Chahi taºh±k±yeh²ti “r³pataºh±, saddataºh±, gandhataºh±, rasataºh±, phoµµhabbataºh±, dhammataºh±”ti (vibha. 944) vutt±hi chahi taºh±hi. Tattha yasm± ekek±yeva taºh± anekavisayatt± ekekasmimpi visaye punappuna½ uppattito anek± honti, tasm± sam³haµµhena k±yasaddena yojetv± taºh±k±y±ti vutta½. Taºh±k±y±ti vuttepi taºh± eva. Rajjat²ti saya½ ±rammaºe rajjati, s±ratto hoti. Chahi diµµhigateh²ti sabb±savasutte vuttehi. Vuttañhi tattha–
“Tassa eva½ ayoniso manasikaroto channa½ diµµh²na½ aññatar± diµµhi uppajjati. ‘Atthi me att±’ti v± assa saccato thetato diµµhi uppajjati, ‘natthi me att±’ti v± assa saccato thetato diµµhi uppajjati, ‘attan±va att±na½ sañj±n±m²’ti v± assa saccato thetato diµµhi uppajjati, ‘attan±va anatt±na½ sañj±n±m²’ti v± assa saccato thetato diµµhi uppajjati, ‘anattan±va att±na½ sañj±n±m²’ti v± assa saccato thetato diµµhi uppajjati. Atha v± panassa eva½ diµµhi hoti ‘yo me aya½ att± vado vedeyyo tatra tatra kaly±ºap±pak±na½ kamm±na½ vip±ka½ paµisa½vedeti, so ca kho pana me aya½ att± nicco dhuvo sassato avipariº±madhammo sassatisama½ tatheva µhassat²”’ti (ma. ni. 1.19).
Tattha atthi me att±ti sassatadiµµhi sabbak±lesu attano atthita½ gaºh±ti. Saccato thetatoti bh³tato ca thirato ca, “ida½ saccan”ti suµµhu da¼habh±ven±ti vutta½ hoti. Natthi me att±ti ucchedadiµµhi sato sattassa tattha tattha vibhavaggahaºato. Atha v± purim±pi t²su k±lesu atth²ti gahaºato sassatadiµµhi, paccuppannameva atth²ti gaºhant² ucchedadiµµhi, pacchim±pi at²t±n±gatesu natth²ti gahaºato “bhassant± ±hutiyo”ti gahitadiµµhigatik±na½ viya ucchedadiµµhi. At²te eva natth²ti gaºhant² adhiccasamuppannakassa viya sassatadiµµhi. Attan±va att±na½ sañj±n±m²ti saññ±kkhandhas²sena khandhe att±ti gahetv± saññ±ya avasesakkhandhe sañj±nato imin± attan± ima½ att±na½ sañj±n±m²ti hoti. Attan±va anatt±nanti saññ±kkhandha½yeva att±ti gahetv±, itare catt±ropi anatt±ti gahetv± saññ±ya te sañj±nato eva½ hoti. Anattan±va att±nanti saññ±kkhandha½ anatt±ti gahetv±, itare catt±ropi att±ti gahetv± saññ±ya te sañj±nato eva½ hoti. Sabb±pi sassatucchedadiµµhiyova. Vado vedeyyoti-±dayo pana sassatadiµµhiy± eva abhinives±k±r±. Tattha vadat²ti vado, vac²kammassa k±rakoti vutta½ hoti. Vedayat²ti vedeyyo, j±n±ti anubhavati c±ti vutta½ hoti. Ki½ vedet²ti? Tatra tatra kaly±ºap±pak±na½ kamm±na½ vip±ka½ paµisa½vedeti Tatra tatr±ti tesu tesu yonigatiµhitiniv±sanik±yesu ±rammaºesu v±. Niccoti upp±davayarahito. Dhuvoti thiro s±rabh³to. Sassatoti sabbak±liko. Avipariº±madhammoti attano pakatibh±va½ avijahanadhammo, kakaºµako viya n±nappak±rata½ n±pajjati. Sassatisamanti candas³riyasamuddamah±pathav²pabbat± lokavoh±rena sassatiyoti vuccanti. Sassat²hi sama½ sassatisama½. Y±va sassatiyo tiµµhanti, t±va tatheva µhassat²ti gaºhato eva½ diµµhi hoti. Khuddakavatthuvibhaªge pana “tatra tatra d²gharatta½ kaly±ºap±pak±na½ kamm±na½ vip±ka½ paccanubhoti, na so j±to n±hosi, na so j±to na bhavissati, nicco dhuvo sassato avipariº±madhammoti v± panassa saccato thetato diµµhi uppajjat²”ti (vibha. 948) cha diµµh² eva½ visesetv± vutt±. Tattha na so j±to n±hos²ti so att± aj±tidhammato na j±to n±ma, sad± vijjam±noyev±ti attho. Teneva at²te n±hosi, an±gate na bhavissati. Yo hi j±to, so ahosi. Yo ca j±yissati, so bhavissat²ti vuccati. Atha v± na so j±to n±hos²ti so sad± vijjam±natt± at²tepi na j±tu na ahosi, an±gatepi na j±tu na bhavissati. Anusay± vuttatth±. Sattahi saññojaneh²ti sattakanip±te vuttehi. Vuttañhi tattha–
“Sattim±ni, bhikkhave, sa½yojan±ni. Katam±ni satta? Anunayasa½yojana½, paµighasa½yojana½, diµµhisa½yojana½, vicikicch±sa½yojana½, m±nasa½yojana½, bhavar±gasa½yojana½, avijj±sa½yojana½. Im±ni kho, bhikkhave, satta sa½yojan±n²”ti (a. ni. 7.8).
Tattha anunayasa½yojananti k±mar±gasa½yojana½. Sabb±nevet±ni bandhanaµµhena sa½yojan±ni. Sattahi m±neh²ti khuddakavatthuvibhaªge vuttehi. Vuttañhi tattha–
“M±no atim±no, m±n±tim±no, om±no, adhim±no, asmim±no, micch±m±no”ti (vibha. 950).
Tattha m±noti seyy±divasena puggala½ an±masitv± j±ti-±d²su vatthuvaseneva unnati. Atim±noti j±ti-±d²hi “may± sadiso natth²”ti atikkamitv± unnati. M±n±tim±noti “aya½ pubbe may± sadiso, id±ni aha½ seµµho, aya½ h²nataro”ti uppannam±no. Om±noti j±ti-±d²hi att±na½ heµµh± katv± pavattam±no, h²nohamasm²ti m±noyeva. Adhim±noti anadhigateyeva catusaccadhamme adhigatoti m±no. Aya½ pana adhim±no parisuddhas²lassa kammaµµh±ne appamattassa n±mar³pa½ vavatthapetv± paccayapariggahena vitiººakaªkhassa tilakkhaºa½ ±ropetv± saªkh±re sammasantassa ±raddhavipassakassa puthujjanassa uppajjati, na aññesa½. Asmim±noti r³p±d²su khandhesu asm²ti m±no, “aha½ r³pan”ti-±divasena uppannam±noti vutta½ hoti. Micch±m±noti p±pakena kamm±yatan±din± uppannam±no. Lokadhamm± vuttatth±. Samparivattat²ti lokadhammehi hetubh³tehi l±bh±d²su cat³su anurodhavasena, al±bh±d²su cat³su paµivirodhavasena bhusa½ nivattati, pakatibh±va½ jah±t²ti attho. Micchatt±pi vuttatth±. Niyy±toti gato pakkhando, abhibh³toti attho. Aµµhahi purisadoseh²ti aµµhakanip±te upam±hi saha, khuddakavatthuvibhaªge upama½ vin± vuttehi. Vuttañhi tattha–
“Katame aµµha purisados±? Idha bhikkh³ bhikkhu½ ±pattiy± codenti. So bhikkhu bhikkh³hi ±pattiy± codiyam±no ‘na sar±mi na sar±m²’ti assatiy±va nibbeµheti. Aya½ paµhamo purisadoso.
“Puna capara½ bhikkh³ bhikkhu½ ±pattiy± codenti. So bhikkhu bhikkh³hi ±pattiy± codiyam±no codaka½yeva paµippharati ‘ki½ nu kho tuyha½ b±lassa abyattassa bhaºitena, tvampi n±ma ma½ bhaºitabba½ maññas²’ti? Aya½ dutiyo purisadoso.
“Puna capara½ bhikkh³ bhikkhu½ ±pattiy± codenti. So bhikkhu bhikkh³hi ±pattiy± codiyam±no codaka½yeva pacc±ropeti ‘tvampi khosi itthann±ma½ ±patti½ ±panno, tva½ t±va paµhama½ paµikaroh²’ti. Aya½ tatiyo purisadoso.
“Puna capara½ bhikkh³ bhikkhu½ ±pattiy± codenti. So bhikkhu bhikkh³hi ±pattiy± codiyam±no aññenañña½ paµicarati, bahiddh± katha½ apan±meti, kopañca dosañca appaccayañca p±tukaroti. Aya½ catuttho purisadoso.
“Puna capara½ bhikkh³ bhikkhu½ ±pattiy± codenti. So bhikkhu bhikkh³hi ±pattiy± codiyam±no saªghamajjhe b±h±vikkhepaka½ bhaºati. Aya½ pañcamo purisadoso.
“Puna capara½ bhikkh³ bhikkhu½ ±pattiy± codenti. So bhikkhu bhikkh³hi ±pattiy± codiyam±no an±diyitv± saªgha½ an±diyitv± codaka½ s±pattikova yena k±ma½ pakkamati. Aya½ chaµµho purisadoso.
“Puna capara½ bhikkh³ bhikkhu½ ±pattiy± codenti. So bhikkhu bhikkh³hi ±pattiy± codiyam±no ‘nev±ha½ ±pannomhi, na pan±ha½ an±pannomh²’ti so tuºh²bh³to saªgha½ viheseti. Aya½ sattamo purisadoso.
“Puna capara½ bhikkh³ bhikkhu½ ±pattiy± codenti. So bhikkhu bhikkh³hi ±pattiy± codiyam±no evam±ha– ‘ki½ nu kho tumhe ±yasmanto atib±¼ha½ mayi by±vaµ±? Id±n±ha½ sikkha½ paccakkh±ya h²n±y±vattiss±m²’ti. So sikkha½ paccakkh±ya h²n±y±vattitv± evam±ha ‘id±ni kho tumhe ±yasmanto attaman± hoth±’ti. Aya½ aµµhamo purisadoso. Ime aµµha purisados±”ti (vibha. 957; a. ni. 8.14).
Tattha purisados±ti puris±na½ dos±, te pana purisasant±na½ d³sent²ti dos±. Na sar±mi na sar±m²ti “may± etassa kammassa kataµµh±na½ nassar±mi na sallakkhem²”ti eva½ assatibh±vena nibbeµheti moceti. Codaka½yeva paµippharat²ti paµiviruddho hutv± pharati, paµi-±ºibh±vena tiµµhati. Ki½ nu kho tuyhanti tuyha½ b±lassa abyattassa bhaºitena n±ma ki½, yo tva½ neva vatthu½, na ±patti½, na codana½ j±n±s²ti d²peti. Tvampi n±ma eva½ kiñci aj±nanto bhaºitabba½ maññas²ti ajjhottharati. Pacc±ropet²ti “tvampi khos²”ti-±d²ni vadanto pati-±ropeti. Paµikaroh²ti desan±g±mini½ desehi, vuµµh±nag±minito vuµµh±hi, tato suddhante patiµµhito añña½ codessas²ti d²peti. Aññenañña½ paµicarat²ti aññena k±raºena, vacanena v± añña½ k±raºa½, vacana½ v± paµicch±deti. “¾patti½ ±pannos²”ti vutto “ko ±panno, ki½ ±panno, kismi½ ±panno, katha½ ±panno, ka½ bhaºatha, ki½ bhaºath±”ti bhaºati. “Evar³pa½ kiñci tay± diµµhan”ti vutte “na suº±m²”ti sota½ upaneti. Bahiddh± katha½ apan±met²ti “itthann±ma½ ±patti½ ±pannos²”ti puµµho “p±µaliputta½ gatomh²”ti vatv± puna “na tava p±µaliputtagamana½ pucch±m±”ti vutte tato r±jagaha½ gatomh²ti. “R±jagaha½ v± y±hi br±hmaºageha½ v±, ±patti½ ±pannos²”ti. “Tattha me s³karama½sa½ laddhan”ti-±d²ni vadanto katha½ bahiddh± vikkhipati. Kopanti kupitabh±va½, dosanti duµµhabh±va½. Ubhayampeta½ kodhasseva n±ma½. Appaccayanti asantuµµh±k±ra½, domanassasseta½ n±ma½. P±tukarot²ti dasseti pak±seti. B±h±vikkhepaka½ bhaºat²ti b±ha½ vikkhipitv± vikkhipitv± alajjivacana½ vadati. An±diyitv±ti citt²k±rena aggahetv± avaj±nitv±, an±daro hutv±ti attho. Viheset²ti viheµheti b±dhati. Atib±¼hanti atida¼ha½ atippam±ºa½. Mayi by±vaµ±ti mayi by±p±ra½ ±pann±. H²n±y±vattitv±ti h²nassa gihibh±vassa atth±ya ±vattitv±, gih² hutv±ti attho. Attaman± hoth±ti tuµµhacitt± hotha, “may± labhitabba½ labhatha, may± vasitabbaµµh±ne vasatha, ph±suvih±ro vo may± kato”ti adhipp±yena vadati. Dussat²ti duµµho hoti. Navahi ±gh±tavatth³h²ti sattesu uppattivaseneva kathit±ni. Yath±ha–
“Navayim±ni, bhikkhave, ±gh±tavatth³ni. Katam±ni nava? ‘Anattha½ me acar²’ti ±gh±ta½ bandhati, ‘anattha½ me carat²’ti ±gh±ta½ bandhati, ‘anattha½ me carissat²’ti ±gh±ta½ bandhati, ‘piyassa me man±passa anattha½ acari, anattha½ carati, anattha½ carissat²’ti ±gh±ta½ bandhati, ‘appiyassa me aman±passa attha½ acari, attha½ carati, attha½ carissat²’ti ±gh±ta½ bandhati. Im±ni kho, bhikkhave, nava ±gh±tavatth³n²”ti (a. ni. 9.29).
Tattha ±gh±tavatth³n²ti ±gh±tak±raº±ni. ¾gh±tanti cettha kopo, soyeva upar³pari kopassa vatthutt± ±gh±tavatthu. ¾gh±ta½ bandhat²ti kopa½ bandhati karoti upp±deti. “Attha½ me n±cari, na carati, na carissati. Piyassa me man±passa attha½ n±cari, na carati, na carissati. Appiyassa me aman±passa anattha½ n±cari, na carati, na carissat²”ti (mah±ni. 85; vibha. 960; dha. sa. 1066) niddese vutt±ni apar±nipi nava ±gh±tavatth³ni imeheva navahi saªgahit±ni. ¾gh±titoti ghaµµito. Navavidham±neh²ti katame navavidham±n±? Seyyassa seyyohamasm²ti m±no, seyyassa sadisohamasm²ti m±no, seyyassa h²nohamasm²ti m±no. Sadisassa seyyohamasm²ti m±no, sadisassa sadisohamasm²ti m±no, sadisassa h²nohamasm²ti m±no. H²nassa seyyohamasm²ti m±no, h²nassa sadisohamasm²ti m±no, h²nassa h²nohamasm²ti m±no. Ime navavidham±n± (vibha. 962). Ettha pana seyyassa seyyohamasm²ti m±no r±j³nañceva pabbajit±nañca uppajjati. R±j± hi “raµµhena v± dhanena v± v±hanehi v± ko may± sadiso atth²”ti eta½ m±na½ karoti, pabbajitopi “s²ladhutaªg±d²hi ko may± sadiso atth²”ti eta½ m±na½ karoti. Seyyassa sadisohamasm²ti m±nopi etesa½yeva uppajjati. R±j± hi “raµµhena v± dhanena v± v±hanehi v± aññar±j³hi saddhi½ mayha½ ki½ n±n±karaºan”ti eta½ m±na½ karoti, pabbajitopi “s²ladhutaªg±d²hi aññena bhikkhun± mayha½ ki½ n±n±karaºan”ti eta½ m±na½ karoti. Seyyassa h²nohamasm²ti m±nopi etesa½yeva uppajjati. Yassa hi rañño raµµha½ v± dhana½ v± v±han±d²ni v± n±tisampann±ni honti, so “mayha½ r±j±ti voh±rasukhamattakameva, ki½ r±j± n±ma ahan”ti eta½ m±na½ karoti, pabbajitopi appal±bhasakk±ro “aha½ dhammakathiko bahussuto mah±theroti kath±mattameva, ki½ dhammakathiko n±m±ha½, ki½ bahussuto n±m±ha½, ki½ mah±thero n±m±ha½, yassa me l±bhasakk±ro natth²”ti eta½ m±na½ karoti. Sadisassa seyyohamasm²ti m±n±dayo amacc±d²na½ uppajjanti. Amacco v± hi raµµhiyo v± “bhogay±nav±han±d²hi ko may± sadiso añño r±japuriso atth²”ti v±, “mayha½ aññehi saddhi½ ki½ n±n±karaºan”ti v±, “amaccoti n±mameva mayha½, gh±sacch±danamattampi me natthi, ki½ amacco n±m±han”ti v± eta½ m±na½ karoti. H²nassa seyyohamasm²ti m±n±dayo d±s±d²na½ uppajjanti. D±so hi “m±tito v± pitito v± ko may± sadiso añño d±so n±ma atthi, aññe j²vitu½ asakkont± kucchihetu d±s± n±ma j±t±, aha½ pana paveºi-±gatatt± seyyo”ti v±, “paveºi-±gatabh±vena ubhatosuddhikad±sattena asukad±sena n±ma saddhi½ mayha½ ki½ n±n±karaºan”ti v±, “kucchivasen±ha½ d±sabya½ upagato, m±t±pitukoµiy± pana me d±saµµh±na½ natthi, ki½ d±so n±ma ahan”ti v± eta½ m±na½ karoti. Yath± ca d±so, eva½ pukkusacaº¹±l±dayopi eta½ m±na½ karontiyeva. Ettha ca seyyassa seyyohamasm²ti uppannam±nova y±th±vam±no, itare dve ay±th±vam±n±. Tath± sadisassa sadisohamasm²ti h²nassa h²nohamasm²ti uppannam±nova y±th±vam±no, itare dve ay±th±vam±n±. Tattha y±th±vam±n± arahattamaggavajjh±, ay±th±vam±n± sot±pattimaggavajjh±ti. Taºh±m³lak± vutt±yeva. Rajjat²ti na kevala½ r±geneva rajjati, atha kho taºh±m³lak±na½ pariyesan±d²nampi sambhavato taºh±m³lakehi sabbehi akusaladhammehi rajjati, yujjati bajjhat²ti adhipp±yo. Dasahi kilesavatth³h²ti katam±ni dasa kilesavatth³ni? Lobho, doso, moho, m±no, diµµhi, vicikicch±, thina½, uddhacca½, ahirika½, anottappanti im±ni dasa kilesavatth³ni (vibha. 966). Tattha kiles± eva kilesavatth³ni, vasanti v± ettha akh²º±sav± satt± lobh±d²su patiµµhitatt±ti vatth³ni, kiles± ca te tappatiµµh±na½ satt±na½ vatth³ni c±ti kilesavatth³ni. Yasm± cettha anantarapaccay±dibh±vena uppajjam±n±pi kiles± vasanti eva n±ma, tasm± kiles±na½ vatth³n²tipi kilesavatth³ni. Lubbhanti tena, saya½ v± lubbhati, lubbhanamattameva v± tanti lobho. Dussanti tena, saya½ v± dussati, dussanamattameva v± tanti doso. Muyhanti tena, saya½ v± muyhati, muyhanamattameva v± tanti moho. Maññat²ti m±no. Diµµhi±dayo vuttatth±va Na hir²yat²ti ahiriko, tassa bh±vo ahirika½. Na ottappat²ti anottapp², tassa bh±vo anottappa½. Tesu ahirika½ k±yaduccarit±d²hi ajigucchanalakkhaºa½, anottappa½ teheva as±rajjanalakkhaºa½, kilissat²ti upat±p²yati vib±dh²yati. Dasahi ±gh±tavatth³h²ti pubbe vuttehi navahi ca “aµµh±ne v± pan±gh±to j±yat²”ti (dha. sa. 1066) vuttena c±ti dasahi. Anattha½ me acar²ti-±d²nipi hi avikappetv± kh±ºukaºµak±dimhipi aµµh±ne ±gh±to uppajjati. Dasahi akusalakammapatheh²ti katame dasa akusalakammapath± (d². ni. 3.360)? P±º±tip±to, adinn±d±na½, k±mesumicch±c±ro, mus±v±do, pisuº± v±c±, pharus± v±c±, samphappal±po, abhijjh±, by±p±do, micch±diµµhi. Ime dasa akusalakammapath±. Tattha akusalakamm±ni ca t±ni path± ca duggatiy±ti akusalakammapath±. Samann±gatoti samaªg²bh³to. Dasahi saññojaneh²ti katam±ni dasa sa½yojan±ni (dha. sa. 1118)? K±mar±gasa½yojana½, paµighasa½yojana½, m±nasa½yojana½, diµµhisa½yojana½, vicikicch±sa½yojana½, s²labbatapar±m±sasa½yojana½, bhavar±gasa½yojana½, iss±sa½yojana½, macchariyasa½yojana½, avijj±sa½yojana½, im±ni dasa sa½yojan±ni. Micchatt± vutt±yeva. Dasavatthuk±ya micch±diµµhiy±ti katam± dasavatthuk± micch±diµµhi (vibha. 971)? Natthi dinna½, natthi yiµµha½, natthi huta½, natthi sukatadukkaµ±na½ kamm±na½ phala½ vip±ko, natthi aya½ loko, natthi paro loko, natthi m±t±, natthi pit±, natthi satt± opap±tik±, natthi loke samaºabr±hmaº± sammaggat± samm±paµipann± ye imañca loka½ parañca loka½ saya½ abhiññ± sacchikatv± pavedenti. Aya½ dasavatthuk± micch±diµµhi. Tattha dasavatthuk±ti dasa vatth³ni etiss±ti dasavatthuk±. Natthi dinnanti dinna½ n±ma atthi, sakk± kassaci kiñci d±tunti j±n±ti. Dinnassa pana phala½ vip±ko natth²ti gaºh±ti. Natthi yiµµhanti yiµµha½ vuccati mah±y±go, ta½ yajitu½ sakk±ti j±n±ti. Yiµµhassa pana phala½ vip±ko natth²ti gaºh±ti. Hutanti ±hunap±hunamaªgalakiriy±, ta½ k±tu½ sakk±ti j±n±ti. Tassa pana phala½ vip±ko natth²ti gaºh±ti. Sukatadukkaµ±nanti ettha dasa kusalakammapath± sukatakamm±ni n±ma, dasa akusalakammapath± dukkaµakamm±ni n±ma. Tesa½ atthibh±va½ j±n±ti. Phala½ vip±ko pana natth²ti gaºh±ti. Natthi aya½ lokoti paraloke µhito ima½ loka½ natth²ti gaºh±ti. Natthi paro lokoti idhaloke µhito paraloka½ natth²ti gaºh±ti. Natthi m±t± natthi pit±ti m±t±pit³na½ atthibh±va½ j±n±ti. Tesu katappaccayena koci phala½ vip±ko natth²ti gaºh±ti. Natthi satt± opap±tik±ti cavanaka-upapajjanakasatt± natth²ti gaºh±ti. Sammaggat± samm±paµipann±ti anulomapaµipada½ paµipann± dhammikasamaºabr±hmaº± lokasmi½ natth²ti gaºh±ti. Ye imañca loka½…pe… pavedent²ti imañca parañca loka½ attan±va abhivisiµµhena ñ±ºena ñatv± pavedanasamattho sabbaññ³ buddho natth²ti gaºh±ti. Antagg±hik±ya diµµhiy±ti “sassato loko”ti-±dika½ ekeka½ anta½ bh±ga½ gaºh±t²ti antagg±hik±. Atha v± antassa g±ho antagg±ho, antagg±ho ass± atth²ti antagg±hik±. T±ya antagg±hik±ya. S± pana vutt±yeva. Aµµhasatataºh±papañcasateh²ti aµµhuttara½ sata½ aµµhasata½. Sa½s±re papañceti cira½ vas±pet²ti papañco, taºh± eva papañco taºh±papañco, ±rammaºabhedena punappuna½ uppattivasena ca taºh±na½ bahukatt± bahuvacana½ katv± taºh±papañc±na½ sata½ taºh±papañcasata½. Tena “taºh±papañcasaten±”ti vattabbe vacanavipall±savasena “taºh±papañcasateh²”ti bahuvacananiddeso kato. Aµµhasatanti saªkh±tena taºh±papañcasaten±ti attho daµµhabbo. Aµµha abboh±rik±ni katv± satameva gahitanti veditabba½. Khuddakavatthuvibhaªge pana taºh±vicarit±n²ti ±gata½. Yath±ha–
“Aµµh±rasa taºh±vicarit±ni ajjhattikassa up±d±ya, aµµh±rasa taºh±vicarit±ni b±hirassa up±d±ya, tadekajjha½ abhisaññuhitv± abhisaªkhipitv± chatti½sa taºh±vicarit±ni honti. Iti at²t±ni chatti½sa taºh±vicarit±ni, an±gat±ni chatti½sa taºh±vicarit±ni, paccuppann±ni chatti½sa taºh±vicarit±ni tadekajjha½ abhisaññuhitv± abhisaªkhipitv± aµµhataºh±vicaritasata½ hot²”ti (vibha. 842).
Taºh±papañc±yeva panettha taºh±vicarit±n²ti vutt±. Taºh±samud±c±r± taºh±pavattiyoti attho. Ajjhattikassa up±d±y±ti ajjhattika½ khandhapañcaka½ up±d±ya. Idañhi upayogatthe s±mivacana½. Vitth±ro panassa tassa niddese (vibha. 973) vuttanayeneva veditabbo. Aya½ pana aparo nayo– r³p±rammaº±yeva k±mataºh±, bhavataºh±, vibhavataºh±ti tisso taºh± honti, tath± sadd±di-±rammaº±ti chasu ±rammaºesu aµµh±rasa taºh± honti, ajjhatt±rammaº± aµµh±rasa, bahiddh±rammaº± aµµh±ras±ti chatti½sa honti. T± eva at²t±rammaº± chatti½sa, an±gat±rammaº± chatti½sa, paccuppann±rammaº± chatti½s±ti aµµhataºh±vicaritasata½ hoti. Papañcitoti ±rammaºe, sa½s±re v± papañcito cirav±sito. Dv±saµµhiy± diµµhigateh²ti “katam±ni dv±saµµhi diµµhigat±ni brahmaj±le veyy±karaºe vutt±ni bhagavat±? Catt±ro sassatav±d±, catt±ro ekaccasassatav±d±, catt±ro ant±nantik± catt±ro amar±vikkhepik±, dve adhiccasamuppannik±, so¼asa saññ²v±d±, aµµha asaññ²v±d±, aµµha nevasaññ²n±saññ²v±d±, satta ucchedav±d±, pañca diµµhadhammanibb±nav±d±ti im±ni dv±saµµhi diµµhigat±ni brahmaj±le veyy±karaºe vutt±ni bhagavat±”ti (vibha. 977). Vitth±ro panettha brahmaj±lasutte vuttanayeneva veditabbo. Ahañcamhi tiººoti ahañca caturogha½, sa½s±rasamudda½ v± tiººo amhi bhav±mi. Muttoti r±g±dibandhanehi mutto. Dantoti nibbisevano nipparipphando. Santoti s²t²bh³to. Assatthoti nibb±nadassane laddhass±so. Parinibbutoti kilesaparinibb±nena parinibbuto. Pahom²ti samatthomhi. Khoiti eka½satthe nip±to. Pare ca parinibb±petunti ettha pare ca-saddo “pare ca t±retun”ti-±d²hipi yojetabboti.
Mah±karuº±ñ±ºaniddesavaººan± niµµhit±.