Uddhaccavicikicch±vasena pavattassa vis±h±rassa paµipakkhato avis±h±ro. Uddhaccavicikicch±vaseneva gacchanta½ citta½ vikkhipati n±ma. Aya½ pana tath±vidho vikkhepo na hot²ti avikkhepo. Uddhaccavicikicch±vaseneva citta½ vis±haµa½ n±ma hoti, ito cito ca har²yati, aya½ pana eva½ avis±haµam±nasassa bh±voti avis±haµam±nasat±. Samathoti tividho samatho cittasamatho adhikaraŗasamatho sabbasaŖkh±rasamathoti. Tattha aµµhasu sam±patt²su cittekaggat± cittasamatho n±ma. Tańhi ±gamma cittacalana½ cittavipphandita½ sammati v³pasammati, tasm± so cittasamathoti vuccati. Sammukh±vinay±disattavidho samatho adhikaraŗasamatho n±ma. Tańhi ±gamma t±ni t±ni adhikaraŗ±ni sammanti v³pasammanti, tasm± so adhikaraŗasamathoti vuccati. Yasm± pana sabbe saŖkh±r± nibb±na½ ±gamma sammanti v³pasammanti v³pasammanti, tasm± ta½ sabbasaŖkh±rasamathoti vuccati. Imasmi½ atthe cittasamatho adhippeto. Sam±dhilakkhaŗe indaµµha½ k±ret²ti sam±dhindriya½. Uddhacce na kampat²ti sam±dhibala½. Samm±sam±dh²ti y±th±vasam±dhi niyy±nikasam±dhi. 157. Athassa bhagav± yasm± indriyasa½varo s²lassa rakkh±, yasm± v± imin±nukkamena desiyam±n± aya½ desan± t±sa½ devat±na½ sapp±y±, tasm± indriyasa½varato pabhuti paµipada½ dassento cakkh³h²ti-±di ±raddho. Tattha cakkh³hi neva lolass±ti adiµµhadakkhitabb±divasena cakkh³hi lolo neva assa. G±makath±ya ±varaye sotanti tiracch±nakath±ya sota½ ±vareyya. Cakkhuloliyen±ti cakkhudv±re uppannalolavasena cakkhuloliyena. Adiµµha½ dakkhitabbanti adiµµhapubba½ r³p±rammaŗa½ passitu½ yutta½. Diµµha½ samatikkamitabbanti diµµhapubbar³p±rammaŗa½ atikkamitu½ yutta½. ¾r±mena ±r±manti pupph±r±m±di-±r±mena phal±r±m±di½ v± pupph±r±m±di½ v±. D²ghac±rikanti d²ghacaraŗa½. Anavaµµhitac±rikanti asanniµµh±nacaraŗa½. Anuyutto hoti r³padassan±y±ti r³p±rammaŗadassanatth±ya punappuna½ yutto hoti. Antaraghara½ paviµµhoti umm±rabbhantara½ paviµµho. V²thi½ paµipannoti antarav²thi½ otiŗŗo. Gharamukh±ni olokentoti gharadv±r±ni avalokento. Uddha½ ullokentoti uparidisa½ uddha½mukho hutv± vilokento. Cakkhun± r³pa½ disv±ti k±raŗavasena cakkh³ti laddhavoh±rena r³padassanasamatthena cakkhuvińń±ŗena r³pa½ disv±. Por±ŗ± pan±hu cakkhu r³pa½ na passati acittakatt±, citta½ na passati acakkhukatt±. Dv±r±rammaŗasaŖghaµµe pana pas±davatthukena cittena passati. ædis² panes± dhanun± vijjhat²ti-±d²su viya sasambh±rakath± n±ma hoti. Tasm± cakkhuvińń±ŗena r³pa½ disv±ti ayamettha atthoti. Nimittagg±h²ti itthipurisanimitta½ v± subhanimitt±dika½ v± kilesavatthubh³ta½ nimitta½ chandar±gavasena gaŗh±ti, diµµhamatteyeva na saŗµh±ti. Anubyańjanagg±h²ti kiles±na½ anu-anubyańjanato p±kaµabh±vakaraŗato anubyańjananti laddhavoh±ra½ hatthap±dasitahasitakathita-±lokitavilokit±dibheda½ ±k±ra½ gaŗh±ti. Yatv±dhikaraŗamenanti-±dimhi ya½k±raŗ± yassa cakkhundriy±sa½varassa hetu eta½ puggala½ satikav±µena cakkhundriya½ asa½vuta½ apihitacakkhudv±ra½ hutv± viharanta½ ete abhijjh±dayo dhamm± anv±ssaveyyu½ anuppabandheyyu½ ajjhotthareyyu½. Tassa sa½var±ya na paµipajjat²ti tassa cakkhundriyassa satikav±µena pidahanatth±ya na paµipajjati. Eva½bh³toyeva ca na rakkhati cakkhundriya½. Na cakkhundriye sa½vara½ ±pajjat²tipi vuccati. Tattha kińc±pi cakkhundriye sa½varo v± asa½varo v± natthi. Na hi cakkhupas±da½ niss±ya sati v± muµµhassacca½ v± uppajjati. Apica yad± r³p±rammaŗa½ cakkhussa ±p±tha½ ±gacchati, tad± bhavaŖge dvikkhattu½ uppajjitv± niruddhe kiriy±manodh±tu ±vajjanakicca½ s±dhayam±n± uppajjitv± nirujjhati, tato cakkhuvińń±ŗa½ dassanakicca½, tato manodh±tu sampaµicchanakicca½, tato vip±k±hetukamanovińń±ŗadh±tu sant²raŗakicca½, tato kiriy±hetukamanovińń±ŗadh±tu voµµhabbanakicca½ s±dhayam±n± uppajjitv± nirujjhati, tadanantara½ javana½ javati. Tatr±pi neva bhavaŖgasamaye na ±vajjan±d²na½ ańńatarasamaye sa½varo v± asa½varo v± atthi. Javanakkhaŗe pana sace duss²lya½ v± muµµhassacca½ v± ańń±ŗa½ v± akkhanti v± kosajja½ v± uppajjati, asa½varo hoti. Eva½ honto pana so cakkhundriye asa½varoti vuccati. Kasm±? Yasm± tasmi½ asa½vare sati dv±rampi agutta½ hoti, bhavaŖgampi ±vajjan±d²nipi v²thicitt±ni. Yath± ki½? Yath± nagare cat³su dv±resu asa½vutesu kińc±pi antogharadv±rakoµµhakagabbh±dayo sa½vut±, tath±pi antonagare sabba½ bhaŗ¹a½ arakkhita½ agopitameva hoti. Nagaradv±rena hi pavisitv± cor± yadicchanti ta½ kareyyu½, evameva javane duss²ly±d²su uppannesu tasmi½ asa½vare sati dv±rampi agutta½ hoti bhavaŖgampi ±vajjan±d²nipi v²thicitt±ni. Saddh±deyy±n²ti kammańca phalańca idhalokańca paralokańca saddahitv± dinn±ni. Aya½ me ń±t²ti v±, mittoti v±, ida½ v± paµikarissati, ida½ v±nena katapubbanti v± eva½ na dinn±n²ti attho. Eva½ dinn±ni hi na saddh±deyy±ni n±ma honti. Bhojan±n²ti ca desan±s²samattameta½, atthato pana saddh±deyy±ni bhojan±ni bhuńjitv± c²var±ni p±rupitv± sen±san±ni sevam±n± gil±napaccayabhesajja½ paribhuńjam±n±ti sabbameta½ vuttameva hoti. Seyyathidanti nip±to. Tassattho, katamo hoti. Nacca½ n±ma ya½kińci nacca½, ta½ magga½ gacchanten±pi g²va½ pas±retv± daµµhu½ na vaµµati. G²tanti ya½kińci g²ta½. V±ditanti ya½kińci v±dita½. Pekkhanti naµasamajja½. Akkh±nanti bh±ratar±m±yan±dika½. Yasmi½ µh±ne kath²yati, tattha gantumpi na vaµµati. P±ŗissaranti ka½sat±¼a½, p±ŗit±¼antipi vadanti. Vet±¼anti ghanat±¼a½, mantena matasar²ruµµh±panantipi eke. Kumbhath³ŗanti caturassa-ambaŗakat±¼a½ kumbhasaddantipi eke. Sobhanakanti naµ±na½ abbhokkiraŗa½; sobhanakara½ v±, paµibh±nacittanti vutta½ hoti. Caŗ¹±lanti ayogu¼ak²¼±, caŗ¹±l±na½ s±ŗadhovanak²¼±tipi vadanti. Va½santi veŗu½ uss±petv± k²¼ana½. Dhovananti aµµhidhovana½, ekaccesu kira janapadesu k±laŖkate ń±take na jh±penti, nikhaŗitv± µhapenti. Atha tesa½ p³tibh³ta½ k±ya½ ńatv± n²haritv± aµµh²ni dhovitv± gandhehi makkhetv± µhapenti. Te nakkhattak±le ekasmi½ µh±ne aµµh²ni µhapetv± ekasmi½ µh±ne sur±d²ni µhapetv± rodant± paridevant± sura½ pivanti. Vuttampi ceta½ atthi bhikkhave dakkhiŗesu janapadesu dhovana½ n±ma, tattha hoti annampi p±nampi khajjampi bhojjampi leyyampi peyyampi naccampi g²tampi v±ditampi. Attheka½ bhikkhave dhovana½, neta½ natth²ti vad±m²ti (a. ni. 10.107). Ekacce pana indaj±lena aµµhidhovana½ dhovananti vadanti. Hatthiyuddh±d²su bhikkhuno neva hatthi-±d²hi saddhi½ yujjhitu½, na te yujjh±petu½, na yujjhante daµµhu½ vaµµati. Nibbuddhanti mallayuddha½. Uyyodhikanti yattha sampah±ro diyyati. Balagganti balagaŗanaµµh±na½. Sen±by³hanti sen±niveso, sakaµaby³h±divasena sen±ya nivesana½. An²kadassananti tayo hatth² pacchima½ hatth±n²kanti-±din± (p±ci. 324) nayena vuttassa an²kassa dassana½. Na nimittagg±h² hot²ti chandar±gavasena vuttappak±ra½ nimitta½ na gaŗh±ti. Eva½ sesapad±nipi vuttapaµipakkhanayena veditabb±ni. Yath± ca heµµh± javane duss²ly±d²su uppannesu tasmi½ asa½vare sati dv±rampi agutta½ hoti, bhavaŖgampi ±vajjan±d²nipi v²thicitt±n²ti vutta½, evamidha tasmi½ s²l±d²su uppannesu dv±rampi gutta½ hoti, bhavaŖgampi ±vajjan±d²nipi v²thicitt±ni. Yath± ki½? Yath± nagaradv±resu sa½vutesu kińc±pi antoghar±dayo asa½vut± honti, tath±pi antonagare sabba½ bhaŗ¹a½ surakkhita½ sugopitameva hoti, nagaradv±resu pihitesu cor±na½ paveso natthi. Evameva javane s²l±d²su uppannesu dv±rampi gutta½ hoti, bhavaŖgampi ±vajjan±d²nipi v²thicitt±ni. Tasm± javanakkhaŗe uppajjam±nopi cakkhundriye sa½varoti vutto. Ito para½ heµµh± ca upari ca vuttapariy±yena attho veditabbo. Vis³kadassan±ti paµ±ŗ²dassanato. G±makath±ti g±mav±s²na½ kath±. B±tti½s±ti dvatti½sa. Aniyy±nikatt± saggamokkhamagg±na½ tiracch±nabh³t± kath±ti tiracch±nakath±. Tattha r±j±na½ ±rabbha mah±sammato mandh±t± dhamm±soko eva½ mah±nubh±voti-±din± nayena pavatt± kath± r±jakath±. Esa nayo corakath±d²su. Tesu asuko r±j± abhir³po dassan²yoti-±din± nayena gehassitakath±va tiracch±nakath± hoti. Sopi n±ma eva½ mah±nubh±vo khaya½ gatoti eva½ pavatt± pana kammaµµh±nabh±ve tiµµhati. Coresupi m³ladevo eva½ mah±nubh±vo, megham±lo eva½ mah±nubh±voti tesa½ kamma½ paµicca aho s³r±ti gehassitakath±va tiracch±nakath±. Yuddhepi bh±ratayuddh±d²su asukena asuko eva½ m±rito eva½ viddhoti k±mass±davaseneva kath± tiracch±nakath±. Tepi n±ma khaya½ gat±ti eva½ pavatt± pana sabbattha kammaµµh±nameva hoti. Api ca ann±d²su eva½ vaŗŗavanta½ gandhavanta½ rasavanta½ phassasampanna½ kh±dimha bhuńjimha pivimha paribhuńjimh±ti k±mass±davasena kathetu½ na vaµµati, s±tthaka½ pana katv± pubbe eva½ vaŗŗ±disampanna½ anna½ p±na½ vattha½ sayana½ m±la½ gandha½ s²lavant±na½ adamha, cetiyap³ja½ akarimh±ti kathetu½ vaµµati. ѱtikath±d²su pana amh±ka½ ń±tak± s³r± samatth±ti v±, pubbe maya½ eva½ vicitrehi y±nehi vicarimh±ti v± ass±davasena vattu½ na vaµµati, s±tthaka½ pana katv± tepi no ń±tak± khaya½ gat±ti v±, pubbe maya½ evar³p± up±han± saŖghassa adamh±ti v± kathetu½ vaµµati. G±makath±pi suniviµµhadunniviµµhasubhikkhadubbhikkh±divasena asukag±mav±sino s³r± samatth±ti v± eva½ ass±davasena vattu½ na vaµµati, s±tthaka½ pana katv± saddh± pasann±ti v±, khayavaya½ gat±ti v± vattu½ vaµµati. Nigamanagarajanapadakath±supi eseva nayo. Itthikath±pi vaŗŗasaŗµh±n±d²ni paµicca ass±davasena na vaµµati, saddh± pasann±, khayavaya½ gat±ti evameva vaµµati. S³rakath±pi nandimitto n±ma yodho s³ro ahos²ti ass±davasena na vaµµati. Saddho ahosi, khayavaya½ gatoti evameva vaµµati. Visikh±kath±pi asuk± visikh± suniviµµh± dunniviµµh± s³r± samatth±ti ass±davasena na vaµµati. Saddh± pasann±, khayavaya½ gat±icceva vaµµati. Kumbhaµµh±nakath±ti udakaµµh±nakath±, udakatitthakath±tipi vuccati, kumbhad±sikath± v±. S±pi p±s±dik±, naccitu½ g±yitu½ chek±ti ass±davasena na vaµµati, saddh± pasann±ti-±din± nayena vaµµati. Pubbapetakath±ti at²tań±tikath±. Tattha vattam±nań±tikath±sadisova vinicchayo.