Tadanantara½ dh±tukath±pakaraºa½ n±ma. Ta½ saªgaho asaªgaho, saªgahitena asaªgahita½, asaªgahitena saªgahita½, saªgahitena saªgahita½, asaªgahitena asaªgahita½; sampayogo vippayogo, sampayuttena vippayutta½, vippayuttena sampayutta½, sampayuttena sampayutta½, vippayuttena vippayutta½; saªgahitena sampayutta½ vippayutta½; sampayuttena saªgahita½ asaªgahita½, asaªgahitena sampayutta½ vippayutta½, vippayuttena saªgahita½ asaªgahitanti cuddasavidhena vibhatta½. Ta½ v±can±maggato atirekachabh±ºav±ramatta½, vitth±riyam±na½ pana anantamaparim±ºa½ hoti. Tadanantara½ puggalapaññatti n±ma. S± “khandhapaññatti ±yatanapaññatti dh±tupaññatti saccapaññatti indriyapaññatti puggalapaññatt²”ti chabbidhena vibhatt±. S± v±can±maggato atirekapañcabh±ºav±r±; vitth±riyam±n± pana anant± aparim±º±va hoti. Tadanantara½ kath±vatthuppakaraºa½ n±ma. Ta½ sakav±de pañca suttasat±ni parav±de pañc±ti suttasahassa½ samodh±netv± vibhatta½. Ta½ v±can±maggato id±ni potthake likhita½ aggahetv± saªg²ti-±ropitanayena d²ghanik±yappam±ºa½, vitth±riyam±na½ pana anantamaparim±ºa½ hoti. Tadanantara½ yamaka½ n±ma. Ta½ m³layamaka½ khandhayamaka½ ±yatanayamaka½ dh±tuyamaka½ saccayamaka½ saªkh±rayamaka½ anusayayamaka½ cittayamaka½ dhammayamaka½ indriyayamakanti dasavidhena vibhatta½. Ta½ v±can±maggato v²sabh±ºav±rasata½, vitth±rato pana anantamaparim±ºa½ hoti. Tadanantara½ mah±pakaraºa½ n±ma. Paµµh±nantipi tasseva n±ma½. Ta½ hetupaccayo ±rammaºapaccayo adhipatipaccayo anantarapaccayo samanantarapaccayo sahaj±tapaccayo aññamaññapaccayo nissayapaccayo upanissayapaccayo purej±tapaccayo pacch±j±tapaccayo ±sevanapaccayo kammapaccayo vip±kapaccayo ±h±rapaccayo indriyapaccayo jh±napaccayo maggapaccayo sampayuttapaccayo vippayuttapaccayo atthipaccayo natthipaccayo vigatapaccayo avigatapaccayoti. Paccayavasena t±va catuv²satividhena vibhatta½. Imasmi½ pana µh±ne paµµh±na½ sam±netabba½. Kusalattik±dayo hi dv±v²sati tik±, n±ma het³ dhamm± nahet³ dhamm±…pe… saraº± dhamm± araº± dhamm±ti ime sata½ duk±. Aparepi vijj±bh±gino dhamm± avijj±bh±gino dhamm±…pe… khaye ñ±ºa½, anupp±de ñ±ºanti dv±catt±l²sa suttantikaduk± n±ma. Tesu dv±v²sati tik± sata½ duk±ti aya½ ±haccabh±sit± jinavacanabh³t± sabbaññubuddhena desit± sattanna½ pakaraº±na½ m±tik± n±ma. Ath±pare dv±catt±l²sa suttantikaduk± kutopabhav± kena µhapit± kena desit±ti? Dhammasen±patis±riputtattherappabhav±, tena µhapit±, tena desit±ti. Ime µhapento pana thero na s±mukka½sikena attano ñ±ºena µhapesi. Ekuttariya½ pana ekanip±tadukanip±tasaªg²ti dasuttarasuttantehi samodh±netv± ±bhidhammikatther±na½ suttanta½ patv± akilamattha½ µhapit±. Te panete ekasmi½ nikkhepakaº¹eyeva matthaka½ p±petv± vibhatt±. Sesaµµh±nesu y±va saraºaduk± abhidhammo vibhatto. Samm±sambuddhena hi anulomapaµµh±ne dv±v²sati tike niss±ya tikapaµµh±na½ n±ma niddiµµha½. Sata½ duke niss±ya dukapaµµh±na½ n±ma niddiµµha½. Tato para½ dv±v²sati tike gahetv± dukasate pakkhipitv± dukatikapaµµh±na½ n±ma dassita½. Tato para½ dukasata½ gahetv± dv±v²satiy± tikesu pakkhipitv± tikadukapaµµh±na½ n±ma dassita½. Tike pana tikesuyeva pakkhipitv± tikatikapaµµh±na½ n±ma dassita½. Duke ca dukesuyeva pakkhipitv± dukadukapaµµh±na½ n±ma dassita½. Eva½–
Tikañca paµµh±navara½ dukuttama½,
dukatikañceva tikadukañca;
tikatikañceva dukadukañca,
cha anulomamhi nay± sugambh²r±ti. (Paµµh±. 1.1.39).
Paccan²yapaµµh±nepi dv±v²satitike niss±ya tikapaµµh±na½ n±ma. Dukasata½ niss±ya dukapaµµh±na½ n±ma. Dv±v²satitike dukasate pakkhipitv± dukatikapaµµh±na½ n±ma. Dukasata½ dv±v²satiy± tikesu pakkhipitv± tikadukapaµµh±na½ n±ma. Tike tikesuyeva pakkhipitv± tikatikapaµµh±na½ n±ma. Duke dukesuyeva pakkhipitv± dukadukapaµµh±na½ n±m±ti paccan²yepi chahi nayehi paµµh±na½ niddiµµha½. Tena vutta½–
Tikañca paµµh±navara½ dukuttama½,
dukatikañceva tikadukañca;
tikatikañceva dukadukañca,
cha paccan²yamhi nay± sugambh²r±ti. (Paµµh±. 1.1.44).
Tato para½ anulomapaccan²yepi eteneva up±yena cha nay± dassit±. Ten±ha–
Tikañca paµµh±navara½ dukuttama½,
dukatikañceva tikadukañca;
tikatikañceva dukadukañca,
cha anulomapaccan²yamhi nay± sugambh²r±ti. (Paµµh±. 1.1.48).
Tadanantara½ paccan²y±nulomepi eteheva chahi nayehi niddiµµha½. Ten±ha–
Tikañca paµµh±navara½ dukuttama½,
dukatikañceva tikadukañca;
tikatikañceva dukadukañca,
cha paccan²y±nulomamhi nay± sugambh²r±ti. (Paµµh±. 1.1.52).
Eva½ anulome cha paµµh±n±ni, paµilome cha, anulomapaccan²ye cha, paccan²y±nulome cha paµµh±n±n²ti ida½ catuv²satisamantapaµµh±nasamodh±na½ paµµh±na½ mah±pakaraºa½ n±ma. Id±ni imassa abhidhammassa gambh²rabh±vavij±nanattha½ catt±ro s±gar± veditabb±– sa½s±ras±garo, jalas±garo, nayas±garo, ñ±ºas±garoti. Tattha sa½s±ras±garo n±ma–
Khandh±nañca paµip±µi, dh±tu-±yatan±na ca;
abbocchinna½ vattam±n±, sa½s±roti pavuccat²ti.
Eva½ vutta½ sa½s±ravaµµa½. Sv±ya½ yasm± imesa½ satt±na½ uppattiy± purim± koµi na paññ±yati ettak±nañhi vassasat±na½ v± vassasahass±na½ v± vassasatasahass±na½ v±, kappasat±na½ v± kappasahass±na½ v± kappasatasahass±na½ v± matthake satt± uppann±, tato pubbe n±hesunti v±, asukassa n±ma rañño k±le uppann±, asukassa buddhassa k±le uppann± tato pubbe n±hesunti v±, aya½ paricchedo natthi; “purim±, bhikkhave, koµi na paññ±yati avijj±ya, ito pubbe avijj± n±hosi atha pacch± samabhav²”ti (a. ni. 10.61) imin± pana nayena sa½s±ras±garo anamataggova. Mah±samuddo pana jalas±garo n±m±ti veditabbo. So catur±s²tiyojanasahassagambh²ro. Tattha udakassa ±¼hakasatehi v± ±¼hakasahassehi v± ±¼hakasatasahassehi v± pam±ºa½ n±ma natthi Atha kho asaªkhyeyyo appameyyo mah±-udakakkhandhotveva saªkhya½ gacchati. Aya½ jalas±garo n±ma. Katamo nayas±garo? Tepiµaka½ buddhavacana½. Dvepi hi tantiyo paccavekkhant±na½ saddh±sampann±na½ pas±dabahul±na½ ñ±ºuttar±na½ kulaputt±na½ ananta½ p²tisomanassa½ uppajjati. Katam± dve? Vinayañca abhidhammañca. Vinayadharabhikkh³nañhi vinayatanti½ paccavekkhant±na½ dos±nur³pa½ sikkh±padapaññ±pana½ n±ma– imasmi½ dose imasmi½ v²tikkame ida½ n±ma hot²ti sikkh±padapaññ±pana½– aññesa½ avisayo, buddh±nameva visayoti. Uttarimanussadhammapeyy±la½ paccavekkhant±na½ n²lapeyy±la½ paccavekkhant±na½ sañcarittapeyy±la½ paccavekkhant±na½ ananta½ p²tisomanassa½ uppajjati. ¾bhidhammikabhikkh³nampi khandhantara½ ±yatanantara½ dh±tvantara½ indriyantara½ balabojjhaªgakammavip±kantara½ r³p±r³papariccheda½ saºhasukhumadhamma½ gaganatale t±rakar³p±ni gaºhanto viya r³p±r³padhamme pabba½ pabba½ koµµh±sa½ koµµh±sa½ katv± vibhajanto dassesi vata no satth±ti abhidhammatanti½ paccavekkhant±na½ ananta½ p²tisomanassa½ uppajjati. Eva½ uppattiy± panassa ida½ vatthupi veditabba½– mah±gatigamiyatissadattatthero kira n±ma mah±bodhi½ vandiss±m²ti parat²ra½ gacchanto n±v±ya uparitale nisinno mah±samudda½ olokesi. Athassa tasmi½ samaye neva parat²ra½ paññ±yittha, na orimat²ra½, ³mivegappabhedasamuggatajalacuººaparikiººo pana pas±ritarajatapaµµasumanapupphasantharasadiso mah±samuddova paññ±yittha. So ki½ nu kho mah±samuddassa ³mivego balav± ud±hu catuv²satippabhede samantapaµµh±ne nayamukha½ balavanti cintesi. Athassa mah±samudde paricchedo paññ±yati– ayañhi heµµh± mah±pathaviy± paricchinno, upari ±k±sena, ekato cakkav±¼apabbatena, ekato velantena paricchinno; samantapaµµh±nassa pana paricchedo na paññ±yat²ti saºhasukhumadhamma½ paccavekkhantassa balavap²ti uppann±. So p²ti½ vikkhambhetv± vipassana½ va¹¹hetv± yath±nisinnova sabbakilese khepetv± aggaphale arahatte patiµµh±ya ud±na½ ud±nesi–
Attheva gambh²ragata½ sudubbudha½,
saya½ abhiññ±ya sahetusambhava½;
yath±nupubba½ nikhilena desita½,
mahesin± r³pagata½va passat²ti.
Aya½ nayas±garo n±ma. Katamo ñ±ºas±garo? Sabbaññutaññ±ºa½ ñ±ºas±garo n±ma. Aya½ sa½s±ras±garo n±ma, aya½ jalas±garo n±ma, aya½ nayas±garo n±m±ti hi aññena na sakk± j±nitu½, sabbaññutaññ±ºeneva sakk± j±nitunti sabbaññutaññ±ºa½ ñ±ºas±garo n±ma. Imesu cat³su s±garesu imasmi½ µh±ne nayas±garo adhippeto. Imañhi sabbaññubuddh±va paµivijjhanti. Ayampi bhagav± bodhim³le nisinno ‘ima½ paµivijjhitv± ima½ vata me dhamma½ esantassa gavesantassa kappasatasahass±dhik±ni catt±ri asaªkhyeyy±ni v²tivatt±ni, atha me imasmi½ pallaªke nisinnena diya¹¹hakilesasahassa½ khepetv± aya½ dhammo paµividdho’ti paµividdhadhamma½ paccavekkhanto satt±ha½ ekapallaªkena nis²di. Tato tamh± pallaªk± vuµµh±ya ‘imasmi½ vata me pallaªke sabbaññutaññ±ºa½ paµividdhan’ti animisehi cakkh³hi satt±ha½ pallaªka½ olokento aµµh±si. Tato devat±na½ ‘ajj±pi n³na siddhatthassa kattabbakicca½ atthi, pallaªkasmiñhi ±laya½ na vijahat²’ti parivitakko udap±di. Satth± devat±na½ vitakka½ ñatv± t±vadeva t±sa½ vitakkav³pasamanattha½ veh±sa½ abbhuggantv± yamakap±µih±riya½ dassesi. Mah±bodhipallaªkasmiñhi katap±µih±riyañca, ñ±tisam±game katap±µih±riyañca, p±µiyaputtasam±game katap±µih±riyañca, sabba½ kaº¹ambarukkham³le katayamakap±µih±riyasadisameva ahosi. Eva½ yamakap±µih±riya½ katv± pallaªkassa µhitaµµh±nassa ca antare ±k±sato oruyha satt±ha½ caªkami. Imesu ca ekav²satiy± divasesu ekadivasepi satthu sar²rato rasmiyo na nikkhant±. Catutthe pana satt±he pacchimuttar±ya dis±ya ratanaghare nis²di– ratanaghara½ n±ma neva sattaratanamaya½ geha½. Sattanna½ pana pakaraº±na½ sammasitaµµh±na½ ratanagharanti veditabba½– tattha dhammasaªgaºi½ sammasantass±pi sar²rato rasmiyo na nikkhant±. Vibhaªgappakaraºa½ dh±tukatha½ puggalapaññatti½ kath±vatthuppakaraºa½ yamakappakaraºa½ sammasantass±pi sar²rato rasmiyo na nikkhant±. Yad± pana mah±pakaraºa½ oruyha “hetupaccayo ±rammaºapaccayo…pe… avigatapaccayo”ti sammasana½ ±rabhi, athassa catuv²satisamantapaµµh±na½ sammasantassa ekantato sabbaññutaññ±ºa½ mah±pakaraºeyeva ok±sa½ labhi. Yath± hi timirapiªgalamah±maccho catur±s²tiyojanasahassagambh²re mah±samuddeyeva ok±sa½ labhati, evameva sabbaññutaññ±ºa½ ekantato mah±pakaraºeyeva ok±sa½ labhi.