(4.) Catukkaniddesavaººan±
793. Catubbidhena ñ±ºavatthuniddese atthi dinnanti-±d²su dinnapaccay± phala½ atth²ti imin± up±yena attho veditabbo. Ida½ vuccat²ti ya½ ñ±ºa½ ‘ida½ kamma½ saka½, ida½ no sakan’ti j±n±ti– ida½ kammassakatañ±ºa½ n±ma vuccat²ti attho. Tattha tividha½ k±yaduccarita½, catubbidha½ vac²duccarita½, tividha½ manoduccaritanti ida½ na sakakamma½ n±ma. T²su dv±resu dasavidhampi sucarita½ sakakamma½ n±ma. Attano v±pi hotu parassa v± sabbampi akusala½ na sakakamma½ n±ma. Kasm±? Atthabhañjanato anatthajananato ca. Attano v± hotu parassa v± sabbampi kusala½ sakakamma½ n±ma. Kasm±? Anatthabhañjanato atthajananato ca. Eva½ j±nanasamatthe imasmi½ kammassakatañ±ºe µhatv± bahu½ d±na½ datv± s²la½ p³retv± uposatha½ sam±diyitv± sukhena sukha½ sampattiy± sampatti½ anubhavitv± nibb±na½ patt±na½ gaºanaparicchedo natthi. Yath± hi sadhano puriso pañcasu sakaµasatesu sappimadhuph±ºit±d²ni ceva loºatilataº¹ul±d²ni ca ±ropetv± kant±ramagga½ paµipanno kenacideva karaº²yena atthe uppanne sabbesa½ upakaraº±na½ gahitatt± na cinteti, na paritassati, sukheneva khemanta½ p±puº±ti; evameva imasmimpi kammassakatañ±ºe µhatv± bahu½ d±na½ datv±…pe… nibb±na½ patt±na½ gaºanapatho natthi. Ýhapetv± sacc±nulomika½ ñ±ºanti maggasaccassa paramatthasaccassa ca anulomanato sacc±nulomikanti laddhan±ma½ vipassan±ñ±ºa½ µhapetv± avases± sabb±pi s±sav± kusal± paññ± kammassakatañ±ºamev±ti attho. 794. Maggasamaªgissa ñ±ºa½ dukkhepeta½ ñ±ºanti ettha ekameva maggañ±ºa½ cat³su saccesu ekapaµivedhavasena cat³su µh±nesu saªgahita½. 796. Dhamme ñ±ºanti ettha maggapaññ± t±va catunna½ sacc±na½ ekapaµivedhavasena dhamme ñ±ºa½ n±ma hotu; phalapaññ± katha½ dhamme ñ±ºa½ n±m±ti? Nirodhasaccavasena. Duvidh±pi hes± paññ± aparappaccaye atthapaccakkhe ariyasaccadhamme kiccato ca ±rammaºato ca pavattatt± dhamme ñ±ºanti veditabb±. So imin± dhammen±ti ettha maggañ±ºa½ dhammagocaratt± gocaravoh±rena dhammoti vutta½, upayogatthe v± karaºavacana½; ima½ dhamma½ ñ±ten±ti attho; catusaccadhamma½ j±nitv± µhitena maggañ±ºen±ti vutta½ hoti. Diµµhen±ti dassanena; dhamma½ passitv± µhiten±ti attho. Patten±ti catt±ri ariyasacc±ni patv± µhitatt± dhamma½ pattena. Viditen±ti maggañ±ºena catt±ri ariyasacc±ni vidit±ni p±kaµ±ni kat±ni. Tasm± ta½ dhamma½ vidita½ n±ma hoti. Tena viditadhammena. Pariyog±¼hen±ti catusaccadhamma½ pariyog±hetv± µhitena. Naya½ net²ti at²te ca an±gate ca naya½ neti harati peseti. Ida½ pana na maggañ±ºassa kicca½, paccavekkhaºañ±ºassa kicca½. Satth±r± pana maggañ±ºa½ at²t±n±gate naya½ nayanasadisa½ kata½. Kasm±? Maggam³lakatt±. Bh±vitamaggassa hi paccavekkhaº± n±ma hoti. Tasm± satth± maggañ±ºameva naya½ nayanasadisa½ ak±si. Apica evamettha attho daµµhabbo– yadeta½ imin± catusaccagocara½ maggañ±ºa½ adhigata½, tena ñ±ºena k±raºabh³tena at²t±n±gate paccavekkhaºañ±ºasaªkh±ta½ naya½ neti. Id±ni yath± tena naya½ neti, ta½ ±k±ra½ dassetu½ ye hi keci at²tamaddh±nanti-±dim±ha. Tattha abbhañña½s³ti j±ni½su paµivijjhi½su. Imaññev±ti ya½ dukkha½ at²te abbhañña½su, yañca an±gate abhij±nissanti, na taññeva ima½; sarikkhaµµhena pana eva½ vutta½. At²tepi hi µhapetv± taºha½ tebh³makakkhandheyeva dukkhasaccanti paµivijjhi½su, taºha½yeva samudayasaccanti nibb±nameva nirodhasaccanti ariyamaggameva maggasaccanti paµivijjhi½su, an±gatepi evameva paµivijjhissanti, etarahipi evameva paµivijjhant²ti sarikkhaµµhena “imaññev±”ti vutta½. Ida½ vuccati anvaye ñ±ºanti ida½ anugamanañ±ºa½ nayanañ±ºa½ k±raºañ±ºanti vuccati. Pariye ñ±ºanti cittaparicchedañ±ºa½. Parasatt±nanti µhapetv± att±na½ sesasatt±na½. Itara½ tasseva vevacana½. Cetas± ceto paricca paj±n±t²ti attano cittena tesa½ citta½ sar±g±divasena paricchinditv± n±nappak±rato j±n±ti. Sar±ga½ v±ti-±d²su ya½ vattabba½, ta½ heµµh± satipaµµh±navibhaªge vuttameva. Aya½ pana viseso– idha anuttara½ v± citta½ vimutta½ v± cittanti ettha lokuttarampi labbhati. Avipassan³pagampi hi paracittañ±ºassa visayo hotiyeva. Avases± paññ±ti dhamme ñ±º±dik± tisso paññ± µhapetv± ses± sabb±pi paññ± ñ±ºanti sammatatt± sammutiñ±ºa½ n±ma hoti. Vacanattho panettha sammutimhi ñ±ºanti sammutiñ±ºa½. 797. K±m±vacarakusale paññ±ti ayañhi ekantena vaµµasmi½ cutipaµisandhi½ ±cinateva, tasm± “±cay±ya no apacay±y±”ti vutt±. Lokuttaramaggapaññ± pana yasm± cutipaµisandhi½ apacinateva, tasm± “apacay±ya no ±cay±y±”ti vutt±. R³p±vacar±r³p±vacarapaññ± cutipaµisandhimpi ±cinati, vikkhambhanavasena kilese ceva kilesam³lake ca dhamme apacinati, tasm± “±cay±ya ceva apacay±ya c±”ti vutt±. Ses± neva cutipaµisandhi½ ±cinati na apacinati, tasm± “neva ±cay±ya no apacay±y±”ti vutt±. 798. Na ca abhiññ±yo paµivijjhat²ti ida½ paµhamajjh±napañña½ sandh±ya vutta½. S± hissa k±mavivekena pattabbatt± kilesanibbid±ya sa½vattati. T±ya cesa k±mesu v²tar±go hoti, abhiññ±p±dakabh±va½ pana appattat±ya neva pañca abhiññ±yo paµivijjhati, nimitt±rammaºatt± na sacc±ni paµivijjhati. Evamaya½ paññ± nibbid±ya hoti no paµivedh±ya. Svev±ti paµhamajjh±na½ patv± µhito. K±mesu v²tar±go sam±noti tath± vikkhambhit±na½yeva k±m±na½ vasena v²tar±go. Abhiññ±yo paµivijjhat²ti pañca abhiññ±yo paµivijjhati. Ida½ catutthajjh±napañña½ sandh±ya vutta½. Catutthajjh±napaññ± hi abhiññ±p±dakabh±ven±pi pañca abhiññ±yo paµivijjhati, abhiññ±bh±vappattiy±pi paµivijjhati eva. Tasm± s± paµivedh±ya hoti. Paµhamajjh±napaññ±ya eva pana kilesesupi nibbindatt± no nibbid±ya. Y± pan±ya½ dutiyatatiyajjh±napaññ±, s± katarakoµµh±sa½ bhajat²ti? Somanassavasena paµhamajjh±nampi bhajati, avitakkavasena catutthajjh±nampi. Evames± paµhamajjh±nasannissit± v± catutthajjh±nasannissit± v± k±tabb±. Nibbid±ya ceva paµivedh±ya c±ti maggapaññ± sabbasmimpi vaµµe nibbindanato nibbid±ya, chaµµha½ abhiñña½ paµivijjhanato paµivedh±ya ca hoti. 799. Paµhamassa jh±nassa l±bh²ti-±d²su yv±ya½ appaguºassa paµhamajjh±nassa l±bh². Ta½ tato vuµµhita½ ±rammaºavasena k±masahagat± hutv± saññ±manasik±r± samud±caranti tudanti codenti. Tassa k±m±nupakkhand±na½ saññ±manasik±r±na½ vasena s± paµhamajjh±napaññ± h±yati parih±yati; tasm± h±nabh±gin²ti vutt±. Tadanudhammat±ti tadanur³pasabh±v±. Sati santiµµhat²ti ida½ micch±sati½ sandh±ya vutta½, na samm±sati½. Yassa hi paµhamajjh±n±nur³pasabh±v± paµhamajjh±na½ santato paº²tato disv± ass±dayam±n± abhinandam±n± nikanti uppajjati, tassa nikantivasena s± paµhamajjh±napaññ± neva h±yati, na va¹¹hati, µhitikoµµh±sik± hoti. Tena vutta½ µhitibh±gin² paññ±ti. Avitakkasahagat±ti avitakka½ dutiyajjh±na½ santato paº²tato manasikaroto ±rammaºavasena avitakkasahagat±. Samud±carant²ti paguºato paµhamajjh±nato vuµµhita½ dutiyajjh±n±dhigamatth±ya tudanti codenti. Tassa upari dutiyajjh±n±nupakkhand±na½ saññ±manasik±r±na½ vasena s± paµhamajjh±napaññ± visesabh³tassa dutiyajjh±nassa uppattiµµh±nat±ya visesabh±gin²ti vutt±. Nibbid±sahagat±ti tameva paµhamajjh±nato vuµµhita½ nibbid±saªkh±tena vipassan±ñ±ºena sahagat±. Vipassan±ñ±ºañhi jh±naªgabhede vattante nibbindati ukkaºµhati, tasm± nibbid±ti vuccati. Samud±carant²ti nibb±nasacchikiriyatth±ya tudanti codenti. Vir±g³pasañhit±ti vir±gasaªkh±tena nibb±nena upasa½hit±. Vipassan±ñ±ºamhi sakk± imin± maggena vir±ga½ nibb±na½ sacchik±tunti pavattito “vir±g³pasañhitan”ti vuccati. Ta½sampayutt± saññ±manasik±r±pi vir±g³pasañhit± eva n±ma. Tassa tesa½ saññ±manasik±r±na½ vasena s± paµhamajjh±napaññ± ariyamaggapaµivedhassa padaµµh±nat±ya nibbedhabh±gin²ti vutt±. Eva½ cat³su µh±nesu paµhamajjh±napaññ±va kathit±. Dutiyajjh±napaññ±d²supi imin±va nayena attho veditabbo. 801. Kicchena kasirena sam±dhi½ upp±dentass±ti lokuttarasam±dhi½ upp±dentassa pubbabh±ge ±gamanak±le kicchena kasirena dukkhena sasaªkh±rena sappayogena kilamantassa kilese vikkhambhetv± ±gatassa. Dandha½ taºµh±na½ abhij±nantass±ti vikkhambhitesu kilesesu vipassan±pariv±se cira½ vasitv± ta½ lokuttarasam±dhisaªkh±ta½ µh±na½ dandha½ saºika½ abhij±nantassa paµivijjhantassa p±puºantass±ti attho. Aya½ vuccat²ti y± es± eva½ uppajjati, aya½ kilesavikkhambhanapaµipad±ya dukkhatt±, vipassan±pariv±sapaññ±ya ca dandhatt± maggak±le ekacittakkhaºe uppann±pi paññ± ±gamanavasena dukkhapaµipad± dandh±bhiññ± n±m±ti vuccati. Upari t²su padesupi imin±va nayena attho veditabbo. 802. Sam±dhissa na nik±mal±bhiss±ti yo sam±dhissa na nik±mal±bh² hoti, so tassa na nik±mal±bh² n±ma. Yassa sam±dhi upar³pari sam±pajjanatth±ya ussakkitu½ paccayo na hoti, tassa appaguºajjh±nal±bhiss±ti attho. ¾rammaºa½ thoka½ pharantass±ti paritte suppamatte v± sar±vamatte v± ±rammaºe parikamma½ katv± tattheva appana½ patv± ta½ ava¹¹hita½ thokameva ±rammaºa½ pharantass±ti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Nanik±mal±bh²paµipakkhato hi paguºajjh±nal±bh² ettha nik±mal±bh²ti vutto. Ava¹¹hit±rammaºapaµipakkhato ca va¹¹hit±rammaºa½ vipulanti vutta½. Sesa½ t±disameva. Jar±maraºepeta½ ñ±ºanti nibb±nameva ±rammaºa½ katv± catunna½ sacc±na½ ekapaµivedhavasena eta½ vutta½. Jar±maraºa½ ±rabbh±ti-±d²ni pana ekeka½ vatthu½ ±rabbha pavattik±le pubbabh±ge saccavavatth±panavasena vutt±ni. Sesa½ sabbattha utt±natthamev±ti.
Catukkaniddesavaººan±.