Sayañca as±mikabh±v±dit±ya anattato. Pavattidukkhat±ya, dukkhassa ca ±d²navat±ya ±d²navato. Atha v± ±d²na½ v±ti gacchati pavattat²ti ±d²navo, kapaºamanussasseta½ adhivacana½. Khandh±pi ca kapaº±yev±ti ±d²navasadisat±ya ±d²navato. Jar±ya ceva maraºena c±ti dvedh± pariº±mapakatit±ya vipariº±madhammato. Dubbalat±ya, pheggu viya sukhabhañjan²yat±ya ca as±rakato. Aghahetut±ya agham³lato. Mittamukhasapatto viya viss±sagh±tit±ya vadhakato. Vigatabhavat±ya vibhavasambh³tat±ya ca vibhavato. ¾savapadaµµh±nat±ya s±savato. Hetupaccayehi abhisaªkhatat±ya saªkhatato. Maccum±rakilesam±r±na½ ±misabh³tat±ya m±r±misato. J±tijar±by±dhimaraºapakatit±ya j±tijar±by±dhimaraºadhammato. Sokaparideva-up±y±sahetut±ya sokaparideva-up±y±sadhammato. Taºh±diµµhiduccaritasa½kiles±na½ visayadhammat±ya sa½kilesadhammato. Avijj±kammataºh±sa¼±yatanavasena uppattito samudayato. Tesa½ abh±vena atthaªgamato. Phasse chandar±gavasena madhurass±dena ass±dato. Phassassa vipariº±mena ±d²navato. Ubhinna½ nissaraºena nissaraºato t²ret²ti sabbesu ca imesu “t²ret²”ti p±µhaseso daµµhabbo.
Pajahat²ti sakasant±nato n²harati. Vinodet²ti tudati. Byanti½ karot²ti vigatanta½ karoti. Anabh±va½ gamet²ti anu anu abh±va½ gameti. Ariyamaggasatthena ucchinna½ taºh±-avijj±maya½ m³lametesanti ucchinnam³l±. T±lavatthu viya nesa½ vatthu katanti t±l±vatthukat±. Yath± hi t±larukkha½ sam³la½ uddharitv± tassa vatthumatte tasmi½ padese kate na puna tassa t±lassa uppatti paññ±yati, eva½ ariyamaggasatthena sam³le r³p±dirase uddharitv± tesa½ pubbe uppannapubbabh±vena vatthumatte cittasant±ne kate sabbepi te “t±l±vatthukat±”ti vuccanti. Yassesoti yassa puggalassa eso gedho. Samucchinnoti ucchinno. V³pasantoti phalena v³pasanto. Paµipassaddhoti paµipassaddhippah±nena paµipassambhito. Upasaggena v± pada½ va¹¹hita½. Abhabbuppattikoti puna uppajjitu½ abhabbo. ѱºaggin± da¹¹hoti maggañ±ºaggin± jh±pito. Atha v± visanikkhitta½ bh±janena saha cha¹¹ita½ viya vatthun± saha pah²no. M³lacchinnavisavalli viya sam³lacchinnoti samucchinno. Uddhane udaka½ siñcitv± nibb±pita-aªg±ra½ viya v³pasanto. Nibb±pita-aªg±re patita-udakaphusita½ viya paµipassaddho. Aªkuruppattiy± hetucchinnab²ja½ viya abhabbuppattiko. Asanip±tavisarukkho viya ñ±ºaggin± da¹¹hoti evameke vaººayanti.
V²tagedhoti ida½ sakabh±vapariccajanavasena vutta½. Vigatagedhoti ida½ ±rammaºe s±layabh±vapariccajanavasena. Cattagedhoti ida½ puna an±diyanabh±vadassanavasena. Muttagedhoti ida½ santatito vinimocanavasena. Pah²nagedhoti ida½ muttass±pi kvaci anavaµµh±nadassanavasena. Paµinissaµµhagedhoti ida½ ±dinnapubbassa nissaggadassanavasena vutta½. V²tar±go vigatar±go cattar±goti vuttanayena yojetabba½. Tattha gijjhanavasena gedho. Rañjanavasena r±go. Nicch±toti nittaºho. “Nicchado”tipi p±µho, taºh±chadanavirahitoti attho. Nibbutoti nibbutasabh±vo. S²tibh³toti s²tasabh±vo. Sukhapaµisa½ved²ti k±yikacetasikasukha½ anubhavanasabh±vo. Brahmabh³ten±ti uttamasabh±vena. Attan±ti cittena.
Katatt± c±ti p±pakamm±na½ katabh±vena ca. Akatatt± c±ti kusal±na½ akatabh±vena ca. Kata½ me k±yaduccarita½, akata½ me k±yasucaritanti-±dayo dv±ravasena avirativirativasena kammapathavasena ca vutt±. S²lesumhi na parip³rak±r²ti-±dayo catup±risuddhis²lavasena. J±gariyamananuyuttoti pañcaj±garaºavasena. Satisampajaññen±ti s±tthak±disampajaññavasena Catt±ro satipaµµh±n±ti-±dayo bodhipakkhiyadhamm± lokiyalokuttaravasena. Dukkha½ me apariññ±tanti-±dayo catt±ro ariyasaccavasena vutt±ti veditabba½. Te atthato tattha tattha vuttanayatt± p±kaµ±yeva.
Dh²ro paº¹itoti satta pad± vuttatth±yeva. Api ca dukkhe akampiyaµµhena dh²ro. Sukhe anuppilavaµµhena paº¹ito. Diµµhadhammikasampar±yikatthe kataparicayaµµhena paññav±. Attatthaparatthe niccalaµµhena buddhim±. Gambh²ra-utt±natthe apaccosakkanaµµhena ñ±º². Gu¼hapaµicchannatthe obh±sanaµµhena vibh±v². Nikkilesabyavad±naµµhena tul±sadisoti medh±v². Na limpat²ti saj±tiy± na limpati ±k±se lekh± viya. Na palimpat²ti visesena na limpati. Na upalimpat²ti saññogo hutv±pi na limpati hatthatale lekh± viya. Alittoti saññogo hutv±pi na kilissati k±sikavatthe µhapitamaºiratana½ viya. Apalittoti visesena na kilissati maºiratane paliveµhitak±sikavattha½ viya. Anupalittoti upagantv±pi na all²yati pokkharapatte udakabindu viya. Nikkhantoti bahi nikkhanto bandhan±g±rato pal±to viya. Nissaµoti p±papah²no amittassa paµicch±pitakiliµµhavatthu viya. Vippamuttoti suµµhu mutto gayh³page vatthumhi rati½ n±setv± puna n±gamana½ viya. Visaññuttoti kilesehi ekato na yutto by±dhin± muttagil±no viya. Vimariy±dikatena cetas±ti vigatamariy±dakatena cittena, sabbabhavena sabb±rammaºena sabbakilesehi muttacitten±ti attho.
14. Sañña½ pariññ±ti g±th±ya pana aya½ saªkhepattho– na kevalañca phassameva, api ca kho pana k±masaññ±dibheda½ sañña½, saññ±nus±rena v± pubbe vuttanayeneva n±mar³pa½ t²hi pariññ±hi parij±nitv± im±ya paµipad±ya catubbidhampi vitareyya ogha½, tato so tiººogho taºh±diµµhipariggahesu taºh±diµµhikilesappah±nena anupalitto kh²º±savamuni r±g±disall±na½ abb³¼hatt± abb³¼hasallo, sativepullappattiy± appamatto cara½, pubbabh±ge v± appamatto caranto tena appam±dac±rena abb³¼hasallo hutv± sakaparattabh±v±dibheda½ n±s²sati lokamima½ parañca, aññadatthu carimacittanirodh± nirup±d±nova j±tavedo parinibb±t²ti arahattanik³µena desana½ niµµh±pesi, dhammanettiµhapanameva karonto; na tu im±ya desan±ya magga½ v± phala½ v± upp±desi, kh²º±savassa desitatt±ti.
N²l±dibheda½ ±rammaºa½ sañj±n±t²ti saññ±. S± sañj±nanalakkhaº± pacc±bhiññ±ºaras±. Catubh³mikasaññ± hi nosañj±nanalakkhaº± n±ma natthi, sabb± sañj±nanalakkhaº±va. Y± panettha abhiññ±ºena sañj±n±ti, s± pacc±bhiññ±ºaras± n±ma hoti. Tass± va¹¹hakissa d±rumhi abhiññ±ºa½ katv± puna tena abhiññ±ºena ta½ pacc±bhij±nanak±le, purisassa k±¼atilak±di-abhiññ±ºa½ sallakkhetv± puna tena abhiññ±ºena “asuko n±ma eso”ti tassa pacc±bhij±nanak±le, rañño pi¼andhanagopakabhaº¹±g±rikassa tasmi½ tasmi½ pi¼andhane n±mapaººaka½ bandhitv± “asuka½ pi¼andhana½ n±ma ±har±”ti vutte d²pa½ j±letv± s±ragabbha½ pavisitv± paººa½ v±cetv± tassa tasseva pi¼andhanassa ±haraºak±le ca pavatti veditabb±.
Aparo nayo– sabbasaªg±hikavasena hi sañj±nanalakkhaº± saññ±, punasañj±nanapaccayanimittakaraºaras± d±ru-±d²su tacchak±dayo viya, yath±gahitanimittavasena abhinivesakaraºapaccupaµµh±n± hatthidassaka-andho viya, ±rammaºe anog±¼havuttit±ya aciraµµh±napaccupaµµh±n± v± vijju viya, yath±-upaµµhitavisayapadaµµh±n± tiºapurisakesu migapotak±na½ puris±ti uppannasaññ± viya. Y± panettha ñ±ºasampayutt± hoti, s± ñ±ºameva anuvattati, sasambh±rapathav²-±d²su sesadhamm± pathav²-±d²ni viy±ti veditabb±.
K±mapaµisaññutt± saññ± k±masaññ±. By±p±dapaµisaññutt± saññ± by±p±dasaññ±. Vihi½s±paµisaññutt± saññ± vihi½s±saññ± Tesu dve sattesupi saªkh±resupi uppajjanti. K±masaññ± hi piye man±pe satte v± saªkh±re v± vitakkentassa uppajjati. By±p±dasaññ± appiye aman±pe satte v± saªkh±re v± kujjhitv± olokanak±lato paµµh±ya y±va vin±san± uppajjati. Vihi½s±saññ± saªkh±resu na uppajjati. Saªkh±ro hi dukkh±petabbo n±ma natthi. “Ime satt± haññantu v±, ucchijjantu v±, vinassantu v±, m± v± ahesun”ti cintanak±le pana sattesu uppajjati. Nekkhammapaµisaññutt± saññ± nekkhammasaññ±, s± asubhapubbabh±ge k±m±vacar± hoti, asubhajh±ne r³p±vacar±, ta½ jh±na½ p±daka½ katv± uppannamaggaphalak±le lokuttar±. Aby±p±dapaµisaññutt± saññ± aby±p±dasaññ±, s± mett±pubbabh±ge k±m±vacar± hoti, mett±jh±ne r³p±vacar±, ta½ jh±na½ p±daka½ katv± uppannamaggaphalak±le lokuttar±. Avihi½s±paµisaññutt± saññ± avihi½s±saññ±, s± karuº±pubbabh±ge k±m±vacar±, karuº±jh±ne r³p±vacar±, ta½ jh±na½ p±daka½ katv± uppannamaggaphalak±le lokuttar±. Yad± alobho s²sa½ hoti, tad± itare dve tadanv±yik± bhavanti. Yad± mett± s²sa½ hoti, tad± itare dve tadanv±yik± bhavanti. Yad± karuº± s²sa½ hoti, tad± itare dve tadanv±yik± bhavanti. R³p±rammaºa½ ±rabbha uppann± saññ± r³pasaññ±. Saddasaññ±d²supi eseva nayo. Ida½ tass±yeva ±rammaºato n±ma½. ¾rammaº±na½ vuttatt± cakkhusamphassaj±divatth³nipi vutt±neva honti.
Y± evar³p± saññ±ti aññ±pi “paµighasamphassaj± saññ± adhivacanasamphassaj± saññ±”ti evam±dik± veditabb±. Tattha adhivacanasamphassaj± saññ±tipi pariy±yena chadv±rik±yeva Tayo hi ar³pino khandh± saya½ piµµhivaµµak± hutv± attan± sahaj±tasaññ±ya “adhivacanasamphassaj± saññ±”ti n±ma½ karonti, nippariy±yena pana paµighasamphassaj± saññ± n±ma pañcadv±rik± saññ±, adhivacanasamphassaj± saññ± n±ma manodv±rik± saññ±. Et± atirekasaññ± pariggahit±ti veditabb±.
Saññ±ti sabh±van±ma½. Sañj±nan±ti sañj±nan±k±ro. Sañj±nitattanti sañj±nitabh±vo.
Avijjoghanti p³retu½ ayuttaµµhena k±yaduccarit±di avindiya½ n±ma, aladdhabbanti attho. Ta½ avindiya½ vindat²ti avijj±. Tabbipar²tato k±yasucarit±di vindiya½ n±ma, ta½ vindiya½ na vindat²ti avijj±. Khandh±na½ r±saµµha½, ±yatan±na½ ±yatanaµµha½, dh±t³na½ suññaµµha½, indriy±na½ adhipatiyaµµha½, sacc±na½ tathaµµha½ avidita½ karot²tipi avijj±. Dukkh±d²na½ p²¼an±divasena vutta½ catubbidha½ attha½ avidita½ karot²tipi avijj±. Antavirahite sa½s±re yonigatibhavaviññ±ºaµµhitisatt±v±sesu satte jav±pet²ti avijj±. Paramatthato avijjam±nesu itthipuris±d²su javati, vijjam±nesu khandh±d²su na javat²ti avijj±. Api ca cakkhuviññ±º±d²na½ vatth±rammaº±na½ paµiccasamupp±dapaµiccasamuppann±nañca dhamm±na½ ch±danatopi avijj±, ta½ avijjogha½. K±moghavasena uttareyya. Bhavoghavasena patareyya. Diµµhoghavasena samatikkameyya. Avijjoghavasena v²tivatteyya. Atha v± sot±pattimaggena pah±navasena uttareyya. Sakad±g±mimaggena pah±navasena patareyya. An±g±mimaggena pah±navasena samatikkameyya. Arahattamaggena pah±navasena v²tivatteyya. Atha v± “tareyy±dipañcapada½ tadaªg±dipañcapah±nena yojetabban”ti keci vadanti.