahetv± atthapariggaºhana½ ‘s±tthakasampajañña½’. Tattha ca ‘attho’ti cetiyadassanabodhidassanasaªghadassanatheradassana-asubhadassan±divasena dhammato va¹¹hi. Cetiya½ v± bodhi½ v± disv±pi hi buddh±rammaºa½ p²ti½, saªghadassanena saªgh±rammaºa½ p²ti½ upp±detv± tadeva khayavayato sammasanto arahatta½ p±puº±ti. There disv± tesa½ ov±de patiµµh±ya, asubha½ disv± tattha paµhamajjh±na½ upp±detv± tadeva khayavayato sammasanto arahatta½ p±puº±ti. Tasm± etesa½ dassana½ s±ttha½. Keci pana “±misatopi va¹¹hi atthoyeva; ta½ niss±ya brahmacariy±nuggah±ya paµipannatt±”ti vadanti.