(3.) Tikaniddesavaººan±

909. Tikaniddese t²hi akusalam³lehi vaµµam³lasamud±c±ro kathito. Akusalavitakk±d²su vitakkanavasena vitakko, sañj±nanavasena saññ±, sabh±vaµµhena dh±t³ti veditabb±. Duccaritaniddese paµhamanayo kammapathavasena vibhatto, dutiyo sabbasaªg±hikakammavasena, tatiyo nibbattitacetan±vaseneva.
914. ¾savaniddese suttantapariy±yena tayova ±sav± kathit±.
919. Esan±niddese saªkhepato tattha katam± k±mesan±ti ±din± nayena vutto k±magavesanar±go k±mesan±. Yo bhavesu bhavacchandoti-±din± nayena vutto bhavagavesanar±go bhavesan±. Sassato lokoti-±din± nayena vutt± diµµhigatikasammatassa brahmacariyassa gavesan± diµµhi brahmacariyesan±ti veditabb±. Yasm± ca na kevala½ r±gadiµµhiyo eva esan±, tadekaµµha½ pana kammampi esan± eva, tasm± ta½ dassetu½ dutiyanayo vibhatto. Tattha tadekaµµhanti sampayuttekaµµha½ veditabba½. Tattha k±mar±gekaµµha½ k±m±vacarasatt±nameva pavattati; bhavar±gekaµµha½ pana mah±brahm±na½. Sam±pattito vuµµh±ya caªkamant±na½ jh±naªg±na½ ass±danak±le akusalak±yakamma½ hoti, ‘aho sukha½ aho sukhan’ti v±ca½ bhinditv± ass±danak±le vac²kamma½, k±yaªgav±caªg±ni acopetv± manas±va ass±danak±le manokamma½. Antagg±hikadiµµhivasena sabbesampi diµµhigatik±na½ caªkaman±divasena t±ni hontiyeva.
920. Vidh±niddese “katha½vidha½ s²lavanta½ vadanti, katha½vidha½ paññavanta½ vadant²”ti-±d²su (sa½. ni. 1.95) ±k±rasaºµh±na½ vidh± n±ma. “Ekavidhena ñ±ºavatth³”ti-±d²su (vibha. 751) koµµh±so. “Vidh±su na vikampat²”ti-±d²su (therag±. 1079) m±no. Idh±pi m±nova vidh± n±ma. So hi seyy±divasena vidahanato vidh±ti vuccati. Ýhapanaµµhena v± vidh±. Tasm± ‘seyyohamasm²’ti eva½ uppann± m±navidh± m±naµhapan± seyyohamasm²ti vidh±ti veditabb±. Sesapadadvayesupi eseva nayo.
921. Bhayaniddese j±ti½ paµicca bhayanti j±tipaccay± uppannabhaya½. Bhay±nakanti ±k±raniddeso. Chambhitattanti bhayavasena gattacalana½. Lomaha½soti lom±na½ ha½sana½, uddhaggabh±vo. Imin± padadvayena kiccato bhaya½ dassetv± puna cetaso utr±soti sabh±vato dassita½.
922. Tamaniddese vicikicch±s²sena avijj± kathit±. “Tamandhak±ro sammoho, avijjogho mahabbhayo”ti vacanato hi avijj± tamo n±ma. Tiººa½ pana addh±na½ vasena desan±sukhat±ya vicikicch±s²sena desan± kat±. Tattha ‘ki½ nu kho aha½ at²te khattiyo ahosi½ ud±hu br±hmaºo vesso suddo k±¼o od±to rasso d²gho’ti kaªkhanto at²ta½ addh±na½ ±rabbha kaªkhati n±ma. ‘Ki½ nu kho aha½ an±gate khattiyo bhaviss±mi ud±hu br±hmaºo vesso…pe… d²gho’ti kaªkhanto an±gata½ addh±na½ ±rabbha kaªkhati n±ma. ‘Ki½ nu kho aha½ etarahi khattiyo ud±hu br±hmaºo vesso suddo; ki½ v± aha½ r³pa½ ud±hu vedan± saññ± saªkh±r± viññ±ºan’ti kaªkhanto paccuppanna½ addh±na½ ±rabbha kaªkhati n±ma.
Tattha kiñc±pi khattiyo v± attano khattiyabh±va½, br±hmaºo v± br±hmaºabh±va½, vesso v± vessabh±va½, suddo v± suddabh±va½ aj±nanako n±ma natthi, j²valaddhiko pana satto khattiyaj²v±d²na½ vaºº±dibheda½ sutv± ‘k²diso nu kho amh±ka½ abbhantare j²vo– ki½ nu kho n²lako ud±hu p²tako lohitako od±to catura½so cha¼a½so aµµha½so’ti kaªkhanto eva½ kaªkhati n±ma.
923. Titth±yatan±n²ti titthabh³t±ni ±yatan±ni, titthiy±na½ v± ±yatan±ni. Tattha tittha½ n±ma dv±saµµhi diµµhiyo. Titthiy± n±ma yesa½ t± diµµhiyo ruccanti khamanti. ¾yatanaµµho heµµh± vuttoyeva. Tattha yasm± sabbepi diµµhigatik± sañj±yam±n± imesuyeva t²su µh±nesu sañj±yanti, samosaram±n±pi etesuyeva samosaranti sannipatanti, diµµhigatikabh±ve ca nesa½ et±niyeva k±raº±ni, tasm± titth±ni ca t±ni sañj±t±n²ti-±din± atthena ±yatan±ni c±ti titth±yatan±ni; tenevatthena titthiy±na½ ±yatan±n²tipi titth±yatan±ni. Purisapuggaloti satto. K±mañca purisotipi puggalotipi vutte sattoyeva vutto, aya½ pana sammutikath± n±ma yo yath± j±n±ti tassa tath± vuccati. Paµisa½vedet²ti attano sant±ne uppanna½ j±n±ti, paµisa½vidita½ karoti anubhavati v±. Pubbekatahet³ti pubbe katak±raº±, pubbe katakammapaccayeneva paµisa½vedet²ti attho. Aya½ nigaºµhasamayo. Eva½v±dino pana te kammavedanañca kiriyavedanañca paµikkhipitv± eka½ vip±kavedanameva sampaµicchanti. Pittasamuµµh±n±d²su (mah±ni. 5) ca aµµhasu ±b±dhesu satta paµikkhipitv± aµµhama½yeva sampaµicchanti, diµµhadhammavedan²y±d²su ca t²su kammesu dve paµikkhipitv± eka½ apar±pariyavedan²yameva sampaµicchanti, kusal±kusalavip±kakiriyasaªkh±t±su ca cat³su cetan±su vip±kacetana½yeva sampaµicchanti.
Issaranimm±nahet³ti issaranimm±nak±raº±; brahmun± v± paj±patin± v± issarena nimmitatt± paµisa½vedet²ti attho. Aya½ br±hmaºasamayo. Ayañhi nesa½ adhipp±yo– im± tisso vedan± paccuppanne attan± katam³lakena v± ±ºattim³lakena v± pubbe katena v± ahetu-appaccay± v± paµisa½vedetu½ n±ma na sakk±; issaranimm±nak±raº± eva pana im± paµisa½vedet²ti. Eva½v±dino panete heµµh± vuttesu aµµhasu ±b±dhesu ekampi asampaµicchitv± sabba½ paµib±hanti. Tath± diµµhadhammavedan²y±d²supi sabbakoµµh±sesu ekampi asampaµicchitv± sabba½ paµib±hanti.
Ahetu appaccay±ti hetuñca paccayañca vin± ak±raºeneva paµisa½vedet²ti attho. Aya½ ±j²vakasamayo. Eva½ v±dino etepi heµµh± vuttesu k±raºesu ca by±dh²su ca ekampi asampaµicchitv± sabba½ paµikkhipanti.
924. Kiñcan±ti palibodh±. R±go kiñcananti r±go uppajjam±no satte bandhati palibundheti, tasm± kiñcananti vuccati. Dosamohesupi eseva nayo. Aªgaº±n²ti “udaªgaºe tattha papa½ avindun”ti (j±. 1.1.2) ±gataµµh±ne bh³mippadeso aªgaºa½. “Tasseva rajassa v± aªgaºassa v± pah±n±ya v±yamat²”ti (ma. ni. 1.184; a. ni. 10.51) ±gataµµh±ne ya½ kiñci mala½ v± paªko v±. “S±ªgaºova sam±no”ti (ma. ni. 1.57) ±gataµµh±ne n±nappak±ro tibbakileso. Idh±pi tadeva kilesaªgaºa½ adhippeta½. Teneva r±go aªgaºanti-±dim±ha.
Mal±n²ti malinabh±vakaraº±ni. R±go malanti r±go uppajjam±no citta½ malina½ karoti, mala½ g±h±peti, tasm± malanti vuccati. Itaresupi dv²su eseva nayo.
Visamaniddese yasm± r±g±d²su ceva k±yaduccarit±d²su ca satt± pakkhalanti, pakkhalit± ca pana s±sanatopi sugatitopi patanti, tasm± pakkhalanap±tahetuto r±go visamanti-±di vutta½.
Agg²ti anudahanaµµhena aggi. R±gagg²ti r±go uppajjam±no satte anudahati jh±peti, tasm± agg²ti vuccati. Dosamohesupi eseva nayo. Tattha vatth³ni– ek± kira daharabhikkhun² cittalapabbatavih±re uposath±g±ra½ gantv± dv±rap±lakar³pa½ olokayam±n± µhit±. Athass± anto r±go uppanno. S± teneva jh±yitv± k±lamak±si. Bhikkhuniyo gaccham±n± ‘aya½ dahar± µhit±, pakkosatha nan’ti ±ha½su. Ek± gantv± ‘kasm± µhit±s²’ti hatthe gaºhi. Gahitamatt± parivattitv± patit±. Ida½ t±va r±gassa anudahanat±ya vatthu. Dosassa pana anudahanat±ya manopadosik± dev± daµµhabb±. Mohassa anudahanat±ya khi¹¹±padosik± dev± daµµhabb±. Mohanavasena hi tesa½ satisammoso hoti. Tasm± khi¹¹±vasena ±h±rak±la½ ativattitv± k±la½ karonti. Kas±v±ti kasaµ± niroj±. R±g±d²su ca k±yaduccarit±d²su ca ekampi paº²ta½ ojavanta½ natthi, tasm± r±go kas±voti-±di vutta½.
925. Ass±dadiµµh²ti ass±dasampayutt± diµµhi. Natthi k±mesu dosoti kilesak±mena vatthuk±mapaµisevanadoso natth²ti vadati. P±tabyatanti p±tabbabh±va½ paribhuñjana½ ajjhoharaºa½. Eva½v±d² hi so vatthuk±mesu kilesak±ma½ pivanto viya ajjhoharanto viya paribhuñjati. Att±nudiµµh²ti att±na½ anugat± diµµhi. Micch±diµµh²ti l±mak± diµµhi. Id±ni yasm± ettha paµham± sassatadiµµhi hoti, dutiy± sakk±yadiµµhi, tatiy± ucchedadiµµhi, tasm± tamattha½ dassetu½ sassatadiµµhi ass±dadiµµh²ti-±dim±ha.
926. Aratiniddeso ca vihes±niddeso ca vuttatthoyeva. Adhammassa cariy± adhammacariy±, adhammakaraºanti attho. Visam± cariy±, visamassa v± kammassa cariy±ti visamacariy±. Dovacassat±p±pamittat± niddes± vuttatth± eva. Puthunimitt±rammaºesu pavattito n±nattesu saññ± n±nattasaññ±. Yasm± v± aññ±va k±masaññ±, aññ± by±p±d±disaññ±, tasm± n±natt± saññ±tipi n±nattasaññ±. Kosajjapam±daniddesesu pañcasu k±maguºesu vissaµµhacittassa kusaladhammabh±van±ya ananuyogavasena l²navuttit± kosajja½, pamajjanavasena pamattabh±vo pam±doti veditabbo. Asantuµµhit±diniddes± vuttatth± eva.
931. An±dariyaniddese ov±dassa an±diyanavasena an±darabh±vo an±dariya½. An±dariyan±k±ro an±darat±. Sagaruv±sa½ avasanaµµhena ag±ravabh±vo ag±ravat±. Sajeµµhakav±sa½ avasanaµµhena appatissavat±. Anadd±ti an±diyan±. Anadd±yan±ti an±diyan±k±ro. Anadd±ya ayitassa bh±vo anadd±yitatta½. As²lassa bh±vo as²lya½. Acitt²k±roti garucitt²k±rassa akaraºa½.
932. Assaddhabh±vo assaddhiya½. Asaddahan±k±ro asaddahan±. Okappetv± anupavisitv± aggahaºa½ anokappan±. Appas²danaµµhena anabhippas±do.
Avadaññut±ti thaddhamacchariyavasena ‘dehi, karoh²’ti vacanassa aj±nat±.
934. Buddh± ca buddhas±vak± c±ti ettha buddhaggahaºena paccekabuddh±pi gahit±va. Asametukamyat±ti tesa½ sam²pa½ agantuk±mat±. Saddhamma½ asotukamyat±ti sattati½sa bodhipakkhiyadhamm± saddhammo n±ma, ta½ asuºituk±mat±. Anuggahetukamyat±ti na uggahetuk±mat±.
Up±rambhacittat±ti up±rambhacittabh±vo. Yasm± pana so atthato up±rambhova hoti, tasm± ta½ dassetu½ tattha katamo up±rambhoti-±di vutta½. Tattha up±rambhanavasena up±rambho. Punappuna½ up±rambho anup±rambho up±rambhan±k±ro up±rambhan±. Punappuna½ up±rambhan± anup±rambhan±. Anup±rambhitassa bh±vo anup±rambhitatta½. Uññ±ti heµµh± katv± j±nan±. Avaññ±ti avaj±nan±. Paribhavana½ paribhavo. Randhassa gavesit± randhagavesit±. Randha½ v± gavesat²ti randhagaves², tassa bh±vo randhagavesit±. Aya½ vuccat²ti aya½ paravajj±nupassanalakkhaºo up±rambho n±ma vuccati, yena samann±gato puggalo, yath± n±ma tunnak±ro s±µaka½ pas±retv± chiddameva oloketi, evameva parassa sabbepi guºe makkhetv± aguºesuyeva patiµµh±ti.
936. Ayoniso manasik±roti anup±yamanasik±ro. Anicce niccanti anicceyeva vatthusmi½ ‘ida½ niccan’ti eva½ pavatto. Dukkhe sukhanti-±d²supi eseva nayo. Saccavippaµikulena c±ti catunna½ sacc±na½ ananulomavasena. Cittassa ±vaµµan±ti-±d²ni sabb±nipi ±vajjanasseva vevacan±neva. ¾vajjanañhi bhavaªgacitta½ ±vaµµet²ti cittassa ±vaµµan±. Anu-anu ±vaµµet²ti an±vaµµan±. ¾bhujat²ti ±bhogo. Bhavaªg±rammaºato añña½ ±rammaºa½ samann±harat²ti samann±h±ro. Tadev±rammaºa½ att±na½ anubandhitv± uppajjam±ne manasikarot²ti manasik±ro. Karot²ti µhapeti. Aya½ vuccat²ti aya½ anup±yamanasik±ro uppathamanasik±ralakkhaºo ayonisomanasik±ro n±ma vuccati. Tassa vasena puggalo dukkh±d²ni sacc±ni y±th±vato ±vajjitu½ na sakkoti.
Kummaggasevan±niddese ya½ kummagga½ sevato sevan± kummaggasevan±ti vuccati, ta½ dassetu½ tattha katamo kummaggoti dutiyapucch± kat±. Sesa½ sabbattha utt±namev±ti.

Tikaniddesavaººan± niµµhit±.