Satthu eva½ laddhok±sena sabbaññutaññ±ºena yath±sukha½ saºhasukhumadhamma½ sammasantassa sar²rato n²lap²talohitod±tamañjiµµhapabhassaravasena chabbaººarasmiyo nikkhami½su. Kesamass³hi ceva akkh²nañca n²laµµh±nehi n²larasmiyo nikkhami½su, y±sa½ vasena gaganatala½ añjanacuººasamokiººa½ viya um±pupphan²luppaladalasañchanna½ viya v²tipatantamaºit±lavaºµa½ viya sampas±ritamecakapaµa½ viya ca ahosi.
Chavito ceva akkh²nañca p²taµµh±nehi p²tarasmiyo nikkhami½su; y±sa½ vasena dis±bh±g± suvaººarasadh±r±bhisiñcam±n± viya suvaººapaµapas±rit± viya kuªkumacuººakaºik±rapupphasamparikiºº± viya ca viroci½su.
Ma½salohitehi ceva akkh²nañca rattaµµh±nehi lohitarasmiyo nikkhami½su y±sa½ vasena dis±bh±g± c²napiµµhacuººarañjit± viya supakkal±kh±rasasiñcam±n± viya rattakambalaparikkhitt± viya jayasumanap±ribhaddakabandhuj²vakakusumasamparikiºº± viya ca viroci½su.
Aµµh²hi ceva dantehi ca akkh²nañca setaµµh±nehi od±tarasmiyo nikkhami½su; y±sa½ vasena dis±bh±g± rajataghaµehi ±siñcam±nakh²radh±r±samparikiºº± viya sampas±ritarajatapaµµavit±n± viya, v²tipatantarajatat±lavaºµ± viya, kundakumudasinduv±rasumanamallik±dikusumasañchann± viya ca viroci½su.
Mañjiµµhapabhassar± pana tamh± tamh± sar²rappades± nikkhami½su. Iti t± chabbaººarasmiyo nikkhamitv± ghanamah±pathavi½ gaºhi½su.
Catunahut±dhikadviyojanasatasahassabahal± mah±pathav² niddhantasuvaººapiº¹i viya ahosi. Atha mah±pathavi½ bhinditv± heµµh± udaka½ gaºhi½su. Pathavisandh±raka½ aµµhanahut±dhikacatuyojanasatasahassabahala½ udaka½ suvaººakalasehi ±siñcam±navil²nasuvaººa½ viya ahosi. Udaka½ vinivijjhitv± v±ta½ aggahesu½. Chanahut±dhikanavayojanasatasahassabahalo v±to samussitasuvaººakkhandho viya ahosi. V±ta½ vinivijjhitv± heµµh± ajaµ±k±sa½ pakkhandi½su.
Uparibh±gena uggantv±pi c±tumah±r±jike gaºhi½su. Te vinivijjhitv± t±vati½se tato y±me tato tusite tato nimm±narat² tato paranimmitavasavatt² tato nava brahmaloke tato vehapphale tato pañca suddh±v±se vinivijjhitv± catt±ro ±ruppe gaºhi½su. Catt±ro ca ±ruppe vinivijjhitv± ajaµ±k±sa½ pakkhandi½su.
Tiriyabh±gehi anant± lokadh±tuyo pakkhandi½su. Ettakesu µh±nesu candamhi candappabh± natthi, s³riye s³riyappabh± natthi, t±rakar³pesu t±rakar³pappabh± natthi, devat±na½ uyy±navim±nakapparukkhesu ceva sar²resu ca ±bharaºesu c±ti sabbattha pabh± natthi. Tisahassimah±sahassilokadh±tuy± ±lokapharaºasamattho mah±brahm±pi s³riyuggamane khajjopanako viya ahosi. Candas³riyat±rakar³padevatuyy±navim±nakapparukkh±na½ paricchedamattakameva paññ±yittha. Ettaka½ µh±na½ buddharasm²hiyeva ajjhotthaµa½ ahosi. Ayañca neva buddh±na½ adhiµµh±niddhi, na bh±van±mayiddhi. Saºhasukhumadhamma½ pana sammasato lokan±thassa lohita½ pas²di, vatthur³pa½ pas²di, chavivaººo pas²di. Cittasamuµµh±n± vaººadh±tu samant± as²tihatthamatte padese niccal±va aµµh±si. Imin± n²h±rena satt±ha½ sammasi.
Satta rattindiv±ni sammasitadhammo kittako ahos²ti? Ananto aparim±ºo ahosi. Aya½ t±va manas±desan± n±ma. Satth± pana eva½ satt±ha½ manas± cintitadhamma½ vac²bheda½ katv± desento vassasatenapi vassasahassenapi vassasatasahassenapi matthaka½ p±petv± desetu½ na sakkot²ti na vattabba½. Aparabh±gepi hi tath±gato t±vati½sabhavane p±ricchattakam³le paº¹ukambalasil±ya½ dasasahassacakkav±¼adevat±na½ majjhe nisinno m±tara½ k±yasakkhi½ katv± kusal± dhamm±, akusal± dhamm±, aby±kat± dhamm±ti dhamma½ desento satabh±gena sahassabh±gena satasahassabh±gena dhammantar± dhammantara½ saªkamitv± saªkamitv±va desesi. Tayo m±se nirantara½ pavattitadesan± vegena pavatt± ±k±sagaªg± viya adhomukhaµhapita-udakaghaµ± nikkhanta-udakadh±r± viya ca hutv± anant± aparim±º± ahosi.
Buddh±nañhi bhatt±numodanak±lepi thoka½ va¹¹hetv± anumodent±na½ desan± d²ghamajjhimanik±yappam±º± hoti. Pacch±bhatta½ pana sampattaparis±ya dhamma½ desent±na½ desan± sa½yutta-aªguttarikadvemah±nik±yappam±º±va hoti. Kasm±? Buddh±nañhi bhavaªgapariv±so lahuko dant±varaºa½ suphusita½ mukh±d±na½ siliµµha½ jivh± muduk± saro madhuro vacana½ lahuparivatta½. Tasm± ta½ muhutta½ desitadhammopi ettako hoti. Tem±sa½ desitadhammo pana ananto aparim±ºoyeva.
¾nandatthero hi bahussuto tipiµakadharo pañcadasa g±th±sahass±ni saµµhi padasahass±ni lat±pupph±ni ±ka¹¹hanto viya µhitapadeneva µhatv± gaºh±ti v± v±ceti v± deseti v±. Ettako therassa eko uddesamaggo n±ma hoti. Therassa hi anupada½ uddesa½ dadam±no añño d±tu½ na sakkoti, na samp±puº±ti. Samm±sambuddhova samp±puºeyya. Eva½ adhimattasatim± adhimattagatim± adhimattadhitim± s±vako satth±r± tem±sa½ imin± n²h±rena desitadesana½ vassasata½ vassasahassa½ uggaºhantopi matthaka½ p±petu½ na sakkoti.
Eva½ tem±sa½ nirantara½ desentassa pana tath±gatassa kaba¼²k±r±h±rappaµibaddha½ up±dinnakasar²ra½ katha½ y±pes²ti? Paµijagganeneva. Buddh±nañhi so so k±lo suvavatthito suparicchinno supaccakkho. Tasm± bhagav± dhamma½ desentova manussaloke k±la½ oloketi. So bhikkh±c±ravela½ sallakkhetv± nimmitabuddha½ m±petv± ‘imassa c²varaggahaºa½ pattaggahaºa½ sarakutti ±kappo ca evar³po n±ma hotu, ettaka½ n±ma dhamma½ deset³’ti adhiµµh±ya pattac²varam±d±ya anotattadaha½ gacchati. Devat± n±galat±dantakaµµha½ denti. Ta½ kh±ditv± anotattadahe sar²ra½ paµijaggitv± manosil±tale µhito surattadupaµµa½ niv±setv± c²vara½ p±rupitv± c±tumah±r±jadattiya½ selamaya½ patta½ ±d±ya uttarakuru½ gacchati. Tato piº¹ap±ta½ ±haritv± anotattadahat²re nisinno ta½ paribhuñjitv± div±vih±r±ya candanavana½ gacchati.
Dhammasen±patis±riputtattheropi tattha gantv± samm±sambuddhassa vatta½ katv± ekamanta½ nis²dati. Athassa satth± naya½ deti. ‘S±riputta, ettako dhammo may± desito’ti ±cikkhati. Eva½ samm±sambuddhe naya½ dente paµisambhid±ppattassa aggas±vakassa velante µhatv± hattha½ pas±retv± dassitasamuddasadisa½ nayad±na½ hoti. Therass±pi nayasatena nayasahassena nayasatasahassena bhagavat± desitadhammo upaµµh±tiyeva.
Satth± div±vih±ra½ nis²ditv± dhamma½ desetu½ k±ya vel±ya gacchat²ti? S±vatthiv±s²na½ kulaputt±na½ sampatt±na½ dhammadesanavel± n±ma atthi, t±ya vel±ya gacchati. Dhamma½ desetv± gacchanta½ v± ±gacchanta½ v± ke j±nanti ke na j±nant²ti? Mahesakkh± devat± j±nanti, appesakkh± devat± na j±nanti. Kasm± na j±nant²ti? Samm±sambuddhassa v± nimmitabuddhassa v± rasmi-±d²su n±natt±bh±v±. Ubhinnampi hi tesa½ rasm²su v± saresu v± vacanesu v± n±natta½ natthi.
S±riputtattheropi satth±r± desita½ desita½ dhamma½ ±haritv± attano saddhivih±rik±na½ pañcanna½ bhikkhusat±na½ desesi. Tesa½ aya½ pubbayogo– te kira kassapadasabalassa k±le khuddakavagguliyoniya½ nibbatt± pabbh±re olambant± dvinna½ ±bhidhammikabhikkh³na½ abhidhamma½ sajjh±yant±na½ sare nimitta½ gahetv± kaºhapakkhasukkapakkhe aj±nitv±pi sare nimittagg±hamattakeneva k±la½ katv± devaloke nibbatti½su. Eka½ buddhantara½ devaloke vasitv± tasmi½ k±le manussaloke nibbatt± yamakap±µih±riye pas²ditv± therassa santike pabbaji½su. Thero satth±r± desita½ desita½ dhamma½ ±haritv± tesa½ desesi. Samm±sambuddhassa abhidhammadesan±pariyos±nañca tesa½ bhikkh³na½ sattappakaraºa-uggahaºañca ekappah±reneva ahosi.
Abhidhamme v±can±maggo n±ma s±riputtattherappabhavo. Mah±pakaraºe gaºanac±ropi thereneva µhapito. Thero hi imin± n²h±rena dhammantara½ amakkhetv±va sukha½ gahetu½ dh±retu½ pariy±puºitu½ v±cetuñca pahot²ti gaºanac±ra½ µhapesi. Eva½ sante therova paµhamatara½ ±bhidhammiko hot²ti? Na hoti. Samm±sambuddhova paµhamatara½ ±bhidhammiko. So hi na½ mah±bodhipallaªke nis²ditv± paµivijjhi. Buddho hutv± ca pana satt±ha½ ekapallaªkena nisinno ud±na½ ud±nesi–
“Yad± have p±tubhavanti dhamm±,
±t±pino jh±yato br±hmaºassa;
athassa kaªkh± vapayanti sabb±,
yato paj±n±ti sahetudhamma½.
“Yad± have p±tubhavanti dhamm±,
±t±pino jh±yato br±hmaºassa;
athassa kaªkh± vapayanti sabb±,
yato khaya½ paccay±na½ avedi.
“Yad± have p±tubhavanti dhamm±,
±t±pino jh±yato br±hmaºassa;
vidh³paya½ tiµµhati m±rasena½,
s³riyova obh±sayamantalikkhan”ti. (Mah±va. 1-3; ud±. 1-3).
Ida½ paµhamabuddhavacana½ n±ma. Dhammapadabh±ºak± pana–
“Anekaj±tisa½s±ra½, sandh±vissa½ anibbisa½;
gahak±ra½ gavesanto, dukkh± j±ti punappuna½.
“Gahak±raka diµµhosi, puna geha½ na k±hasi;
sabb± te ph±suk± bhagg±, gahak³µa½ visaªkhata½;
visaªkh±ragata½ citta½, taºh±na½ khayamajjhag±”ti. (Dha. pa. 153-154).
Ida½ paµhamabuddhavacana½ n±m±ti vadanti.
Yamakas±l±namantare nipannena parinibb±nasamaye “handa d±ni, bhikkhave, ±mantay±mi vo, vayadhamm± saªkh±r±, appam±dena samp±deth±”ti (d². ni. 2.218) vuttavacana½ pacchimabuddhavacana½ n±ma.
Ubhinnamantare pañcacatt±l²sa vass±ni pupphad±ma½ ganthentena viya, ratan±vali½ ±vunantena viya, ca kathito amatappak±sano saddhammo majjhimabuddhavacana½ n±ma.
Ta½ sabbampi saªgayham±na½ piµakato t²ºi piµak±ni honti, nik±yato pañca nik±y±, aªgato navaªg±ni, dhammakkhandhato catur±s²tidhammakkhandhasahass±ni. Katha½? Sabbampi heta½ piµakato vinayapiµaka½ suttantapiµaka½ abhidhammapiµakanti tippabhedameva hoti. Tattha ubhay±ni p±timokkh±ni dve vibhaªg± dv±v²sati khandhak± so¼asa pariv±r±ti ida½ vinayapiµaka½ n±ma. Brahmaj±l±dicatutti½sasuttasaªgaho d²ghanik±yo. M³lapariy±yasutt±didiya¹¹hasatadvesuttasaªgaho majjhimanik±yo. Oghataraºasutt±disattasuttasahassasattasatadv±saµµhisuttasaªgaho sa½yuttanik±yo. Cittapariy±d±nasutt±dinavasuttasahassapañcasatasattapaññ±sasuttasaªgaho aªguttaranik±yo. Khuddakap±µhadhammapada-ud±na-itivuttakasuttanip±tavim±navatthupetavatthutherag±th±ther²g±th±j±takaniddesapaµisambhid±-apad±nabuddhava½sacariy±piµakavasena pannarasappabhedo khuddakanik±yoti ida½ suttantapiµaka½ n±ma. Dhammasaªgaº²-±d²ni satta pakaraº±ni abhidhammapiµaka½ n±ma. Tattha
Vividhavisesanayatt±, vinayanato ceva k±yav±c±na½;
vinayatthavid³hi aya½, vinayo vinayoti akkh±to.
Vividh± hi ettha pañcavidhap±timokkhuddesap±r±jik±disatta-±pattikkhandham±tik±vibhaªg±dippabhed± nay± visesabh³t± ca da¼h²kammasithilakaraºappayojan± anupaññattinay±. K±yikav±casika-ajjh±c±ranisedhanato cesa k±ya½ v±cañca vineti. Tasm± vividhanayatt± visesanayatt± k±yav±c±nañca vinayanato aya½ vinayo vinayoti akkh±to. Tenetametassa vacanatthakosallattha½ vutta½–