(7) 2. Mah±vaggo
1. Titth±yatanasuttavaººan±
62. Dutiyassa paµhame titth±yatan±n²ti titthabh³t±ni ±yatan±ni, titthiy±na½ v± ±yatan±ni. Tattha tittha½ j±nitabba½, titthakar± j±nitabb±, titthiy± j±nitabb±, titthiyas±vak± j±nitabb±. Tittha½ n±ma dv±saµµhi diµµhiyo. Titthikar± n±ma t±sa½ diµµh²na½ upp±dak±. Titthiy± n±ma yesa½ t± diµµhiyo ruccanti khamanti. Titthiyas±vak± n±ma tesa½ paccayad±yak±. ¾yatananti “kambojo ass±na½ ±yatana½, gunna½ dakkhiº±patho ±yatanan”ti ettha sañj±tiµµh±na½ ±yatana½ n±ma.
“Manorame ±yatane, sevanti na½ vihaªgam±;
ch±ya½ ch±yatthino yanti, phalattha½ phalabhojino”ti. (A. ni. 5.38)–
Ettha samosaraºaµµh±na½. “Pañcim±ni, bhikkhave, vimutt±yatan±n²”ti (a. ni. 5.26) ettha k±raºa½. Ta½ idha sabbampi labbhati. Sabbepi hi diµµhigatik± sañj±yam±n± imesuyeva t²su µh±nesu sañj±yanti, samosaraºam±n±pi etesuyeva t²su µh±nesu samosaranti sannipatanti, diµµhigatikabh±ve ca nesa½ et±neva t²ºi k±raº±n²ti titthabh³t±ni sañj±ti-±din± atthena ±yatan±n²tipi titth±yatan±ni. Tenevatthena titthiy±na½ ±yatan±n²tipi titth±yatan±ni. Samanuyuñjiyam±n±n²ti k± n±met± diµµhiyoti eva½ pucchiyam±n±ni. Samanug±hiyam±n±n²ti ki½k±raº± et± diµµhiyo uppann±ti eva½ samm± anugg±hiyam±n±ni. Samanubh±siyam±n±n²ti paµinissajjetha et±ni p±pak±ni diµµhigat±n²ti eva½ samm± anus±siyam±n±ni. Apica t²ºipi et±ni anuyogapucch±vevacan±neva. Tena vutta½ aµµhakath±ya½– “samanuyuñjat²ti v± samanugg±hat²ti v± samanubh±sat²ti v± esese ekaµµhe same samabh±ge tajj±te taññev±”ti.
Parampi gantv±ti ±cariyaparampar± laddhiparampar± attabh±vaparampar±ti etesu ya½kiñci parampara½ gantv±pi. Akiriy±ya saºµhahant²ti akiriyamatte sa½tiµµhanti. “Amh±ka½ ±cariyo pubbekatav±d², amh±ka½ p±cariyo pubbekatav±d², amh±ka½ ±cariyap±cariyo pubbekatav±d². Amh±ka½ ±cariyo issaranimm±nav±d² amh±ka½ p±cariyo issaranimm±nav±d², amh±ka½ ±cariyap±cariyo issaranimm±nav±d². Amh±ka½ ±cariyo ahetu-apaccayav±d², amh±ka½ p±cariyo ahetu-apaccayav±d², amh±ka½ ±cariyap±cariyo ahetu-apaccayav±d²”ti eva½ gacchant±ni hi et±ni ±cariyaparampara½ gacchanti n±ma. “Amh±ka½ ±cariyo pubbekataladdhiko, amh±ka½ p±cariyo…pe… amh±ka½ ±cariyap±cariyo ahetu-apaccayaladdhiko”ti eva½ gacchant±ni laddhiparampara½ gacchanti n±ma. “Amh±ka½ ±cariyassa attabh±vo pubbekatahetu, amh±ka½ p±cariyassa…pe… amh±ka½ ±cariyap±cariyassa attabh±vo ahetu apaccayo”ti eva½ gacchant±ni attabh±vaparampara½ gacchanti n±ma. Eva½ pana suvid³rampi gacchant±ni akiriyamatteyeva saºµhahanti, ekopi etesa½ diµµhigatik±na½ katt± v± k±ret± v± na paññ±yati. Purisapuggaloti satto. K±mañca purisotipi vutte puggalotipi vutte sattoyeva vutto hoti, aya½ pana sammutikath± n±ma yo yath± j±n±ti, tassa tath± vuccati. Paµisa½vedet²ti attano sant±ne uppanna½ j±n±ti paµisa½vidita½ karoti, anubhavati v±. Pubbekatahet³ti pubbekatak±raº±, pubbekatakammapaccayeneva paµisa½vedet²ti attho. Imin± kammavedanañca kiriyavedanañca paµikkhipitv± eka½ vip±kavedanameva sampaµicchanti. Ye v± ime pittasamuµµh±n± ±b±dh± semhasamuµµh±n± v±tasamuµµh±n± sannip±tik± utupariº±maj± visamaparih±raj± opakkamik± ±b±dh± kammavip±kaj± ±b±dh±ti aµµha rog± vutt±, tesu satta paµikkhipitv± eka½ vip±kavedana½yeva sampaµicchanti. Yepime diµµhadhammavedan²ya½ upapajjavedan²ya½ aparapariy±yavedan²yanti tayo kammar±sayo vutt±, tesupi dve paµib±hitv± eka½ aparapariy±yakamma½yeva sampaµicchanti. Yepime diµµhadhammavedan²yo vip±ko upapajjavedan²yo aparapariy±yavedan²yoti tayo vip±kar±sayo vutt±, tesupi dve paµib±hitv± eka½ aparapariy±yavip±kameva sampaµicchanti. Yepime kusalacetan± akusalacetan± vip±kacetan± kiriyacetan±ti catt±ro cetan±r±sayo vutt±, tesupi tayo paµib±hitv± eka½ vip±kacetana½yeva sampaµicchanti. Issaranimm±nahet³ti issaranimm±nak±raº±, issarena nimmitatt± paµisa½vedet²ti attho. Aya½ hi tesa½ adhipp±yo im± tisso vedan± paccuppanne attan± katam³lakena v± ±ºattim³lakena v± pubbekatena v± ahetu-apaccay± v± paµisa½veditu½ n±ma na sakk±, issaranimm±nak±raº±yeva pana im± paµisa½vedet²ti. Eva½v±dino panete heµµh± vuttesu aµµhasu rogesu ekampi asampaµicchitv± sabbe paµib±hanti, heµµh± vuttesu ca t²su kammar±s²su t²su vip±kar±s²su cat³su cetan±r±s²su ekampi asampaµicchitv± sabbepi paµib±hanti. Ahetu-apaccay±ti hetuñca paccayañca vin±, ak±raºeneva paµisa½vedet²ti attho. Ayañhi nesa½ adhipp±yo– im± tisso vedan± paccuppanne attan± katam³lakena v± ±ºattim³lakena v± pubbekatena v± issaranimm±nahetun± v± paµisa½veditu½ n±ma na sakk±, ahetu-apaccay±yeva pana im± paµisa½vedet²ti. Eva½v±dino panete heµµh± vuttesu rog±d²su ekampi asampaµicchitv± sabba½ paµib±hanti. Eva½ satth± m±tika½ nikkhipitv± id±ni ta½ vibhajitv± dassetu½ tatra, bhikkhaveti-±dim±ha. Tattha eva½ vad±m²ti laddhipatiµµh±panattha½ eva½ vad±m²ti dasseti. Laddhiñhi appatiµµh±petv± niggayham±n± laddhito laddhi½ saªkamanti, bho gotama, na maya½ pubbekatav±da½ vad±m±ti-±d²ni vadanti. Laddhiy± pana patiµµh±pit±ya saªkamitu½ alabhant± suniggahit± honti, iti nesa½ laddhipatiµµh±panattha½ eva½ vad±m²ti ±ha. Tenah±yasmantoti tena hi ±yasmanto. Ki½ vutta½ hoti– yadi eta½ sacca½, eva½ sante tena tumh±ka½ v±dena. P±º±tip±tino bhavissanti pubbekatahet³ti ye keci loke p±ºa½ atip±tenti, sabbe te pubbekatahetu p±º±tip±tino bhavissanti. Ki½k±raº±? Na hi p±º±tip±takamma½ attan± katam³lakena na ±ºattim³lakena na issaranimm±nahetun± na ahetu-apaccay± sakk± paµisa½vedetu½, pubbekatahetuyeva paµisa½vedet²ti aya½ vo laddhi. Yath± ca p±º±tip±tino, eva½ p±º±tip±t± viramant±pi pubbekatahetuyeva viramissant²ti. Iti bhagav± tesa½yeva laddhi½ gahetv± tesa½ niggaha½ ±ropeti. Imin± nayena adinn±d±yinoti-±d²supi yojan± veditabb±. S±rato pacc±gacchatanti s±rabh±vena gaºhant±na½. Chandoti kattukamyat±chando. Ida½ v± karaº²ya½ ida½ v± akaraº²yanti ettha aya½ adhipp±yo– ida½ v± karaº²yanti kattabbassa karaºatth±ya, ida½ v± akaraº²yanti akattabbassa akaraºatth±ya kattukamyat± v± paccattapurisak±ro v± na hoti. Chandav±y±mesu v± asantesu “ida½ kattabban”tipi “ida½ na kattabban”tipi na hoti. Iti karaº²y±karaº²ye kho pana saccato thetato anupalabbhiyam±neti eva½ kattabbe ca akattabbe ca bh³tato thirato apaññ±yam±ne alabbham±ne. Yadi hi kattabba½ k±tu½ akattabbato ca viramitu½ labheyya, karaº²y±karaº²ya½ saccato thetato upalabbheyya. Yasm± pana ubhayampi ta½ esa nupalabbhati, tasm± ta½ saccato thetato na upalabbhati, eva½ tasmi½ ca anupalabbhiyam±neti attho. Muµµhassat²nanti naµµhassat²na½ vissaµµhassat²na½. An±rakkh±na½ viharatanti chasu dv±resu nir±rakkh±na½ viharant±na½. Na hoti paccatta½ sahadhammiko samaºav±doti eva½ bh³t±na½ tumh±ka½ v± aññesa½ v± maya½ samaº±ti paccatta½ sak±raºo samaºav±do na hoti na ijjhati. Samaº±pi hi pubbekatak±raº±yeva honti, assamaº±pi pubbekatak±raº±yev±ti. Sahadhammikoti sak±raºo. Niggaho hot²ti mama niggaho hoti, te pana niggahit± hont²ti. Eva½ pubbekatav±dino niggahetv± id±ni issaranimm±nav±dino niggahetu½ tatra, bhikkhaveti-±dim±ha. Tassattho pubbekatav±de vuttanayeneva veditabbo, tath± ahetukav±depi. Eva½ imesa½ titth±yatan±na½ parampi gantv± akiriy±ya saºµhahanabh±vena tucchabh±va½ aniyy±nikabh±va½, as±rabh±vena thusakoµµanasadisata½ ±pajjanabh±vena aggisaññ±ya dhamam±nakhajjupanakasarikkhata½ ta½diµµhik±na½ purimassapi majjhimassapi pacchimassapi atthadassanat±ya abh±vena andhaveº³pamata½ saddamatteneva t±ni gahetv± s±radiµµhik±na½ pathaviya½ patitassa beluvapakkassa daddabh±yitasadda½ sutv± “pathav² sa½vaµµam±n± ±gacchat²”ti saññ±ya pal±yantena sasakena sarikkhabh±vañca dassetv± id±ni attan± desitassa dhammassa s±rabh±vañceva niyy±nikabh±vañca dassetu½ aya½ kho pana, bhikkhaveti-±dim±ha. Tattha aniggahitoti aññehi aniggahito niggahetu½ asakkuºeyyo. Asa½kiliµµhoti nikkileso parisuddho, “sa½kiliµµha½ na½ kariss±m±”ti pavattehipi tath± k±tu½ asakkuºeyyo. Anupavajjoti upav±davinimutto. Appaµikuµµhoti “ki½ imin± haratha nan”ti eva½ appaµib±hito anupakkuµµho v±. Viññ³h²ti paº¹itehi. Apaº¹it±nañhi aj±nitv± kathent±na½ vacana½ appam±ºa½. Tasm± viññ³h²ti ±ha. Id±ni tassa dhammassa dassanattha½ “katamo ca, bhikkhave”ti pañha½ pucchitv± “im± cha dh±tuyo”ti-±din± nayena m±tika½ nikkhipitv± yath±paµip±µiy± vibhajitv± dassento puna im± cha dh±tuyoti-±dim±ha. Tattha dh±tuyoti sabh±v±. Nijj²vanissattabh±vappak±sako hi sabh±vaµµho dh±tvaµµho n±ma. Phass±yatan±n²ti vip±kaphass±na½ ±karaµµhena ±yatan±ni. Manopavic±r±ti vitakkavic±rap±dehi aµµh±rasasu µh±nesu manassa upavic±r±. Pathav²dh±t³ti patiµµh±dh±tu. ¾podh±t³ti ±bandhanadh±tu. Tejodh±t³ti parip±canadh±tu. V±yodh±t³ti vitthambhanadh±tu. ¾k±sadh±t³ti asamphuµµhadh±tu. Viññ±ºadh±t³ti vij±nanadh±tu. Evamida½ dh±tukammaµµh±na½ ±gata½. Ta½ kho paneta½ saªkhepato ±gataµµh±ne saªkhepatopi vitth±ratopi kathetu½ vaµµati. Vitth±rato ±gataµµh±ne saªkhepato kathetu½ na vaµµati, vitth±ratova vaµµati. Imasmi½ pana titth±yatanasutte ida½ saªkhepato chadh±tuvasena kammaµµh±na½ ±gata½. Ta½ ubhayath±pi kathetu½ vaµµati. Saªkhepato chadh±tuvasena kammaµµh±na½ pariggaºhantopi eva½ pariggaºh±ti– pathav²dh±tu ±podh±tu tejodh±tu v±yodh±t³ti im±ni catt±ri mah±bh³t±ni, ±k±sadh±tu up±d±r³pa½. Ekasmi½ ca up±d±r³pe diµµhe ses±ni tev²sati diµµh±nev±ti sallakkhetabb±ni. Viññ±ºadh±t³ti citta½ viññ±ºakkhandho hoti, tena sahaj±t± vedan± vedan±kkhandho, saññ± saññ±kkhandho, phasso ca cetan± ca saªkh±rakkhandhoti ime catt±ro ar³pakkhandh± n±ma. Catt±ri pana mah±bh³t±ni catunnañca mah±bh³t±na½ up±d±r³pa½ r³pakkhandho n±ma. Tattha catt±ro ar³pakkhandh± n±ma½, r³pakkhandho r³panti n±mañca r³pañc±ti dveyeva dhamm± honti, tato uddha½ satto v± j²vo v± natth²ti eva½ ekassa bhikkhuno saªkhepato chadh±tuvasena arahattasamp±paka½ kammaµµh±na½ veditabba½. Vitth±rato pariggaºhanto pana catt±ri mah±bh³t±ni pariggaºhitv± ±k±sadh±tupariggah±nus±rena tev²sati up±d±r³p±ni pariggaºh±ti. Atha nesa½ paccaya½ upaparikkhanto puna catt±reva mah±bh³t±ni disv± tesu pathav²dh±tu v²satikoµµh±s±, ±podh±tu dv±dasa, tejodh±tu catt±ro, v±yodh±tu chakoµµh±s±ti koµµh±savasena samodh±netv± dv±catt±l²sa mah±bh³t±ni ca vavatthapetv± tesu tev²sati up±d±r³p±ni pakkhipitv± pañcasaµµhi r³p±ni vavatthapeti. T±ni ca vatthur³pena saddhi½ chasaµµhi hont²ti chasaµµhi r³p±ni passati. Viññ±ºadh±tu pana lokiyacittavasena ek±s²ti citt±ni. T±ni sabb±nipi viññ±ºakkhandho n±ma hoti. Tehi sahaj±t± vedan±dayopi tattak±yev±ti ek±s²ti vedan± vedan±kkhandho, ek±s²ti saññ± saññ±kkhandho, ek±s²ti cetan± saªkh±rakkhandhoti ime catt±ro ar³pakkhandh± tebh³makavasena gayham±n± catuv²s±dhik±ni t²ºi dhammasat±ni hont²ti iti ime ca ar³padhamm± chasaµµhi ca r³padhamm±ti sabbepi samodh±netv± n±mañca r³pañc±ti dveva dhamm± honti, tato uddha½ satto v± j²vo v± natth²ti n±mar³pavasena pañcakkhandhe vavatthapetv± tesa½ paccaya½ pariyesanto avijj±paccay± taºh±paccay± kammapaccay± ±h±rapaccay±ti eva½ paccaya½ disv± “at²tepi imehi paccayehi ida½ vaµµa½ pavattittha, an±gatepi etehi paccayehi pavattissati, etarahipi etehiyeva pavattat²”ti t²su k±lesu kaªkha½ vitaritv± anukkamena paµipajjam±no arahatta½ p±puº±ti. Eva½ vitth±ratopi chadh±tuvasena arahattasamp±paka½ kammaµµh±na½ veditabba½. Cakkhu phass±yatananti suvaºº±d²na½ suvaºº±di-±karo viya dve cakkhuviññ±º±ni dve sampaµicchan±ni t²ºi sant²raº±n²ti imehi sattahi viññ±ºehi sahaj±t±na½ sattanna½ phass±na½ samuµµh±naµµhena ±karoti ±yatana½. Sota½ phass±yatananti-±d²supi eseva nayo. Mano phass±yatananti ettha pana dv±v²sati vip±kaphass± yojetabb±. Iti hida½ chaphass±yatan±na½ vasena kammaµµh±na½ ±gata½. Ta½ saªkhepatopi vitth±ratopi kathetabba½. Saªkhepato t±va– ettha hi purim±ni pañca ±yatan±ni up±d±r³pa½, tesu diµµhesu avasesa½ up±d±r³pa½ diµµhameva hoti. Chaµµha½ ±yatana½ citta½, ta½ viññ±ºakkhandho hoti, tena sahaj±t± vedan±dayo ses± tayo ar³pakkhandh±ti heµµh± vuttanayeneva saªkhepato ca vitth±rato ca arahattasamp±paka½ kammaµµh±na½ veditabba½. Cakkhun± r³pa½ disv±ti cakkhuviññ±ºena r³pa½ passitv±. Somanassaµµh±niyanti somanassassa k±raºabh³ta½. Upavicarat²ti tattha mana½ c±rento upavicarati. Sesapadesupi eseva nayo Ettha ca iµµha½ v± hotu aniµµha½ v±, ya½ r³pa½ disv± somanassa½ uppajjati, ta½ somanassaµµh±niya½ n±ma. Ya½ disv± domanassa½ uppajjati, ta½ domanassaµµh±niya½ n±ma. Ya½ disv± upekkh± uppajjati, ta½ upekkh±µµh±niya½ n±m±ti veditabba½. Sadd±d²supi eseva nayo. Iti ida½ saªkhepato kammaµµh±na½ ±gata½. Ta½ kho paneta½ saªkhepato ±gataµµh±ne saªkhepatopi vitth±ratopi kathetu½ vaµµati. Vitth±rato ±gataµµh±ne saªkhepato kathetu½ na vaµµati. Imasmi½ pana titth±yatanasutte ida½ saªkhepato aµµh±rasamanopavic±ravasena kammaµµh±na½ ±gata½. Ta½ saªkhepatopi vitth±ratopi kathetu½ vaµµati. Tattha saªkhepato t±va– cakkhu sota½ gh±na½ jivh± k±yo, r³pa½ saddo gandho rasoti im±ni nava up±d±r³p±ni, tesu diµµhesu sesa½ up±d±r³pa½ diµµhameva hoti. Phoµµhabba½ t²ºi mah±bh³t±ni, tehi diµµhehi catuttha½ diµµhameva hoti. Mano viññ±ºakkhandho, tena sahaj±t± vedan±dayo tayo ar³pakkhandh±ti heµµh± vuttanayeneva saªkhepato ca vitth±rato ca arahattasamp±paka½ kammaµµh±na½ veditabba½. Ariyasacc±n²ti ariyabh±vakar±ni, ariyapaµividdh±ni v± sacc±ni. Ayamettha saªkhepo, vitth±rato paneta½ pada½ visuddhimagge (visuddhi. 2.529) pak±sita½. Channa½, bhikkhave, dh±t³nanti ida½ kimattha½ ±raddha½? Sukh±vabodhanattha½. Yassa hi tath±gato dv±dasapada½ paccay±vaµµa½ kathetuk±mo hoti, tassa gabbh±vakkanti vaµµa½ dasseti. Gabbh±vakkanti vaµµasmi½ hi dassite kathetumpi sukha½ hoti para½ avabodhe utump²ti sukh±vabodhanattha½ idam±raddhanti veditabba½. Tattha channa½ dh±t³nanti heµµh± vutt±na½yeva pathav²dh±tu-±d²na½. Up±d±y±ti paµicca. Etena paccayamatta½ dasseti. Ida½ vutta½ hoti “chadh±tupaccay± gabbhass±vakkanti hot²”ti. Kassa channa½ dh±t³na½ paccayena, ki½ m±tu, ud±hu pit³ti? Na m±tu na pitu, paµisandhiggaºhanakasattasseva pana channa½ dh±t³na½ paccayena gabbhass±vakkanti n±ma hoti. Gabbho ca n±mesa nirayagabbho tiracch±nayonigabbho pettivisayagabbho manussagabbho devagabbhoti n±nappak±ro hoti. Imasmi½ pana µh±ne manussagabbho adhippeto. Avakkanti hot²ti okkanti nibbatti p±tubh±vo hoti, katha½ hot²ti? Tiººa½ sannip±tena. Vuttañheta½–
“Tiººa½ kho pana, bhikkhave, sannip±t± gabbhass±vakkanti hoti. Katamesa½ tiººa½ Idha m±t±pitaro ca sannipatit± honti, m±t± ca na utun² hoti, gandhabbo ca na paccupaµµhito hoti. Neva t±va gabbhass±vakkanti hoti. Idha m±t±pitaro ca sannipatit± honti, m±t± ca utun² hoti, gandhabbo ca na paccupaµµhito hoti, neva t±va gabbhass±vakkanti hoti. Yato ca kho, bhikkhave, m±t±pitaro ca sannipatit± honti, m±t± ca utun² hoti, gandhabbo ca paccupaµµhito hoti. Eva½ tiººa½ sannip±t± gabbhass±vakkanti hot²”ti (ma. ni. 1.408).
Okkantiy± sati n±mar³panti “viññ±ºapaccay± n±mar³pan”ti vuttaµµh±ne vatthudasaka½ k±yadasaka½ bh±vadasaka½ tayo ar³pino khandh±ti tetti½sa dhamm± gahit±, imasmi½ pana “okkantiy± sati n±mar³pan”ti vuttaµµh±ne viññ±ºakkhandhampi pakkhipitv± gabbhaseyyak±na½ paµisandhikkhaºe catutti½sa dhamm± gahit±ti veditabb±. N±mar³papaccay± sa¼±yatananti-±d²hi yatheva okkantiy± sati n±mar³pap±tubh±vo dassito, eva½ n±mar³pe sati sa¼±yatanap±tubh±vo, sa¼±yatane sati phassap±tubh±vo, phasse sati vedan±p±tubh±vo dassito. Vediyam±nass±ti ettha vedana½ anubhavantopi vediyam±noti vuccati j±nantopi. “Vediy±maha½, bhante, vediyat²ti ma½ saªgho dh±ret³”ti (c³¼ava. aµµha. 102) ettha hi anubhavanto vediyam±no n±ma, “sukha½ vedana½ vediyam±no sukha½ vedana½ vediy±m²ti paj±n±t²”ti (ma. ni. 1.113; d². ni. 2.380; vibha. 363) ettha j±nanto. Idh±pi j±nantova adhippeto. Ida½ dukkhanti paññapem²ti eva½ j±nantassa sattassa “ida½ dukkha½ ettaka½ dukkha½, natthi ito uddha½ dukkhan”ti paññapemi bodhemi j±n±pemi. Aya½ dukkhasamudayoti-±d²supi eseva nayo. Tattha dukkh±d²su aya½ sanniµµh±nakath±– µhapetv± hi taºha½ tebh³mak± pañcakkhandh± dukkha½ n±ma, tasseva pabh±vik± pubbataºh± dukkhasamudayo n±ma, tesa½ dvinnampi sacc±na½ anuppattinirodho dukkhanirodho n±ma, ariyo aµµhaªgiko maggo dukkhanirodhag±min² paµipad± n±ma. Iti bhagav± okkantiy± sati n±mar³panti kathentopi vediyam±nassa j±nam±nasseva kathesi, n±mar³papaccay± sa¼±yatananti kathentopi, sa¼±yatanapaccay± phassoti kathentopi, phassapaccay± vedan±ti kathentopi, vediyam±nassa kho pan±ha½, bhikkhave, ida½ dukkhanti paññapem²ti kathentopi aya½ dukkhasamudayoti, aya½ dukkhanirodhoti, aya½ dukkhanirodhag±min² paµipad±ti paññapem²ti kathentopi vediyam±nassa j±nam±nasseva kathesi. Id±ni t±ni paµip±µiy± µhapit±ni sacc±ni vitth±rento katamañca, bhikkhaveti-±dim±ha. Ta½ sabba½ sabb±k±rena visuddhimagge (visuddhi. 2.537) vitth±ritameva. Tattha vuttanayeneva veditabba½. Aya½ pana viseso– tattha “dukkhasamudaya½ ariyasacca½ y±ya½ taºh± ponobbhavik±”ti (ma. ni. 1.133; d². ni. 2.400; vibha. 203) im±ya tantiy± ±gata½, idha “avijj±paccay± saªkh±r±”ti paccay±k±ravasena. Tattha ca dukkhanirodha½ ariyasacca½ “yo tass±yeva taºh±ya asesavir±ganirodho”ti (ma. ni. 1.134; d². ni. 2.401; vibha. 204) im±ya tantiy± ±gata½, idha “avijj±yatveva asesavir±ganirodh±”ti paccay±k±ranirodhavasena. Tattha asesavir±ganirodh±ti asesavir±gena ca asesanirodhena ca. Ubhayampeta½ aññamaññavevacanameva. Saªkh±ranirodhoti saªkh±r±na½ anuppattinirodho hoti. Sesapadesupi eseva nayo. Imehi pana padehi ya½ ±gamma avijj±dayo nirujjhanti, atthato ta½ nibb±na½ d²pita½ hoti. Nibb±nañhi avijj±nirodhotipi saªkh±ranirodhotipi eva½ tesa½ tesa½ dhamm±na½ nirodhan±mena kath²yati. Kevalass±ti sakalassa. Dukkhakkhandhass±ti vaµµadukkhar±sissa. Nirodho hot²ti appavatti hoti. Tattha yasm± avijj±d²na½ nirodho n±ma kh²º±k±ropi vuccati arahattampi nibb±nampi, tasm± idha kh²º±k±radassanavasena dv±dasasu µh±nesu arahatta½, dv±dasasuyeva nibb±na½ kathitanti veditabba½. Ida½ vuccat²ti ettha nibb±nameva sandh±ya idanti vutta½. Aµµhaªgikoti na aµµhahi aªgehi vinimutto añño maggo n±ma atthi. Yath± pana pañcaªgika½ t³riyanti vutte pañcaªgamattameva t³riyanti vutta½ hoti, evamidh±pi aµµhaªgikamattameva maggo hot²ti veditabbo. Aniggahitoti na niggahito. Niggaºhanto hi h±petv± v± dasseti va¹¹hetv± v± ta½ parivattetv± v±. Tattha yasm± catt±ri ariyasacc±ni “na im±ni catt±ri, dve v± t²ºi v±”ti eva½ h±petv±pi “pañca v± cha v±”ti eva½ va¹¹hetv±pi “na im±ni catt±ri ariyasacc±ni, aññ±neva catt±ri ariyasacc±n²”ti dassetu½ na sakk±. Tasm± aya½ dhammo aniggahito n±ma. Sesa½ sabbattha utt±namev±ti.