3. Bhesajjasikkh±padavaŗŗan±
622. Tatiyasikkh±pade yesa½ ma½sa½ kappat²ti ida½ nissaggiyavatthudassanattha½ vutta½, na pana yesa½ ma½sa½ na kappati, tesa½ sappi-±d²ni na kappant²ti dassanattha½. Manussakh²r±d²nipi hi no na kappanti, kuto sasassa sapp²ti ±ha yesańhi kh²ra½ atthi, sappipi tesa½ atthiyev±ti. Idańca yebhuyyena vuttanti vadanti. Uggahitaka½ katv± nikkhittanti appaµiggahita½ sayameva gahetv± nikkhitta½. Saya½kata½ nir±misameva vaµµat²ti tadahupurebhattameva sandh±ya vutta½. Atha saya½kata½ nir±misa½ bhuńjantassa kasm± s±ma½p±ko na hot²ti ±ha navan²ta½ t±pentassa hi s±ma½p±ko na hot²ti. Savatthukapaµiggahitassa vatthugatikatt± ±ha savatthukassa paµiggahitatt±ti. Pacch±bhatta½ paµiggahiteh²ti pacch±bhatta½ paµiggahitakh²radadh²hi. Purebhattampi ca uggahitakehi kata½ abbhańjan±d²su upanetabbanti sambandho. Ubhayesamp²ti pacch±bhatta½ paµiggahitakh²radadh²hi ca purebhatta½ uggahitakehi ca kat±na½. Eseva nayoti nissaggiya½ hot²ti attho. Akappiyama½sasappimh²ti akappiyama½sasatt±na½ sappimhi. K±raŗapatir³paka½ vatv±ti saj±tiy±na½ sappibh±vatoti k±raŗapatir³paka½ vatv±.Sappinayeneva veditabbanti nir±misameva satt±ha½ vaµµat²ti attho. Etth±ti navan²te. Dhota½ vaµµat²ti adhota½ ce, savatthukapaµiggahita½ hoti, tasm± dhota½ paµiggahetv± satt±ha½ nikkhipitu½ vaµµat²ti ther±na½ adhipp±yo. Takkato uddhaµamattameva kh±di½s³ti ettha takkato uddhaµamatta½ adhotampi paµiggahetv± paribhuńjant± dhovitv± pacitv± v± paribhuńji½s³ti evamattho gahetabbo. Therassa hi dadhigu¼ik±disahitampi paµiggahita½ pacch± dhovitv± pacitv± v± paribhuńjantassa savatthukapaµiggahaŗe doso natth²ti adhipp±yo, teneva therassa adhipp±ya½ dassentena tasm± navan²ta½ paribhuńjantena
pe
ayamettha adhipp±yoti vutta½. Keci pana takkato uddhaµamattameva kh±di½s³ti vacanassa adhipp±ya½ aj±nant± takkato uddhaµamatta½ adhotampi dadhigu¼ik±disahita½ vik±lepi paribhuńjitu½ vaµµat²ti vadanti, ta½ na gahetabba½. Na hi dadhigu¼ik±di-±misena sa½saµµharasa½ navan²ta½ paribhuńjitu½ vaµµat²ti sakk± vattu½. Navan²ta½ paribhuńjanten±ti adhovitv± paµiggahitanavan²ta½ paribhuńjantena. Dadhi eva dadhigata½ yath± g³thagata½ muttagatanti (ma. ni. 2.119). Khaya½ gamissat²ti vacanato kh²ra½ pakkhipitv± pakkasappi-±dipi vik±le kappat²ti veditabba½. Kukkucc±yanti kukkuccak±ti imin± attan±pi tattha kukkuccasabbh±va½ d²peti. Teneva m±tik±µµhakath±ya½ (kaŖkh±. aµµha. bhesajjasikkh±padavaŗŗan±) nibbaµµitasappi v± navan²ta½ v± pacitu½ vaµµat²ti vutta½. T±ni paµiggahetv±ti t±ni kh²radadh²ni paµiggahetv±.Paµiggahetv± µhapitabhesajjeh²ti paµiggahetv± µhapitay±vaj²vikabhesajjehi. Vuttanayena yath± taŗ¹ul±d²ni na paccanti, tath± lajj²yeva samp±detv± det²ti lajj²s±maŗeraggahaŗa½, apica alajjin± ajjhoharitabba½ ya½ kińci abhisaŖkhar±petu½ na vaµµati, tasm±pi evam±ha. Tile paµiggahetv± katatelanti attan± bhajjan±d²ni akatv± gahitatela½. Teneva s±misampi vaµµat²ti vutta½. Nibbaµµitatt±ti y±vak±likavatthuto vivecitatt±. Ubhayamp²ti attan± ca parena ca kata½. Y±va aruŗassa uggaman± tiµµhati, nissaggiyanti sattamadivase katatela½ sace y±va aruŗuggaman± tiµµhati, nissaggiya½. 623. Acchavasanti dukkaµavatthuno vas±ya anuńń±tatt± ta½sadis±na½ dukkaµavatth³na½yeva akappiyama½sasatt±na½ vas± anuńń±t±, na thullaccayavatth³na½ manuss±na½ vas±ti ±ha µhapetv± manussavasanti Sa½saµµhanti pariss±vita½. K±le paµiggahita½ vik±le anupasampannenapi nippakka½ sa½saµµhańca paribhuńjantassa dvepi dukkaµ±ni hontiyev±ti vadanti. Yasm± kh²radadhi-±d²ni pakkhipitv± tela½ pacanti, tasm± kasaµa½ na vaµµati, telameva vaµµati. Tena vutta½ pakkatelakasaµe viya kukkucc±yat²ti. Sace vas±ya saddhi½ pakkatt± na vaµµati, ida½ kasm± vaµµat²ti pucchant± bhanteti-±dim±ha½su. Eta½ vaµµat²ti nanu eta½ dadhigu¼ik±d²hi pakka½ navan²ta½ vaµµat²ti attho.Madhukar²hi n±ma madhumakkhik±h²ti aya½ khuddakamakkhik±na½ bhamaramakkhik±nańca s±mańńaniddesoti t²supi gaŗµhipadesu vutta½. Keci pana daŗ¹akesu madhukar± madhukar² makkhik± n±m±ti vatv± t±hi madhukar²-±d²hi t²hi makkhik±hi kata½ madhu n±m±ti vadanti. Bhamaramakkhik±h²ti mah±bhamaramakkhik±hi. Silesasadisanti ghanapakka½ vutta½. Itaranti tanukamadhu. Madhupaµalanti madhurahita½ kevala½ madhupaµala½. Sace madhusahita½ paµala½ paµiggahetv± nikkhipanti, paµalassa bh±janaµµh±niyatt± madhuno vasena satt±h±tikkame nissaggiya½ hot²ti vadanti, madhumakkhita½ pana madhugatikamev±ti imin± ta½ na sameti.Ph±ŗita½ n±ma ucchumh± nibbattanti p±¼iya½ avisesena vuttatt± aµµhakath±yańca ucchurasa½ up±d±ya
pe
avatthuk± ucchuvikati ph±ŗitanti veditabb±ti vacanato ucchurasopi nikkasaµo satt±hak±likoti veditabbo. Kenaci pana madhumhi catt±ro k±lik± yath±sambhava½ yojetabb±, ucchumhi c±ti vatv± samakkhikaŗ¹ase¼aka½ y±vak±lika½, ane¼aka½ udakasambhinna½ y±mak±lika½, asambhinna½ satt±hak±lika½, madhusittha½ parisuddha½ y±vaj²vika½, tath± ucchu v± raso v± sakasaµo y±vak±liko, nikkasaµo udakasambhinno y±mak±liko, asambhinno satt±hak±liko, suddhakasaµa½ y±vaj²vikanti ca vatv± uttaripi bahudh± papańcita½. Tattha udakasambhinna½ madhu v± ucchuraso v± udakasambhinno y±mak±likoti ida½ neva p±¼iya½, na aµµhakath±ya½ dissati. Y±vak±lika½ sam±na½ garutarampi muddik±j±tirasa½ attan± sa½saµµha½ lahuka½ y±mak±likabh±va½ upanenta½ udaka½ lahutara½ satt±hak±lika½ attan± sa½saµµha½ garutara½ y±mak±likabh±va½ upanet²ti ettha k±raŗa½ soyeva pucchitabbo, sabbattha p±¼iya½ aµµhakath±yańca udakasambhedena garutarassapi lahubh±vopagamana½yeva dassita½. P±¼iyampi hi anuj±n±mi, bhikkhave, gil±nassa gu¼a½, agil±nassa gu¼odakanti (mah±va. 284) vadantena agil±nena paribhuńjitu½ ayuttopi gu¼o udakasambhinno agil±nassapi vaµµat²ti anuńń±to.Yampi ca ucchu ce y±vak±liko, ucchuraso ce y±mak±liko, ph±ŗita½ ce satt±hak±lika½, taco ce y±vaj²vikoti aµµhakath±vacana½ dassetv± ucchuraso udakasambhinno y±mak±likoti ańńena kenaci vutta½, tampi tath±vidhassa aµµhakath±vacanassa imiss± samantap±s±dik±ya vinayaµµhakath±ya abh±vato na s±rato paccetabba½. Tatoyeva ca ucchuraso udakena sambhinnopi asambhinnopi satt±hak±likoyev±ti keci ±cariy± vadanti. Bhesajjakkhandhake ca anuj±n±mi, bhikkhave, ucchurasanti (mah±va. 300) ettha t²supi gaŗµhipadesu avisesena vutta½ ucchuraso satt±hak±likoti.Saya½kata½ nir±misameva vaµµat²ti ettha apariss±vita½ paµiggahitampi karaŗasamaye pariss±vetv± kasaµa½ apanetv±va attan± katanti gahetabba½. Jh±ma-ucchuph±ŗitanti aggin± da¹¹he ucchukhette jh±ma-ucchun± kataph±ŗita½. Koµµita-ucchuph±ŗitanti khudd±nukhuddaka½ chinditv± koµµetv± nipp²¼etv± pakka½ yebhuyyena ca sakasaµa½ ph±ŗita½. T±disassa ca kasaµassa abboh±rikatt± ta½ yuttanti vutta½. S²tudakena katanti madhukapupph±ni s²todake pakkhipitv± madditv± puppharase udakagate sati ta½ udaka½ gahetv± pacitv± kataph±ŗita½. Kh²ra½ pakkhipitv± kata½ madhukaph±ŗita½ y±vak±likanti ettha kh²ra½ pakkhipitv± pakkatela½ kasm± vik±le vaµµat²ti ce? Tele pakkhittakh²ra½ telameva hoti, ańńa½ pana kh²ra½ pakkhipitv± kata½ kh²rabh±va½ gaŗh±t²ti idamettha k±raŗa½. Yadi eva½ khaŗ¹asakkharampi kh²ra½ pakkhipitv± karonti, ta½ kasm± vaµµat²ti ±ha khaŗ¹asakkhara½ pan±ti-±di. Tattha kh²rajallikanti kh²rapheŗa½.Bhesajjodissa½ dassentena sattavidhańhi odissa½ n±m±ti-±din± itar±nipi atthuddh±ravasena vutt±ni. Vikaµ±n²ti apakatibhesajjatt± vikaµ±ni, vir³p±n²ti attho. Dukkaµavatth³nampi akappiyama½s±na½ vas±ya anuńń±tatt± vasodissanti vutta½. O¼±rik±nampi ±h±rattha½ pharitu½ samatth±na½ sappi-±d²na½ bhesajjan±mena anuńń±tatt± bhesajjodissanti vutta½ Pacch±bhattato paµµh±ya sati paccayeti vuttatt± paµiggahitabhesajj±ni dutiyadivasato paµµh±ya purebhattampi sati paccaye paribhuńjitabb±ni, na ±h±rattha½ bhesajjatth±ya paµiggahitatt±ti vadanti. 624. Dv±rav±tap±nakav±µes³ti mah±dv±rassa v±tap±n±nańca kav±µaphalakesu. Kas±ve pakkhitt±ni t±ni attano sabh±va½ pariccajanti, tasm± makkhetabb±n²ti vutta½, ghuŗap±ŗak±diparih±rattha½ makkhetabb±n²ti attho. Adhiµµhet²ti id±ni mayha½ ajjhoharaŗ²ya½ na bhavissati b±hiraparibhogatth±ya gamissat²ti citta½ upp±det²ti attho. Tenev±ha sappińca telańca vasańca muddhani tela½ v± abbhańjana½ v±ti-±di. Eva½ adhiµµhitańca paµiggahaŗa½ vijahat²ti vadanti. 625. Sace dvinna½ santaka½ ekena paµiggahita½ avibhatta½ hoti, paribhuńjitu½ pana na vaµµat²ti ettha majjhe p±µho parih²no, eva½ panettha p±µho veditabbo sace dvinna½ santaka½ ekena paµiggahita½ avibhatta½ hoti, satt±h±tikkame dvinnampi an±patti, paribhuńjitu½ pana na vaµµat²ti. Ańńath± pana saddappayogopi na saŖgacchati. Gaŗµhipadepi ca ayameva p±µho dassito. Tattha dvinnampi an±patt²ti yath± ańńassa santaka½ ekena paµiggahita½ satt±h±tikkamena nissaggiya½ na hoti parasantakabh±vato, evamidampi avibhattatt± ubhayas±dh±raŗampi avinibbhogabh±vato nissaggiya½ na hot²ti adhipp±yo. Paribhuńjitu½ pana na vaµµat²ti bhikkhun± paµiggahitatt± satt±h±tikkame yassa kassaci bhikkhuno paribhuńjitu½ na vaµµati paµiggahitasappi-±d²na½ paribhogassa satt±heneva paricchinnatt±. T±ni paµiggahetv± satt±haparama½ sannidhik±raka½ paribhuńjitabb±n²ti hi vutta½. Gaŗµhipadesu pana t²supi idha p±µhassa parih²nabh±va½ asallakkhetv± paribhuńjitu½ pana na vaµµat²ti ida½ antosatt±he paribhoga½ sandh±ya vuttanti sańń±ya viss±sagg±h±bh±vato paribhuńjitu½ na vaµµat²ti evamattho vutto, so na gahetabbo.¾vuso, ima½ tela½ satt±hamatta½ paribhuńja tvanti imin± yena paµiggahita½, tena antosatt±heyeva parassa vissajjitabh±va½ dasseti. Kassa ±patt²ti paµhama½ t±va ubhinna½ s±dh±raŗatt± an±patti vutt±. Id±ni pana ekena itarassa vissaµµhabh±vato ubhayas±dh±raŗat± natth²ti vibhattasadisa½ hutv± µhita½, tasm± ettha paµiggahitassa satt±h±tikkame ekassa ±pattiy± bhavitabbanti mańńam±no ki½ paµiggahaŗapaccay± paµigg±hakassa ±patti, ud±hu yassa santaka½ j±ta½, tass±ti pucchati. Nissaµµhabh±vatoyeva ca idha avibhattabh±vatoti k±raŗa½ avatv± yena paµiggahita½, tena vissajjitatt±ti vutta½. Idańca vissaµµhabh±vato ubhayas±dh±raŗata½ pah±ya ekassa santaka½ hontampi yena paµiggahita½, tato ańńassa santaka½ j±ta½, tasm± parasantakapaµiggahaŗe viya paµigg±hakassa paµiggahaŗapaccay± natthi ±patt²ti dassanattha½ vutta½, na pana yena paµiggahita½, tena vissajjitatt±ti vacanato avissajjite sati avibhattepi satt±h±tikkame ±patt²ti dassanattha½ avissajjite avibhattabh±vatoyeva an±pattiy± siddhatt±. Sace pana itaro yena paµiggahita½, tasseva antosatt±he attano bh±gampi vissajjeti, satt±h±tikkame siy± ±patti yena paµiggahita½, tasseva santakabh±vam±pannatt± itarassa appaµiggahitatt±. Imin± tassa santakabh±vepi ańńena paµiggahitasakasantake viya tena appaµiggahitabh±vato an±patt²ti d²peti. Ida½ pana adhipp±ya½ aj±nitv± ito ańńath± gaŗµhipadak±r±d²hi papańcita½, na ta½ s±rato paccetabba½.Aparibhoga½ hot²ti kassaci amanuńńassa patitatt± paribhog±raha½ na hoti. Yena citten±ti yena pariccajituk±mat±cittena. Antosatt±heti adhik±ratt± antosatt±he anapekkho datv± paµilabhitv± paribhuńjat²ti ima½ sambandha½ sandh±ya mah±sumattherena eva½ antosatt±he datv±ti-±di vutta½. Mah±padumatthero pana yadi eva½ vissajjet²ti imin±va ta½ siddha½, satt±h±tikkanta½ pana nissaµµha½ paµilabhitv± paribhuńjitu½ na vaµµati, tasm± tassa paribhogamukhadassanamidanti ±ha nayida½ y±citabbanti-±di. Ańńena bhikkhun±ti ettha suddhacittena dinnatt± sayampi ±har±petv± paribhuńjitu½ vaµµatiyeva. Sappi-±d²na½ paµiggahitabh±vo, attano santakat±, satt±h±tikkamoti im±nettha t²ŗi aŖg±ni.
Bhesajjasikkh±padavaŗŗan± niµµhit±.