S²han±dakath±vaººan±

402. Anuttaranti anaññas±dh±raºat±ya, anaññas±dh±raºatthavisayat±ya ca anuttara½. Mah±s²han±danti mahanta½ buddhas²han±da½. Ativiya accantavisuddhat±ya paramavisuddha½. “Paramanti ukkaµµha½. Ten±ha ‘uttaman’ti” ±cariyena vutta½, ukkaµµhapariy±yo ca paramasaddo atth²ti tass±dhipp±yo. S²lamev±ti lokiyas²lamattatt± s²las±maññameva. Yath± anaññas±dh±raºa½ bhagavato lokuttaras²la½ sav±sanapaµipakkhadhammaviddha½sanato, eva½ lokiyas²lampi anaññas±dh±raºameva tadanucchavikabh±vena pavattatt±. Evañhi “n±ha½ tatth±”ti p±¼ivacana½ upapanna½ hoti. “Y±vat± kassapa ariya½ parama½ s²lan”ti ida½ “s²lassa vaººa½ bh±sant²”ti ettha ±k±radassana½. “Yadida½ adhis²lan”ti ida½ pana “tatth±”ti padadvaye aniyamavacana½ “Yadida½ adhis²lan”ti ca lokiyalokuttaravasena duvidhampi buddhas²la½ ekajjha½ katv± vutta½, tasm± ta-saddenapi ubhayasseva par±masananti dassetu½ “tattha s²lepi paramas²lep²”ti-±dim±ha. Samasamanti samena visesanabh³tena s²lena samanti attha½ viññ±petu½ “mama s²lasamena s²lena may± saman”ti vutta½. Tasmi½ s²leti duvidhepi s²le. Iti imanti eva½ ima½ s²lavisaya½. Paµhamanti uppattikkamato paµhama½ pavattatt± paµhamabh³ta½.
Tapat²ti kilese santappati, vidhamat²ti attho. “Tadev±”ti imin± tuly±dhikaraºasam±sam±ha. Jigucchat²ti h²¼eti l±makato µhapeti. ¾rak± kileseh²ti katv± niddosatt± ariy±. ¾rambhavatthuvasen±ti aµµh±rambhavatthuvasena. Vipassan±v²riyasaªkh±t±ti vipassan±sampayuttav²riyasaªkh±t±. Lokiyamattatt± tapojigucch±va. Maggaphalasampayutt± v²riyasaªkh±t± tapojigucch±ti adhik±ravasena sambandho. Sabbukkaµµhabh±vato param± n±ma. Yath± yuvino bh±vo yobbana½, eva½ jigucchino bh±vo jeguccha½. Yadida½ adhijegucchanti s²le viya lokiyalokuttaravasena duvidhampi buddhajeguccha½. Tatth±ti jegucchepi adhijegucchepi. Kammassakat±paññ±ti “atthi dinna½, atthi yiµµhan”ti-±di (ma. ni. 1.441; vibha. 793) nayappavatta½ ñ±ºa½. Yath±ha vibhaªge
“Tattha katara½ kammassakat±ñ±ºa½, atthi dinna½, atthi yiµµha½, atthi huta½, atthi sukaµadukkaµ±na½ kamm±na½ phala½ vip±ko…pe… µhapetv± sacc±nulomika½ ñ±ºa½ sabb±pi s±sav± kusal± paññ± kammassakat±ñ±ºan”ti (vibha. 793).
Sabbampi hi akusala½ attano v± hotu, parassa v±, na saka½ n±ma. Kasm±? Atthabhañjanato, anatthajananato ca. Tath± sabbampi kusala½ saka½ n±ma. Kasm±? Anatthabhañjanato, atthajananato ca. Eva½ kammassakabh±ve pavatt± paññ± kammassakat±paññ± n±ma. Vipassan±paññ±ti maggasaccassa, paramatthasaccassa ca anulomanato sacc±nulomikasaññit± vipassan±paññ±, lokiyamattato paññ±va. Itthiliªgassa napu½sakaliªgavipariy±yo idha liªgavipall±so. Y±ya½ adhipaññ±ti s²le viya lokiyalokuttaravasena duvidh±pi buddhapaññ±. Tatth±ti paññ±yapi adhipaññ±yapi. Yath±raha½ parittamahaggatabh±vato vimuttiyeva n±ma. Maggaphalavasena kiles±na½ samucchindanapaµippassambhan±ni samucchedapaµippassaddhivimuttiyo. Atha v± samm±v±c±divirat²na½ adhis²laggahaºena, samm±v±y±massa adhijegucchaggahaºena, samm±diµµhiy± adhipaññ±ggahaºena gahitatt± aggahitaggahaºena samm±saªkappasatisam±dhayo maggaphalapariy±pann± samucchedapaµippassaddhivimuttiyo daµµhabb±. Nissaraºavimutti pana nibb±nameva. Y± aya½ adhivimutt²ti s²le vuttanayena duvidh±pi adhivimutti. Tatth±ti vimuttiy±pi adhivimuttiy±pi.
403. Ya½ kiñci janavivittaµµh±na½ suññ±g±ramidh±dhippeta½. Tattha nadantena vin± añño jano natth²ti dassetu½ “ekakov±”ti-±di vutta½. Aµµhasu paris±s³ti khattiyaparis±, br±hmaºagahapatisamaºac±tumah±r±jikat±vati½sam±rabrahmaparis±ti im±su aµµhasu paris±su.
Tadattha½ majjhim±gamavare mah±s²han±dasuttapadena (ma. ni. 1.150) s±dhento “catt±rim±n²”ti-±dim±ha. Tattha ves±rajj±n²ti vis±radabh±v±, ñ±ºappah±na-antar±yikaniyy±nikadhammadesan±nimitta½ kutocipi asantassanabh±v± nibbhayabh±v±ti attho. “Ves±rajjan”ti hi cat³su µh±nesu s±rajj±bh±va½ paccavekkhantassa uppannasomanassamayañ±ºasseta½ n±ma½. Aññehi pana as±dh±raºata½ dassetu½ “tath±gatassa tath±gataves±rajj±n²”ti vutta½. “Yath± v± pubbabuddh±na½ ves±rajj±ni puññussayasampattiy± ±gat±ni, tath± ±gataves±rajj±n²”ti v± dutiyassa tath±gatasaddassa tuly±dhikaraºatt± eva½ vutta½. Aya½ aµµhakath±nayo. Neruttik± pana vadanti “sam±se siddhe s±maññatt±, saññ±saddatt± ca tath± vuttan”ti. ¾sabha½ µh±nanti seµµhaµµh±na½ uttamaµµh±na½. Sabbaññuta½ paµij±nanavasena abhimukha½ gacchanti, aµµhaparisa½ upasaªkamant²ti v± ±sabh±, buddh±, tesa½ µh±nantipi attho.
Apica tayo puªgav±– gavasatajeµµhako usabho, gavasahassajeµµhako vasabho. Vajasatajeµµhako v± usabho, vajasahassajeµµhako vasabho. Ekag±makhette v± jeµµho usabho, dv²su g±makhettesu jeµµho vasabho, sabbagavaseµµho sabbattha jeµµho sabbaparissayasaho seto p±s±diko mah±bh±ravaho asanisatasaddehipi akampan²yo nisabhoti. Nisabhova idha “usabho”ti adhippeto. Idampi hi tassa pariy±yavacana½. Usabhassa idanti ±sabha½, ida½ pana ±sabha½ viy±ti ±sabha½. Yatheva hi nisabhasaªkh±to usabho usabhabalena samann±gato cat³hi p±dehi pathavi½ upp²¼etv± acalaµµh±nena tiµµhati, eva½ tath±gatopi dasatath±gatabalena samann±gato cat³hi ves±rajjap±dehi aµµhaparis±pathavi½ upp²¼etv± sadevake loke kenaci paccatthikena pacc±mittena akampiyo acalaµµh±nena tiµµhati. Eva½ tiµµham±nova ta½ ±sabha½ µh±na½ paµivij±n±ti upagacchati na paccakkh±ti attani ±ropeti. Tena vutta½ “±sabha½ µh±na½ paµij±n±t²”ti.
S²han±da½ nadat²ti “seµµhan±da½ abh²tan±da½ nadat²”ti vuttov±yamattho. Atha v± s²han±dasadisa½ n±da½ nadati. Ayamattho khandhavaggasa½yutte ±gatena s²han±dasuttena (sa½. ni. 3.78) d²petabbo. Yath± v± s²ho migar±j± parissay±na½ sahanato, goºamahi½ samattav±raº±d²na½ hananato ca “s²ho”ti vuccati, eva½ tath±gato munir±j± lokadhamm±na½ sahanato, parappav±d±na½ hananato ca “s²ho”ti vuccati. Eva½ vuttassa s²hassa n±da½ nadati. Tattha yath± migas²ho s²habalena samann±gato sabbattha vis±rado vigatalomaha½so s²han±da½ nadati, eva½ tath±gatas²ho dasatath±gatabalena samann±gato aµµhasu paris±su vis±rado vigatalomaha½so “iti r³pan”ti-±din± (sa½. ni. 3.78; a. ni. 8.2) nayena n±n±vidhadesan±vil±sasampanna½ s²han±da½ nadati. Tena vutta½ “paris±su s²han±da½ nadat²”ti.
Pañha½ abhisaªkharitv±ti ñ±tumicchita½ attha½ attano ñ±ºabal±nur³pa½ abhisaªkharitv±. Taªkhaºaññev±ti pucchitakkhaºeyeva µh±nuppattikapaµibh±nena vissajjeti. Ajjh±say±nur³pa½, atthadhamm±nur³pañca vissajjanato citta½ paritosetiyeva. Ass±ti samaºassa gotamassa. Sotabba½ maññant²ti aµµhakkhaºavajjitena navamena khaºena labbham±natt± “ya½ no satth± s±sati, ta½ maya½ soss±m±”ti ±darabh±vaj±t± mahanteneva uss±hena sotabba½ sampaµicchitabba½ maññati. Kallacitt± muducitt±ti pas±d±bhivuddhiy± vigatupakkilesat±ya kallacitt± muducitt± honti. Muddhappasann±ti tucchappasann± niratthakappasann±. Pasann±k±ro n±ma pasannehi k±tabbasakk±ro, so duvidho dhamm±misap³j±vasena, tattha ±misap³ja½ dassento “paº²t±n²”ti-±dim±ha. Dhammap³j± pana p±¼iyameva “tathatt±ya paµipajjant²”ti imin± dassit±. Tath±bh±v±y±ti yath±bh±v±ya yassa vaµµadukkhanissaraºassa atth±ya dhammo desito, tath±bh±v±ya. Tadevattha½ dassetu½ “dhamm±nudhammapaµipattip³raºatth±y±”ti vutta½. Dhamm±nudhammapaµipatti hi vaµµadukkhanissaraºapariyos±n±, s± ca dhamm±nudhammapaµipatti y±ya anupubbiy± paµipajjitabb±, paµipajjant±nañca sati ajjhattikaªgasamav±ye eka½sik± tass± p±rip³r²ti ta½ anupubbi½ dassento “keci saraºes³”ti-±dim±ha. Yath± p³rent± p³retu½ sakkoti n±ma, tath± p³raºa½ dassetu½ “sabb±k±rena pana p³rent²”ti vutta½.
Imasmi½ panok±seti “paµipann± ca ±r±dhent²”ti s²han±dakiccap±rip³riµµhapane p±¼ipadese. Samodh±netabb±ti saªkalayitabb±. Ekacca½…pe… pass±m²ti bhagavato eko s²han±do as±dh±raºo aññehi appaµivattiyo seµµhan±do abh²tan±doti katv±. Esa nayo sesesupi. Apara½ tapassinti adhik±ro. Purim±na½ dasannanti “ekacca½ tapassi½ niraye nibbatta½ pass±m²”ti vuttas²han±dato paµµh±ya y±va “vimuttiy± mayha½ sadiso natth²”ti vuttas²han±d± purimak±na½ dasanna½ s²han±d±na½, niddh±raºe ceta½ s±mivacana½. Ten±ha “ekekass±”ti. “Paris±su ca nadat²”ti ±dayo “paµipann± ca ma½ ±r±dhent²”ti pariyos±n± dasa dasa s²han±d± pariv±r±. “Ekacca½ tapassi½ niraye nibbatta½ pass±m²”ti hi s²han±da½ nadanto bhagav± paris±su nadati vis±rado hutv± nadati, tattha ca pañha½ pucchanti, pañha½ vissajjeti, vissajjanena parassa citta½ ±r±dheti, sutv± sotabba½ maññanti, sutv± ca bhagavato pas²danti, pasann± ca pasann±k±ra½ karonti, ya½ paµipatti½ deseti, tathatt±ya paµipajjanti, paµipann± ca ma½ ±r±dhent²ti eva½ pariv±retv± atthayojan± sambhavati. Ayameva nayo sesesupi navasu.
“Evan”ti-±din± yath±vutt±na½ s²han±d±na½ saªkalayitv± dassana½. Te das±ti “paris±su ca nadat²”ti ±dayo dasa s²han±d±. Purim±na½ dasannanti yath±vutt±na½ m³labh³t±na½ purimak±na½ dasas²han±d±na½. Pariv±ravasen±ti m³li½ katv± pacceka½ pariv±ravasena yojiyam±n± sata½ s²han±d±. Purim± ca das±ti m³lam³liyo katv± pariv±ravasena ayojiyam±n± purimak± ca das±ti eva½ das±dhika½ s²han±dasata½ hoti. Aññasmi½ pana sutteti majjhim±gamac³¼as²han±dasutt±dimhi (ma. ni. 1.193) ten±ti saªkhy±mahattena. Mah±s²han±datt± ida½ sutta½ “mah±s²han±dan”ti vuccati, na pana majjhimanik±ye mah±s²han±dasuttamiva c³¼as²han±dasuttamup±d±y±ti adhipp±yo.