5. Paramaµµhakasuttaniddesavaººan±
31. Pañcame paramaµµhakasutte paramanti diµµh²su paribbas±noti ida½ paramanti gahetv± sak±ya sak±ya diµµhiy± vasam±no. Yaduttari½ kuruteti ya½ attano satth±r±di½ seµµha½ karoti. H²n±ti aññe tato sabbam±h±ti ta½ attano satth±r±di½ µhapetv± tato aññe sabbe “h²n± ime”ti ±ha. Tasm± viv±d±ni av²tivattoti tena k±raºena so diµµhikalahe av²tivattova hoti. Vasant²ti paµhamuppannadiµµhivasena vasanti. Pavasant²ti pavisitv± vasanti. ¾vasant²ti visesena vasanti. Parivasant²ti sabbabh±gena vasanti. Ta½ upam±ya s±dhento “yath± ±g±rik± v±”ti-±dim±ha. ¾g±rik± v±ti gharas±mik±. Gharesu vasant²ti attano gharesu ±saªkavirahit± hutv± nivasanti. S±pattik± v±ti ±pattibahul±. Sakiles± v±ti r±g±dikilesabahul±. Uttari½ karot²ti atireka½ karoti. Aya½ satth± sabbaññ³ti ‘aya½ amh±ka½ satth± sabba½ j±n±ti’. Sabbe parappav±de khipat²ti sabb± paraladdhiyo cha¹¹eti. Ukkhipat²ti n²harati. Parikkhipat²ti parammukhe karoti. Diµµhimedhag±n²ti diµµhivihesak±ni. 32. Dutiyag±th±yattho– eva½ av²tivatto ca ya½ diµµhe sute s²lavate muteti etesu cat³su vatth³su uppannadiµµhisaªkh±te attani pubbe vuttappak±ra½ ±nisa½sa½ passati, tadeva so tattha sak±ya diµµhiy± ±nisa½sa½ “ida½ seµµhan”ti abhinivisitv± añña½ sabba½ parasatth±r±dika½ nih²nato passati. Dve ±nisa½se passat²ti dve guºe oloketi. Diµµhadhammikañc±ti diµµhe paccakkhe attabh±ve vipaccanakaraºa½. Sampar±yikañc±ti paraloke paµilabhitabbaguºañca. Ya½diµµhiko satth±ti ya½laddhiko titth±yatanas±miko. Ala½ n±gatt±ya v±ti n±gar±jabh±v±ya v± pariyatta½. Supaººatt±d²supi eseva nayo. Devatt±ya v±ti sammutidev±dibh±v±ya. ¾yati½ phalap±µikaªkh² hot²ti an±gate vip±kaphala½ patthay±no hoti. Diµµhasuddhiy±pi dve ±nisa½se passat²ti cakkhuviññ±ºena diµµhar³p±yatanassa vasena suddhiy± hetutt±pi attano gahitagahaºena dve guºe oloketi. Sutasuddhiy±d²supi eseva nayo. 33. Tatiyag±th±yattho– eva½ passato ca ya½ attano satth±r±di½ nissito añña½ parasatth±r±di½ h²na½ passati, ta½ pana dassana½ ganthameva kusal± vadanti, bandhananti vutta½ hoti. Yasm± etadeva, tasm± hi diµµha½ va suta½ muta½ v±, s²labbata½ bhikkhu na nissayeyya, n±bhiniveseyy±ti vutta½ hoti. Kusal±ti khandh±dij±nane chek±. Khandhakusal±ti r³p±d²su pañcasu khandhesu kusal±. Dh±tu-±yatanapaµiccasamupp±dasatipaµµh±nasammappadh±na-iddhip±da-indriyabalabojjhaªgamaggaphalanibb±nesupi eseva nayo. Tattha maggakusal±ti cat³su maggesu. Phalakusal±ti cat³su phalesu. Nibb±nakusal±ti duvidhe nibb±ne chek±. Te kusal±ti te etesu vuttappak±resu chek±. Eva½ vadant²ti eva½ kathenti. Gantho esoti passato ca attano satth±r±dinissitañca añña½ parasatth±r±di½ h²nato dassanañca gantho bandhano esoti vadanti. Laggana½ etanti eta½ vuttappak±ra½ n±gadante laggita½ viya adholambana½. Bandhana½ etanti nicchinditu½ dukkhaµµhena saªkhalik±dibandhana½ viya eta½ bandhana½. Palibodho esoti sa½s±rato nikkhamitu½ appad±naµµhena eso palibodho. 34. Catutthag±th±yattho– na kevala½ diµµhasut±d²su na nissayeyya, apica kho pana asañj±ta½ upar³pari diµµhimpi lokasmi½ na kappayeyya, na janeyy±ti vutta½ hoti. K²disa½? ѱºena v± s²lavatena v±pi, sam±pattiñ±º±diñ±ºena v± s²lavatena v± y± kappiyati, eta½ diµµhi½ na kappeyya. Na kevalañca diµµhi½ na kappayeyya, apica kho pana m±nenapi j±ti-±d²hi vatth³hi samoti att±naman³paneyya, h²no na maññetha visesi v±p²ti. Aµµhasam±pattiñ±ºena v±ti paµhamajjh±n±d²na½ aµµhanna½ sam±patt²na½ sampayuttapaññ±ya v±. Pañc±bhiññ±ñ±ºena v±ti lokiy±na½ pañcanna½ abhiññ±na½ sampayuttapaññ±ya v±. Micch±ñ±ºena v±ti vipar²tasabh±vena pavatt±ya paññ±ya amutte mutta½ pass±ti eva½ uppannena micch±ñ±ºena v±. 35. Pañcamag±th±yattho– evañhi diµµhi½ akappento amaññam±no ca atta½ pah±ya anup±diy±no ya½ pubbe gahita½, ta½ pah±ya para½ aggaºhanto tasmimpi vuttappak±re ñ±ºe duvidha½ nissaya½ no karoti, akaronto ca sa ve viyattesu n±n±diµµhivasena bhinnesu sattesu na vaggas±r² chand±divasena agacchanadhammo hutv± dv±saµµhiy± diµµh²su kiñci diµµhi½ na pacceti, na pacc±gacchat²ti vutta½ hoti. Cat³hi up±d±neh²ti k±mup±d±n±d²hi cat³hi bhusa½ gahaºehi sa ve viyattes³ti so puggalo nicchitesu. Bhinnes³ti dvidh± bhinnesu. 36. Id±ni yo so im±ya g±th±ya vutto kh²º±savo, tassa vaººabhaºanattha½ “yass³bhayante”ti-±dik± tisso g±th±yo ±ha. Tattha paµhamag±th±ya yass³bhayanteti pubbe vutte phass±dibhede. Paºidh²ti taºh±. Bhav±bhav±y±ti punappunabhav±ya Idha v± hura½ v±ti sakattabh±v±dibhede idha v± parattabh±v±dibhede parattha v±. Phasso eko antoti cakkhusamphass±diko eko koµµh±so. Phassasamudayoti vatth±rammaºo. Yato samudeti uppajjati, so samudayo. Dutiyo antoti dutiyo koµµh±so. At²tanti ati ita½ at²ta½, atikkantanti vutta½ hoti. An±gatanti na ±gata½, anuppannanti vutta½ hoti. Sukh± vedan±dayo visabh±gavasena. N±mar³paduka½ namanaruppanavasena. Ajjhattik±dayo ajjhattab±hiravasena. Sakk±y±dayo khandhapañcak±na½ pavattisamudayavasena vutt±ti veditabb±. Sakattabh±voti attano attabh±vo. Parattabh±voti parassa attabh±vo. 37. Dutiyag±th±ya diµµhe v±ti diµµhasuddhiy± v±. Esa nayo sut±d²su. Saññ±ti saññ±samuµµh±pik± diµµhi. Apar±masantanti taºh±m±nadiµµh²hi na par±masanta½. Anabhinivesantanti teheva anabhinivisanta½. “Vinibaddho”ti v±ti m±nena vinibaddhoti v±. “Par±maµµho”ti v±ti parato niccasukhasubh±d²hi par±maµµhoti v±. Vikkhepagatoti uddhaccavasena. Aniµµhaªgatoti vicikicch±vasena. Th±magatoti anusayavasena. Gatiy±ti gantabbavasena. 38. Tatiyag±th±ya dhamm±pi tesa½ na paµicchit±seti dv±saµµhidiµµhigatadhamm±pi tesa½ “idameva sacca½, moghamaññan”ti (ud±. 54) eva½ na paµicchit±. P±raªgato na pacceti t±d²ti nibb±nap±ra½ gato tena tena maggena pah²ne kilese puna n±gacchati pañcahi ca ±k±rehi t±d² hot²ti. Sesa½ p±kaµameva. V²sativatthuk± sakk±yadiµµh²ti “r³pa½ attato samanupassat²”ti-±din± (paµi. ma. 1.132) nayena ekekasmi½ khandhe cat³hi cat³hi ±k±rehi pañcakkhandhe patiµµha½ katv± pavatt± vijjam±ne k±ye diµµhi. Dasavatthuk± micch±diµµh²ti “natthi dinnan”ti-±dinayappavatt± (dha. sa. 1221) diµµhi. Antagg±hik±diµµh²ti “sassato loko idameva sacca½, moghamaññan”ti-±dinayappavatt± (ma. ni. 3.27) ekeka½ anta½ atth²ti gahetv± pavatt± diµµhi. Y± evar³p± diµµh²ti id±ni vuccam±n±na½ ek³nav²sapad±na½ s±dh±raºa½ m³lapada½. Y± diµµhi, tadeva diµµhigata½; y± diµµhi, tadeva diµµhigahananti sabbesa½ sambandho k±tabbo. Y± ay±th±vadassanaµµhena diµµhi, tadeva diµµh²su gata½ dassana½ dv±saµµhidiµµhiy± antogatatt±ti diµµhigata½. Heµµh±pissa attho vuttoyeva. Dvinna½ ant±na½ ekantagatatt±tipi diµµhigata½. Tattha sassatoti nicco. Lokoti att±. “Idha sar²ra½yeva nassati, att± pana idha parattha ca soyev±”ti maññanti. So hi s±maññeva ±loket²ti katv± lokoti maññati. Asassatoti anicco. Att± sar²reneva saha nassat²ti maññanti. Antav±ti paritte kasiºe jh±na½ upp±detv± ta½ parittakasiº±rammaºa½ cetana½ “sapariyanto att±”ti maññanti. Ananta v±ti na antav± appam±ºe kasiºe jh±na½ upp±detv± ta½ appam±ºakasiº±rammaºa½ cetana½ “apariyanto att±”ti maññanti. Ta½ j²va½ ta½ sar²ranti j²vo ca sar²rañca ta½yeva. J²voti att±, liªgavipall±sena napu½sakavacana½ kata½. Sar²ranti r±saµµhena khandhapañcaka½. Añña½ j²va½ añña½ sar²ranti añño j²vo añña½ khandhapañcaka½ Hoti tath±gato para½ maraº±ti khandh± idheva vinassanti, satto maraºato para½ hoti vijjati na nassati, tath±gatoti ceta½ satt±dhivacananti. Keci pana “tath±gatoti arah±”ti vadanti. Ime na hot²ti pakkhe dosa½ disv± eva½ gaºhanti. Na hoti tath±gato para½ maraº±ti khandh±pi idheva nassanti tath±gato ca maraºato para½ na hoti ucchijjati. Ime hot²ti pakkhe dosa½ disv± eva½ gaºhanti. Hoti ca na ca hot²ti ime ekekapakkhapariggahe dosa½ disv± ubhayapakkha½ gaºhanti. Neva hoti na na hot²ti ime ubhayapakkhapariggahe ubhayados±patti½ disv± “hoti ca na hot²”ti ca “neva hoti na na hot²”ti ca amar±vikkhepapakkha½ gaºhanti. Aya½ panettha aµµhakath±nayo (paµi. ma. aµµha. 2.1.113)– “sassato loko”ti v±ti-±d²hi dasah±k±rehi diµµhipabhedova vutto. Tattha sassato lokoti ca khandhapañcaka½ lokoti gahetv± “aya½ loko nicco dhuvo sabbak±liko”ti gaºhantassa sassatanti gahaº±k±rappavatt± diµµhi. Asassatoti tameva loka½ “ucchijjati vinassat²”ti gaºhantassa ucchedaggahaº±k±rappavatt± diµµhi. Antav±ti parittakasiºal±bhino suppamatte v± sar±vamatte v± kasiºe sam±pannassa antosam±pattiya½ pavattitar³p±r³padhamme “loko”ti ca kasiºaparicchedantena “antav±”ti ca gaºhantassa “antav± loko”ti gahaº±k±rappavatt± diµµhi. S± sassatadiµµhipi hoti ucchedadiµµhipi. Vipulakasiºal±bhino pana tasmi½ kasiºe sam±pannassa antosam±pattiya½ pavattitar³p±r³padhamme “loko”ti ca kasiºaparicchedantena ca “ananto”ti gaºhantassa “anantav± loko”ti gahaº±k±rappavatt± diµµhi. S± sassatadiµµhi hoti, ucchedadiµµhipi. Ta½ j²va½ ta½ sar²ranti bhedanadhammassa sar²rasseva “j²van”ti gahitatt± “sar²re ucchijjam±ne j²vampi ucchijjat²”ti ucchedaggahaº±k±rappavatt± diµµhi. Dutiyapadena sar²rato aññassa j²vassa gahitatt± “sar²re ca ucchijjam±nepi j²va½ na ucchijjat²”ti sassatagahaº±k±rappavatt± diµµhi. Hoti tath±gatoti-±d²su “satto tath±gato n±ma, so para½ maraº± hot²”ti gaºhato paµham± sassatadiµµhi. “Na hot²”ti gaºhato dutiy± ucchedadiµµhi. “Hoti ca na ca hot²”ti gaºhato tatiy± ekaccasassatadiµµhi. “Neva hoti na na hot²”ti gaºhato catutth± amar±vikkhepadiµµh²ti vuttappak±r± dasavidh± diµµhi. Yath±yoga½ bhavadiµµhi ca vibhavadiµµhi c±ti dvidh± hoti. T±su ek±pi tesa½ kh²º±sav±na½ na paµicchit±ti attho. Ye kiles±ti ye kiles± sot±pattimaggena pah²n±, te kilese Na punet²ti na puna eti Na paccet²ti puna nibbattetv± na paµi-eti, na pacc±gacchat²ti paccabhave n±gacchati. Pañcah±k±rehi t±d²ti pañcahi k±raºehi koµµh±sehi v± sadiso. Iµµh±niµµhe t±d²ti iµµh±rammaºe ca aniµµh±rammaºe ca anunayapaµigha½ muñcitv± µhitatt± dv²su sadiso. Catt±v²ti kilese cajitav±. Tiºº±v²ti sa½s±ra½ atikkamitav±. Mutt±v²ti r±g±dito muttav±. Ta½niddes± t±d²ti tena tena s²lasaddh±din± niddisitv± niddisitv± kathetabbato sadiso. Ta½ pañcavidha½ vitth±retv± kathetuk±mo “katha½ arah± iµµh±niµµhe t±d²”ti-±dim±ha. Tattha l±bhep²ti catunna½ paccay±na½ l±bhepi. Al±bhep²ti tesa½ al±bhepi. Yasep²ti pariv±repi. Ayasep²ti pariv±ravipattiy±pi. Pasa½s±yap²ti vaººabhaºan±yapi. Nind±yap²ti garah±yapi. Sukhep²ti k±yikasukhepi. Dukkhep²ti k±yikadukkhepi. Ekañce b±ha½ gandhena limpeyyunti sace eka½ b±ha½ catuj±tiyagandhena lepa½ upar³pari dadeyyu½. V±siy± taccheyyunti yadi eka½ b±ha½ va¹¹hak² v±siy± tacchetv± tacchetv± tanu½ kareyyu½. Amusmi½ natthi r±goti amusmi½ gandhalepane sineho natthi na sa½vijjati. Amusmi½ natthi paµighanti amusmi½ v±siy± tacchane paµihananasaªkh±ta½ paµigha½ kopa½ natthi na sa½vijjati. Anunayapaµighavippah²noti sinehañca kopañca pajahitv± µhito. Uggh±tinigh±tiv²tivattoti anunayavasena anuggahañca paµighavasena niggahañca atikkamitv± µhito. Anurodhavirodhasamatikkantoti anunayañca paµighañca samm± atikkanto. S²le sat²ti s²le sa½vijjam±ne. S²lav±ti s²lasampanno. Tena niddesa½ kathana½ labhat²ti t±d². Saddh±ya sati saddhoti evam±d²supi eseva nayo.
Saddhammappajjotik±ya mah±niddesaµµhakath±ya
Paramaµµhakasuttaniddesavaººan± niµµhit±.