Methuna½ dhamma½ paµiseveyy±ti ettha methuna½ dhammanti r±gapariyuµµh±nena sadis±na½ ubhinna½ dhamma½. Paµiseveyy±ti paµiseveyya ajjh±pajjeyya. Antamasoti sabbantimena paricchedena. Tiracch±nagat±yap²ti paµisandhivasena tiracch±nesu gat±yapi, ayamettha anupaññatti. P±r±jiko hot²ti par±jito hoti, par±jaya½ ±panno. Asa½v±soti pakatatt± bhikkh³ saha vasanti etth±ti ekakamm±dikova tividhopi vidhi sa½v±so n±ma, so tena saddhi½ natth²ti asa½v±so. Saªghakammesu hi esa gaºap³rakopi na hoti, aya½ t±va padavaººan±.
Aya½ panettha vinicchayo– manuss±manussatiracch±nagatavasena hi tisso itthiyo, t±sa½ vaccamaggapass±vamaggamukhamaggavasena tayo tayo katv± nava magg±, tath± ubhatobyañjanak±na½. Puris±na½ pana vaccamaggamukhamaggavasena dve dve katv± cha magg±, tath± paº¹ak±nanti eva½ ti½sa magg±. Tesu attano v± paresa½ v± yassa kassaci maggassa santhatassa v± asanthatassa v±, paresa½ pana mat±nampi akkh±yitassa v± yebhuyyena akkh±yitassa v± pakativ±tena asa½phuµµhe allok±se yo bhikkhu ekatilab²jamattampi attano aªgaj±ta½ santhata½ v± asanthata½ v± sevanacittena paveseti, parena v± pavesiyam±ne pavesanapaviµµhaµµhita-uddharaºesu ya½kiñci s±diyati, aya½ p±r±jik±patti½ ±panno n±ma hoti, aya½ t±vettha as±dh±raºavinicchayo. Sabbasikkh±pad±na½ pana s±dh±raºavinicchayattha½ aya½ m±tik±–
Nid±na½ puggala½ vatthu½, paññattividhimeva ca;
±ºatt±pattin±patti-vipatti½ aªgameva ca.
Samuµµh±navidhi½ kiriy±-saññ±cittehi n±natta½;
vajjakammappabhedañca, tikadvayavidhi½ tath±.
Lakkhaºa½ sattarasadh±, µhita½ s±dh±raºa½ ida½;
ñatv± yojeyya medh±v², tattha tattha yath±rahanti.
Tattha nid±na½ n±ma ves±li-r±jagaha-s±vatthi-±¼avi-kosambi-sagga-bhagg±na½ vasena sattavidha½ paññattiµµh±na½, idañhi sabbasikkh±pad±na½ nid±na½. Puggalo n±ma ya½ ya½ ±rabbha ta½ ta½ sikkh±pada½ paññatta½. Vatthu n±ma tassa tassa puggalassa ajjh±c±ro vuccati. Paññattividhinti paññatti-anupaññatti-anuppannapaññattisabbatthapaññattipadesapaññattis±dh±raºapaññatti as±dh±raºapaññatti-ekatopaññatti-ubhatopaññattivasena navavidh± paññatti. Tattha anuppannapaññatti n±ma anuppanne dose paññatt±, s± aµµhagarudhammappaµiggahaºavasena (c³¼ava. 403) bhikkhun²na½yeva ±gat±, aññatra natthi. Vinayadharapañcamena (mah±va. 259) gaºena upasampad±, gaºaªgaº³p±han± (mah±va. 259) dhuvanh±na½ cammattharaºanti etesa½ vasena catubbidh± padesapaññatti n±ma. Majjhimadeseyeva hi etehi ±patti hoti, tesupi dhuvanh±na½ paµikkhepamattameva p±timokkhe ±gata½, tato aññ± padesapaññatti n±ma natthi. Sabb±ni sabbatthapaññattiyeva honti, s±dh±raºapaññattidukañca ekatopaññattidukañca atthato eka½, tasm± anuppannapaññattiñca sabbatthapaññattidukañca ekatopaññattidukañca µhapetv± ses±na½ catassanna½ paññatt²na½ vasena sabbattha vinicchayo veditabbo. ¾ºatt±pattin±pattivipattinti-ettha ±ºatt²ti-±º±pan± vuccati. ¾patt²ti pubbappayog±divasena ±pattibhedo. An±patt²ti aj±nan±divasena an±patti. Vipatt²ti s²la-±c±radiµµhi-±j²vavipatt²na½ aññatar±. Iti im±sa½ ±ºatt±d²nampi vasena sabbattha vinicchayo veditabbo. Aªganti sabbasikkh±padesu ±patt²na½ aªga½ veditabba½.
Samuµµh±navidhinti sabb±patt²na½ k±yo v±c± k±yav±c± k±yacitta½ v±c±citta½ k±yav±c±cittanti im±ni ekaªgikadvaªgikativaªgik±ni. Cha samuµµh±n±ni n±ma y±ni “sikkh±padasama-uµµh±n±n²”tipi vuccanti. Tattha purim±ni t²ºi acittak±ni, pacchim±ni sacittak±ni. Tesu ekena v± dv²hi v± t²hi v± cat³hi v± chahi v± samuµµh±nehi ±pattiyo samuµµhahanti, pañcasamuµµh±n± n±ma natthi. Tattha ekasamuµµh±n± n±ma catutthena ca pañcamena ca chaµµhena ca samuµµh±nena samuµµh±ti, na aññena. Dvisamuµµh±n± n±ma paµhamacatutthehi ca dutiyapañcamehi ca tatiyachaµµhehi ca catutthachaµµhehi ca pañcamachaµµhehi ca samuµµh±nehi, samuµµh±ti, na aññehi. Tisamuµµh±n± n±ma paµhamehi ca t²hi, pacchimehi ca t²hi samuµµh±nehi samuµµh±ti, na aññehi. Catusamuµµh±n± n±ma paµhamatatiyacatutthachaµµhehi ca dutiyatatiyapañcamachaµµhehi ca samuµµh±nehi samuµµh±ti, na aññehi. Cha samuµµh±n± n±ma chahipi samuµµh±ti.
Eva½–
Tidh± ekasamuµµh±n±, pañcadh± dvisamuµµhit±;
dvidh± ticaturo µh±n±, ekadh± chasamuµµhit±ti.
Samuµµh±navasena sabb±va terasa ±pattiyo honti (c³¼ava. 165 ±dayo), t± paµhamapaññattisikkh±padavasena samuµµh±nato terasa n±m±ni labhanti paµhamap±r±jikasamuµµh±n±, adinn±d±na-sañcaritta-samanubh±sana-kathina-e¼akaloma-padasodhamma-addh±na-theyyasattha-dhammadesan±bh³t±rocana-corivuµµh±pana-ananuññ±tasamuµµh±n±ti. Tattha y± k±yacittato samuµµh±ti, aya½ paµhamap±r±jikasamuµµh±n± n±ma. Y± sacittakehi t²hi samuµµh±nehi samuµµh±ti, aya½ adinn±d±nasamuµµh±n± n±ma. Y± chahipi samuµµh±ti, aya½ sañcarittasamuµµh±n± n±ma. Y± chaµµheneva samuµµh±ti, aya½ samanubh±sanasamuµµh±n± n±ma. Y± tatiyachaµµhehi samuµµh±ti, aya½ kathinasamuµµh±n± n±ma. Y± paµhamacatutthehi samuµµh±ti, aya½ e¼akalomasamuµµh±n± n±ma. Y± dutiyapañcamehi samuµµh±ti aya½ padasodhammasamuµµh±n± n±ma. Y± paµhamatatiyacatutthachaµµhehi samuµµh±ti, aya½ addh±nasamuµµh±n± n±ma. Y± catutthachaµµhehi samuµµh±ti, aya½ theyyasatthasamuµµh±n± n±ma. Y± pañcameneva samuµµh±ti, aya½ dhammadesan±samuµµh±n± n±ma. Y± acittakehi t²hi samuµµh±nehi samuµµh±ti, aya½ bh³t±rocanasamuµµh±n± n±ma. Y± pañcamachaµµhehi samuµµh±ti, aya½ corivuµµh±panasamuµµh±n± n±ma. Y± dutiyatatiyapañcamachaµµhehi samuµµh±ti, aya½ ananuññ±tasamuµµh±n± n±m±ti. Iti imassa samuµµh±navidhinopi vasena sabbattha vinicchayo veditabbo.
Kiriy±saññ±cittehi n±nattanti etehi kiriy±d²hi sabb±patt²na½ n±n±bh±va½ ñatv± sabbattha vinicchayo veditabbo. Sabb±pattiyo hi kiriy±vasena pañcavidh± honti, seyyathida½– atth±patti kiriyato samuµµh±ti atthi akiriyato, atthi kiriy±kiriyato, atthi siy± kiriyato siy± akiriyato, atthi siy± kiriyato siy± kiriy±kiriyatoti. Tattha y± k±yena v± v±c±ya v± pathavikhaºan±d²su (paci. 84) viya v²tikkama½ karontassa hoti, aya½ kiriyato samuµµh±ti n±ma. Y± k±yav±c±hi kattabba½ akarontassa hoti paµhamakathin±patti (p±r±. 459 ±dayo) viya, aya½ akiriyato samuµµh±ti n±ma. Y± karontassa ca akarontassa ca hoti aññ±tik±ya bhikkhuniy± hatthato c²varappaµiggahaº±patti (p±r±. 508-511) viya, aya½ kiriy±kiriyato samuµµh±ti n±ma. Y± siy± karontassa ca, siy± akarontassa ca hoti r³piyappaµiggahaº±patti (p±r±. 582) viya, aya½ siy± kiriyato siy± akiriyato samuµµh±ti n±ma. Y± siy± karontassa ca siy± karont±karontassa ca hoti kuµik±r±patti (p±r±. 342 ±dayo) viya, aya½ siy± kiriyato siy± kiriy±kiriyato samuµµh±ti n±ma.
Sabb±pattiyo ca saññ±vasena duvidh± honti saññ±vimokkh± nosaññ±vimokkh±ti. Tattha yato v²tikkamasaññ±ya abh±vena muccati, aya½ saññ±vimokkh±, itar± nosaññ±vimokkh±. Puna ca sabb±pi cittavasena duvidh± honti sacittak± acittak± c±ti. Tattha y± sacittakasamuµµh±navaseneva samuµµh±ti aya½ sacittak±. Y± acittakena v± sacittakamissakena v± samuµµh±ti aya½ acittak±.
Vajjakammappabhedanti ettha sabb±pattiyo vajjavasena duvidh± honti lokavajj± paººattivajj± c±ti. Tattha yass± sacittakapakkhe citta½ akusalameva hoti, aya½ lokavajj±, ses± paººattivajj±. Sabb± ca k±yakammavac²kammatadubhayavasena tividh± honti. Tattha k±yadv±re ±pajjitabb± k±yakammanti vuccati, vac²dv±re ±pajjitabb± vac²kammanti vuccati, ubhayattha ±pajjitabb± k±yakamma½ vac²kammañc±ti, manodv±re ±patti n±ma natthi. Iti imin± vajjakammappabheden±pi sabbattha vinicchayo veditabbo.
Tikadvayavidhinti kusalattikavedan±ttikavidhi½. ¾patti½ ±pajjam±no hi akusalacitto v± ±pajjati kusal±by±katacitto v±, tath± dukkhavedan±samaªg² v± itaravedan±dvayasamaªg² v±. Eva½ santepi sabbasikkh±padesu akusalacittavasena eka½ citta½, kusal±by±katacittavasena dve citt±ni, sabbesa½ vasena t²ºi citt±ni. Dukkhavedan±vasena ek± vedan±, sukha-upekkh±vasena dve, sabb±sa½ vasena tisso vedan±ti. Ayameva pabhedo labbhati, na añño.
Lakkhaºa½ sattarasadh±, µhita½ s±dh±raºa½ ida½, ñatv±ti ida½ nid±n±divedan±ttikapariyos±na½ sattarasappak±ra½ lakkhaºa½ j±nitv± yojeyya medh±v². Tattha tattha yath±rahanti paº¹ito bhikkhu tasmi½ tasmi½ sikkh±pade ida½ lakkhaºa½ yath±nur³pa½ yojeyy±ti attho. Ta½ pana ayojita½ dubbij±na½ hoti, tasm± na½ sabbasikkh±pad±na½ as±dh±raºavinicchayapariyos±ne ima½ m±tika½ anuddharitv±va yojetv± dassayiss±ma.
Idha panassa aya½ yojan±– ida½ ves±liya½ sudinnatthera½ ±rabbha methunav²tikkamavatthusmi½ paññatta½. “Methuna½ dhamma½ paµiseveyy±”ti ayamettha paññatti, “sikkha½ apaccakkh±y±”ti ca “antamaso tiracch±nagat±yap²”ti ca dve anupaññattiyo. Anupaññatti ca n±mes± ±pattikar± ca hoti aññav±dakasikkh±pad±d²su (p±ci. 95 ±dayo) viya, an±pattikar± ca aññatra supinant±ti-±d²su (p±r±. 236-237) viya, ±patti-upatthambhakar± ca adinn±d±n±d²su (p±r±. 91) viya idha pana upatthambhakar±ti veditabb±. Ito para½ pana yattha anupaññatti atthi, tattha “aya½ anupaññatt²”ti ettakameva dassayiss±ma. Ýhapetv± pana anupaññatti½ avases± paññattiyev±ti sabbattha vinicchayo veditabbo. Bhikkhu½ ±rabbha uppannavatthusmi½yeva “y± pana bhikkhun² chandaso methuna½ dhamma½ paµiseveyy±”ti eva½ bhikkhun²nampi paññattito s±dh±raºapaññatti. ¾ºattiy± an±pajjanato an±ºattika½. Bhikkhu½ pana ±º±pento akappiyasam±d±n±pattito na muccati, methunar±gena k±yasa½sagge dukkaµa½, j²vam±nakasar²rassa vuttappak±re magge sacepi tac±d²ni anavasesetv± sabbaso chinne nimittasaºµh±namatta½ paññ±yati, tattha antamaso aªgaj±te uµµhita½ anaµµhak±yappas±da½ p²¼aka½ v± cammakhila½ v± pavesentass±pi sevanacitte sati p±r±jika½, naµµhak±yappas±da½ sukkhap²¼aka½ v± matacamma½ v± loma½ v± pavesentassa dukkaµa½, sace nimittasaºµh±namattampi anavasesetv± sabbaso maggo upp±µito, tattha upakkamato vaºasaªkhepavasena thullaccaya½, tath± manuss±na½ akkhin±s±kaººacchiddavatthikosesu satthakena katavaºe v±, hatthi-ass±d²nañca tiracch±n±na½ vatthikosan±s±puµesu thullaccaya½. Tiracch±n±na½ pana akkhikaººan±s±vaºesu ahimacch±d²na½ pavesanappam±ºavirahite aºunimitte sabbesañca upakacchak±d²su sesasar²resu dukkaµa½. Matasar²re nimitte upa¹¹hakkh±yitato paµµh±ya y±va na kuthita½ hoti, t±va thullaccaya½. Kuthite dukkaµa½, tath± vaµµakate mukhe acchupanta½ aªgaj±ta½ pavesentassa dukkaµa½. Oµµhato bahi nikkhantajivh±ya v± dantesu v± thullaccaya½. Nimittato bahi patitama½sapesiya½ dukkaµanti ayamettha ±pattibhedo.
Aj±nantassa as±diyantassa ummattakassa khittacittassa vedan±µµassa ±dikammik±nañca an±patti. Ettha pana yo nidda½ okkantatt± parena katampi upakkama½ na j±n±ti, so aj±nanto. Yo j±nitv±pi na s±diyati, so as±diyanto. Yo pittavasena atekiccha½ umm±da½ patto, so ummattako. Yakkhehi katacittavikkhepo khittacitto. Dvinnampi ca etesa½ aggisuvaººag³thacandan±d²su samappavattibh±vena aj±nanabh±vova pam±ºa½. Yo adhimattavedan±ya ±turatt± kiñci na j±n±ti, so vedan±µµo. Yo tasmi½ tasmi½ vatthusmi½ ±dibh³to, so ±dikammiko. Aya½ pana an±patti. Cat³su vipatt²su s²lavipatti. Tass± dve aªg±ni sevanacittañca maggena maggapaµip±danañc±ti. Samuµµh±n±dito ida½ sikkh±pada½ paµhamap±r±jikasamuµµh±na½, kiriya½, saññ±vimokkha½, sacittaka½, lokavajja½, k±yakamma½, akusalacitta½, dvivedananti, im±ni ca samuµµh±n±d²ni n±ma ±pattiy± honti, na sikkh±padassa. Voh±rasukhattha½ pana sabbaµµhakath±su sikkh±padas²sena desan± ±gat±, tasm± aññesupi evar³pesu µh±nesu byañjane ±dara½ akatv± adhippetameva gahetabba½.
Atthañhi n±tho saraºa½ avoca;
na byañjana½ lokahito mahes².
Tasm± akatv± ratimakkharesu;
atthe niveseyya mati½ mut²m±ti.

Paµhamap±r±jikavaººan± niµµhit±.