Pañcakanayo
167. Id±ni katame dhamm± kusal±ti pañcakanayo ±raddho. Kasm±ti ce, puggalajjh±sayavasena ceva desan±vil±sena ca. Sannisinnadevaparis±ya kira ekacc±na½ dev±na½ vitakko eva o¼±rikato upaµµh±si, vic±rap²tisukhacittekaggat± santato. Tesa½ sapp±yavasena satth± caturaªgika½ avitakka½ vic±ramatta½ dutiyajjh±na½ n±ma bh±jesi. Ekacc±na½ vic±ro o¼±rikato upaµµh±si, p²tisukhacittekaggat± santato. Tesa½ sapp±yavasena tivaªgika½ tatiyajjh±na½ n±ma bh±jesi. Ekacc±na½ p²ti o¼±rikato upaµµh±si, sukhacittekaggat± santato. Tesa½ sapp±yavasena duvaªgika½ catutthajjh±na½ n±ma bh±jesi. Ekacc±na½ sukha½ o¼±rikato upaµµh±si, upekkh±cittekaggat± santato. Tesa½ sapp±yavasena duvaªgika½ pañcamajjh±na½ n±ma bh±jesi. Aya½ t±va ‘puggalajjh±sayo’. Yass± pana dhammadh±tuy± suppaµividdhatt± desan±vil±sappatto n±ma hoti– s± tath±gatassa suµµhu paµividdh±– tasm± ñ±ºamahattat±ya desan±vidh±nesu kusalo desan±vil±sappatto satth± ya½ ya½ aªga½ labbhati tassa tassa vasena yath± yath± icchati tath± tath± desana½ niy±met²ti so idha pañcaªgika½ paµhamajjh±na½ bh±jesi, caturaªgika½ avitakka½ vic±ramatta½ dutiyajjh±na½, bh±jesi tivaªgika½ tatiyajjh±na½, bh±jesi duvaªgika½ catutthajjh±na½, duvaªgikameva pañcamajjh±na½ bh±jesi. Aya½ ‘desan±vil±so’ n±ma. Apica ye bhagavat± “tayome, bhikkhave, sam±dh²– savitakkasavic±ro sam±dhi, avitakkavic±ramatto sam±dhi, avitakka-avic±ro sam±dh²”ti (d². ni. 3.305) suttante tayo sam±dh² desit±, tesu heµµh± savitakkasavic±ro sam±dhi avitakka-avic±ro sam±dhi ca bh±jetv± dassito, avitakkavic±ramatto na dassito. Ta½ dassetumpi aya½ pañcakanayo ±raddhoti veditabbo. Tattha dutiyajjh±naniddese phass±d²su vitakkamatta½ parih±yati, koµµh±sav±re “caturaªgika½ jh±na½ hoti caturaªgiko maggo hot²”ti ayameva viseso. Sesa½ sabba½ paµhamajjh±nasadisameva. Y±ni ca catukkanaye dutiyatatiyacatutth±ni t±neva idha tatiyacatutthapañcam±ni. Tesa½ adhigamapaµip±µid²panattha½ aya½ nayo veditabbo– Eko kira amaccaputto r±j±na½ upaµµh±tu½ janapadato nagara½ ±gato. So ekadivasameva r±j±na½ disv± p±nabyasanena sabba½ vibhavaj±ta½ n±sesi. Ta½ ekadivasa½ sur±madamatta½ nicco¼a½ katv± jiººakaµas±rakamattena paµicch±detv± p±n±g±rato n²hari½su. Tamena½ saªk±rak³µe nipajjitv± nidd±yanta½ eko aªgavijj±p±µhako disv± ‘aya½ puriso mah±janassa avassayo bhavissati, paµijaggitabbo eso’ti sanniµµh±na½ katv± mattik±ya nh±petv± th³las±µakayuga½ niv±s±petv± puna gandhodakena nh±petv± sukhumena duk³layuga¼ena acch±detv± p±s±da½ ±ropetv± subhojana½ bhojetv± ‘eva½ na½ paric±reyy±th±’ti paric±rake paµip±detv± pakk±mi. Atha na½ te sayana½ ±ropesu½. P±n±g±ragamanapaµib±hanatthañca na½ catt±ro t±va jan± cat³su hatthap±desu upp²¼etv± aµµha½su. Eko p±de parimajji. Eko t±lavaºµa½ gahetv± b²ji. Eko v²ºa½ v±dayam±no g±yanto nis²di. So sayanupagamanena vigatakilamatho thoka½ nidd±yitv± vuµµhito hatthap±danipp²¼ana½ asaham±no ‘ko me hatthap±de upp²¼eti? Apagacchath±’ti tajjesi. Te ekavacaneneva apagacchi½su. Tato puna thoka½ nidd±yitv± vuµµhito p±daparimajjana½ asaham±no ‘ko me p±de parimajjati? Apagacch±’ti ±ha. Sopi ekavacaneneva apagacchi. Puna thoka½ nidd±yitv± vuµµhito v±tavuµµhi viya t±lavaºµav±ta½ asahanto ‘ko esa? Apagacchat³’ti ±ha. Sopi ekavacaneneva apagacchi. Puna thoka½ nidd±yitv± vuµµhito kaººas³la½ viya g²tav±ditasadda½ asaham±no v²º±v±daka½ tajjesi. Sopi ekavacaneneva apagacchi. Atheva½ anukkamena pah²nakilamathupp²¼anaparimajjanav±tappah±rag²tav±ditasaddupaddavo sukha½ sayitv± vuµµh±ya rañño santika½ agam±si. R±j±pissa mahanta½ issariyamad±si. So mah±janassa avassayo j±to. Tattha p±nabyasanena p±rijuññappatto so amaccaputto viya anekabyasanap±rijuññappatto ghar±v±sagato kulaputto daµµhabbo. Aªgavijj±p±µhako puriso viya tath±gato. Tassa purisassa ‘aya½ mah±janassa avassayo bhavissati, paµijaggana½ arahat²’ti sanniµµh±na½ viya tath±gatassa ‘aya½ mah±janassa avassayo bhavissati, pabbajja½ arahati kulaputto’ti sanniµµh±nakaraºa½. Athassa amaccaputtassa mattik±mattena nh±pana½ viya kulaputtass±pi pabbajj±paµil±bho. Athassa th³las±µakaniv±sana½ viya imass±pi dasasikkh±padasaªkh±tas²lavatthaniv±sana½. Puna tassa gandhodakanh±pana½ viya imass±pi p±timokkhasa½var±dis²lagandhodakanh±pana½. Puna tassa sukhumaduk³layuga¼acch±dana½ viya imass±pi yath±vuttas²lavisuddhisampad±saªkh±taduk³lacch±dana½. Duk³lacch±ditassa panassa p±s±d±ropana½ viya imass±pi s²lavisuddhiduk³lacch±ditassa sam±dhibh±van±p±s±d±rohana½. Tato tassa subhojanabhuñjana½ viya imass±pi sam±dhi-upak±rakasatisampajaññ±didhamm±mataparibhuñjana½. Bhuttabhojanassa pana tassa paric±rakehi sayan±ropana½ viya imass±pi vitakk±d²hi upac±rajjh±n±ropana½. Puna tassa p±n±g±ragamanapaµib±hanattha½ hatthap±dupp²¼anakapurisacatukka½ viya imass±pi k±masaññ±bhimukhagamanapaµib±hanattha½ ±rammaºe cittupp²¼anako nekkhammavitakko. Tassa p±daparimajjakapuriso viya imass±pi ±rammaºe citt±numajjanako vic±ro. Tassa t±lavaºµav±tad±yako viya imass±pi cetaso s²talabh±vad±yik± p²ti. Tassa sot±nuggahakaro gandhabbapuriso viya imass±pi citt±nugg±haka½ somanassa½. Tassa sayanupagamanena vigatakilamathassa thoka½ niddupagamana½ viya imass±pi upac±rajjh±nasannissayena vigatan²varaºakilamathassa paµhamajjh±nupagamana½. Athassa nidd±yitv± vuµµhitassa hatthap±dupp²¼an±sahanena hatthap±dupp²¼ak±na½ santajjana½ tesañca apagamanena puna thoka½ niddupagamana½ viya imass±pi paµhamajjh±nato vuµµhitassa cittupp²¼akavitakk±sahanena vitakkadosadassana½, vitakkappah±n± ca puna avitakkavic±ramattadutiyajjh±nupagamana½. Tato tassa punappuna½ nidd±yitv± vuµµhitassa yath±vuttena kamena p±daparimajjan±d²na½ asahanena paµip±µiy± p±daparimajjak±d²na½ santajjana½, tesa½ tesañca apagamanena punappuna½ thoka½ niddupagamana½ viya imass±pi punappuna½ dutiy±d²hi jh±nehi vuµµhitassa yath±vuttados±na½ vic±r±d²na½ asahanena paµip±µiy± vic±r±didosadassana½. Tesa½ tesañca pah±n± punappuna½ avitakka-avic±ranipp²tika pah²nasomanassajjh±nupagamana½. Tassa pana sayan± vuµµh±ya rañño santika½ gatassa issariyappatti viya imass±pi pañcamajjh±nato vuµµhitassa vipassan± magga½ upagatassa arahattappatti. Tassa pattissariyassa bah³na½ jan±na½ avassayabh±vo viya imass±pi arahattappattassa bah³na½ avassayabh±vo veditabbo. Ett±vat± hi esa anuttara½ puññakkhetta½ n±ma hot²ti.
Pañcakanayo niµµhito.
Ett±vat± catukkapañcakanayadvayabhedo suddhikanavako n±ma pak±sito hoti. Atthato panesa pañcakanaye catukkanayassa paviµµhatt± jh±napañcako ev±ti veditabbo.