2. Mah±nid±nasuttavaººan±

Nid±navaººan±

95. Janapadinoti janapadavanto, janapadassa v± issaras±mino r±jakum±r± gottavasena kur³ n±ma. Tesa½ niv±so yadi eko janapado, katha½ bahuvacananti ±ha “ru¼hisadden±”ti. Akkharacintak± hi ²disesu µh±nesu yutte viya ²disaliªgavacan±ni icchanti. Ayamettha ru¼hi yath± aññatth±pi “aªgesu viharati, mallesu viharat²”ti ca. Tabbisesanepi janapadasadde j±tisadde ekavacanameva. Aµµhakath±cariy± pan±ti pana-saddo visesatthajotano, tena “puthu-atthavisayat±ya eveta½ puthuvacanan”ti “bahuke pan±”ti-±din± vakkham±na½ visesa½ joteti. Sutv±ti mandh±tumah±r±jassa ±nubh±vadassan±nus±rena parampar±nugata½ katha½ sutv±. Anusa½y±yanten±ti anuvicarantena. Etesa½ µh±nanti candimas³riyamukhena c±tumah±r±jikabhavanam±ha. Ten±ha “tattha agam±s²”ti-±di. Soti mandh±tumah±r±j±. Tanti c±tumah±r±jikarajja½. Gahetv±ti sampaµicchitv±. Puna pucchi pariº±yakaratana½.
Dov±rikabh³miya½ tiµµhanti sudhamm±ya devasabh±ya, devapurassa ca cat³su dv±resu ±rakkh±ya adhigatatt±. “Dibbarukkhasahassapaµimaº¹itan”ti ida½ “cittalat±vanan”ti-±d²supi yojetabba½.
Pathaviya½ patiµµh±s²ti bhassitv± pathaviy± ±sannaµµh±ne aµµh±si. Na hi cakkaratana½ bh³miya½ patati, tath±µhitañca nacirasseva antaradh±yi tenattabh±vena cakkavatti-issariyassa abh±vato. “Ciratara½ k±la½ µhatv±”ti apare. R±j± ekakova agam±si attano ±nubh±vena. Manussabh±voti manussagandhasar²ranissand±dimanussabh±vo. P±turahos²ti devaloke pavattivip±kad±yino apar±pariy±ya vedan²yassa kammassa katok±satt± sabbad± so¼asavassuddesikat± m±l±mil±yan±di dibbabh±vo p±turahosi. Tad± manuss±na½ asaªkheyy±yukat±ya sakkarajja½ k±retv±. “Ki½ me imin± upaddharajjen±”ti atricchat±ya atittova. Manussaloke utuno kakkha¼at±ya v±t±tapena phuµµhagatto k±lamak±si.
Avayavesu siddho viseso samud±yassa visesako hot²ti ekampi raµµha½ bahuvacanena vohariyati.
Da-k±rena attha½ vaººayanti niruttinayena. Kamm±soti kamm±sap±do vuccati uttarapadalopena yath± “r³pabhavo r³pan”ti. Katha½ pana so “kamm±sap±do”ti vuccat²ti ±ha “tassa kir±”ti-±di. Damitoti ettha k²disa½ damana½ adhippetanti ±ha “poris±dabh±vato paµisedhito”ti. “Ime pana ther±ti majjhimabh±ºak±”ti keci. Apare pana “aµµhakath±cariy±”ti, “d²ghabh±ºak±”ti vadanti. Ubhayath±pi c³¼akamm±sadamma½ sandh±ya tath± vadanti. Yakkhiniputto hi kamm±sap±do al²nasattukum±rak±le (cariy±. 2.75) bodhisattena tattha damito. Sutasomak±le (j±. 2.21.371) pana b±r±ºasir±j± poris±dabh±vapaµisedhanena yattha damito, ta½ mah±kamm±sadamma½ n±ma. “Putto”ti vatv± “atrajo”ti vacana½ orasaputtabh±vadassanattha½.
Yehi ±vasitappadeso “kururaµµhan”ti n±ma½ labhi, te uttarakuruto ±gatamanuss± tattha rakkhitaniy±meneva pañca s²l±ni rakkhi½su. Tesa½ diµµh±nugatiy± pacchimajanat±ti so desadhammavasena avicchedato pavattam±no kuruvattadhammoti paññ±yittha. Ayañca attho kurudhammaj±takena d²petabbo. So aparabh±ge paµhama½ yattha sa½kiliµµho j±to, ta½ dassetu½ “kururaµµhav±s²nan”ti-±di vutta½. Yattha bhagavato vasanok±sabh³to koci vih±ro na hoti, tattha kevala½ gocarag±makittana½ nid±nakath±ya pakati yath± ta½ sakkesu viharati devadaha½ n±ma saky±na½ nigamoti imamattha½ dassento “avasanok±sato”ti-±dim±ha.
“¾yasm±”ti v± “dev±na½ piy±”ti v± “tatra bhavan”ti v± piyasamud±h±ro esoti ±ha “±yasm±ti piyavacanametan”ti. Tayida½ piyavacana½ garug±ravavasena vuccat²ti ±ha “g±ravavacanametan”ti.
Atid³ra-acc±sannavajjanena n±tid³ran±cc±sanna½ n±ma gahita½, ta½ pana avaka½sato ubhinna½ pas±ritahatth±na½ saªghaµµanena veditabba½. Cakkhun± cakkhu½ ±hacca daµµhabba½ hoti, ten±pi ag±ravameva kata½ hoti. G²va½ parivattetv±ti parivattanavasena g²va½ pas±retv±.
Kulasaªgahatth±y±ti kul±nuddayat±vasena kul±na½ anuggaºhanatth±ya sahassabhaº¹ika½ nikkhipanto viya bhikkhapaµiggaºhanena tesa½ mahato puññ±bhisandassa jananena. Paµisammajjitv±ti antev±sikehi sammajjanaµµh±na½ sakkaccak±rit±ya puna sammajjitv±. Tikkhattunti “±dito paµµh±ya antan”ti-±din± vuttacatur±k±r³pasañhite tayo v±re, tenassa dv±dasakkhattu½ sammasitabh±vam±ha.
Amh±ka½ bhagavato gambh²rabh±veneva kathitatt± sesabuddhehipi evameva kathitoti dhammanvaye µhatv± vutta½ “sabbabuddhehi…pe… kathito”ti. S±lindanti saparibhaº¹a½. “Sineru½ ukkhipanto viy±”ti imin± t±dis±ya desan±ya sudukkarabh±vam±ha. Suttameva “suttantakathan”ti ±ha dhammakkhandhabh±vato. Yath± vinayapaººattibh³mantarasamayantar±na½ vij±nana½ anaññas±dh±raºa½ sabbaññutañ±ºasseva visayo, eva½ antadvayavinimuttassa k±rakavedakarahitassa paccay±k±rassa vibhajana½ p²ti dassetu½ “buddh±nañh²”ti-±di ±raddha½. Tattha µh±n±n²ti k±raº±ni. Gajjita½ mahanta½ hot²ti ta½ desetabbasseva anekavidhat±ya, duviññeyyat±ya ca n±n±nayehi pavattam±na½ desan±gajjita½ mahanta½ vipula½, bahubhedañca hoti. ѱºa½ anupavisat²ti tato eva desan±ñ±ºa½ desetabbadhamme vibh±gaso kurum±na½ anu anu pavisati, tena anupavissa µhita½ viya hot²ti attho. Buddhañ±ºassa mahantabh±vo paññ±yat²ti eva½vidhassa n±ma dhammassa desaka½, paµivedhakañc±ti buddh±na½ desan±ñ±ºassa, paµivedhañ±ºassa ca u¼±rabh±vo p±kaµo hoti. Ettha ca kiñc±pi “sabba½ vac²kamma½ buddhassa bhagavato ñ±ºapubbaªgama½ ñ±º±nuparivattan”ti (mah±ni. 69, 169; c³¼ani. 85; paµi. ma. 3.5; netti. 14) vacanato sabb±pi bhagavato desan± ñ±ºarahit± natthi, s²hasam±navuttit±ya sabbattha sam±nappavatti. Desetabbavasena pana desan± visesato ñ±ºena anupaviµµh±, gambh²ratar± ca hot²ti daµµhabba½. Katha½ pana vinayapaññatti½ patv± desan± tilakkhaºabbh±hat± suññatapaµisa½yutt± hot²ti? Tatth±pi sannisinnaparis±ya ajjh±say±nur³pa½ pavattam±n± desan± saªkh±r±na½ aniccat±divibh±vana½, sabbadhamm±na½ attattaniyat±bh±vappak±sanañca hoti. Tenev±ha “anekapariy±yena dhammi½ katha½ katv±”ti-±di.
¾pajj±ti patv± yath± ñ±ºakoñcan±da½ vissajjeti, eva½ p±puºitv±.
Pam±º±tikkameti aparim±ºatthe “y±vañcida½ tena bhagavat±”ti-±d²su (d². ni. 1.4) viya. Aparimeyyabh±vajotano hi aya½ y±va-saddo. Ten±ha “atigambh²ro attho”ti. Avabh±sat²ti ñ±yati upaµµh±ti. ѱºassa tath± upaµµh±nañhi sandh±ya “dissat²”ti vutta½. Nanu esa paµiccasamupp±do ekantagambh²rova, tattha kasm± gambh²r±vabh±sat± jotit±ti? Saccameta½, ekantagambh²rat±dassanatthameva panassa gambh²r±vabh±saggahaºa½. Tasm± aññattha labbham±na½ catukoµika½ byatirekamukhena nidassetv± ta½ evassa ekantagambh²rata½ vibh±vetu½ “ekañh²”ti-±di vutta½. Eta½ natth²ti agambh²ro, agambh²r±vabh±so c±ti eta½ dvaya½ natthi, tena yath±dassite catukoµike pacchim± eka koµi labbhat²ti dasseti. Ten±ha “ayañh²”ti-±di.
Yehi gambh²rabh±vehi paµiccasamupp±do “gambh²ro”ti vuccati, te cat³hi upam±hi ulliªgento “bhavaggaggahaº±y±”ti-±dim±ha. Yath± bhavagga½ hattha½ pas±retv± gahetu½ na sakk± d³rabh±vato, eva½ saªkh±r±d²na½ avijj±dipaccayasambh³tasamud±gataµµho p±katikañ±ºena gahetu½ na sakk±. Yath± sineru½ bhinditv± miñja½ pabbatarasa½ p±katikapurisena n²haritu½ na sakk±, eva½ paµiccasamupp±dagate dhammatth±dike p±katikañ±ºena bhinditv± vibhajja paµivijjhanavasena j±nitu½ na sakk±. Yath± mah±samudda½ p±katikapurisassa b±hudvayena padh±ritu½ na sakk±, eva½ vepullaµµhena mah±samuddasadisa½ paµiccasamupp±da½ p±katikañ±ºena desan±vasena padh±ritu½ na sakk±. Yath± mah±pathavi½ parivattetv± p±katikapurisassa pathavoja½ gahetu½ na sakk±, eva½ “ittha½ avijj±dayo saªkh±r±d²na½ paccay± hont²”ti tesa½ paccayabh±vo p±katikañ±ºena n²haritv± gahetu½ na sakk±ti. Eva½ catubbidhagambh²rat±vasena catasso upam± yojetabb±. P±katikañ±ºavasena c±yamatthayojan± kat± diµµhasacc±na½ tattha paµivedhasabh±vato, tath±pi yasm± s±vak±na½, paccekabuddh±nañca tattha sappadesameva ñ±ºa½, buddh±na½yeva nippadesa½, tasm± vutta½ “buddhavisaya½ pañhan”ti-±di.
Uss±dentoti paññ±ya ukka½sento, uggaºhantoti attho. Apas±dentoti nibbhacchanto, niggaºhantoti attho.