3. Naravagga
227. Manusso m±nuso macco, m±navo manujo naro;
poso pum± ca puriso,
poriso pyatha paº¹ito.
228. Budho vidv± vibh±v² ca, santo sappañña kovid±;
dh²m± sudh² kavi byatto, vicakkhaºo vis±rado.
229. Medh±v² matim± pañño, viññ³ ca vid³ro vid³;
dh²ro vipass² dosaññ³, buddho ca dabba viddasu.
230. Itth² s²mantin² n±r², th² vadh³ vanit±, ªgan±;
pamad± sundar² kant±, ramaº² dayit±, bal±.
231. M±tug±mo ca mahil±, lalan± bh²ru k±min²;
kum±rik± tu kaññ± tha, yuvat² taruº² bhave.
232. Mahes² s±bhisek±ññ±,
bhogin² r±jan±riyo;
dhavatthin² tu saªketa½, y±ti y± s±, bhis±rik±.
233. Gaºik± vesiy± vaººa, d±s² nagarasobhin²;
r³p³paj²vin² ves², kulaµ± tu ca bandhak².
234. Var±roho, ttam± matta, k±sin² varavaººin²;
patibbat± tvapi sat², kulitth² kulap±lik±.
235. Vidhav± patisuññ± tha, patimbar± sayambar±;
vij±t± tu pas³t± ca, j±t±pacc± pas³tik±.
236. D³t² sañc±rik± d±s², tu ceµ² kuµadh±rik±;
v±ruº², kkhaºik± tuly±, khattiy±n² tu khattiy±.
237. D±ro j±y± kalattañca, gharaº² bhariy± piy±,
paj±pat² ca dutiy±, s± p±daparic±rik±.
238. Sakh² tv±’l² vayass± tha, j±r² cev±’tic±rin²;
pume t³’tu rajo puppha½, utun² tu rajassal±.
239. Pupphavat² garugabbh±, pannasatt± ca gabbhin²;
gabbh±sayo jal±bupi, kalala½ punnapu½sake.
240. Dhavotu s±miko bhatt±, kanto pati varo piyo;
atho papati j±ro th±,
pacca½ putto’trajo suto.
241. Tanujo tanayo s³nu, putt±d² dh²tari’tthiya½;
n±riya½ duhit± dh²t±,
saj±to tvo’raso suto.
242. J±y±pat² janipat², jayampat² tu dampat² [dampat²ti pada½ pulliªga bahuvacananta½ ik±ranta½, tudampati (µ².)];
atha vassavaro vutto, paº¹ako ca napu½saka½.
243. Bandhavo bandhu sajano, sagotto ñ±ti ñ±tako;
s±lohito sapiº¹o ca,
t±to tu janako pit±.
244. Amma, mb± janan² m±t±, janetti janik± bhave;
upam±t± tu dh±ti’tth²,
s±lo j±y±ya bh±tiko.
245. Nanand± s±mibhagin², m±t±mah² tu ayyik±;
m±tulo m±tubh±t±,ssa, m±tul±n² paj±pati.
246. J±y±pat²na½ janan², sassu vutt±tha tappit±;
sasuro bh±gineyyotu, putto bhaginiy± bhave.
247. Natt± vutto paputto tha, s±mibh±t± tu devaro;
dh²tupati tu j±m±t±,
ayyako tu pit±maho.
248. M±tucch± m±tubhagin², pitucch± bhagin² pitu;
papit±maho payyako,
suºh± tu suºis± hus±.
249. Sodariyo sagabbho ca, sodaro sahajo pyatha;
m±t±pit³ te pitaro, putt± tu puttadh²taro.
250. Sasur± sassusasur±, bh±tubhagin² bh±taro;
b±latta½ b±lat± b±lya½, yobbañña½tu ca yobbana½.
251. Sukk± tu palita½ kes±, dayo tha jarat± jar±;
puthuko pillako ch±po, kum±ro b±la potak±.
252. Athu’ tt±nasayu’tt±na, seyyak± thanapopi ca; 253. taruºo ca vayaµµho ca, daharo ca yuv± susu;
m±ºavod±rakoc±tha, sukum±ro sukhedhito.
254. Mahallako ca vuddho ca, thero jiººo ca jiººako;
aggajo pubbajo jeµµho, kaniyo kaniµµho nujo.
255. Valittaco tu valino; t²su’tt±nasay±dayo; 256. s²so’ttamaªg±ni siro, muddh± ca matthako bhave;
keso tu kuntalo v±lo, ttamaªgaruha muddhaj±.
257. Dhammillo sa½yat± kes±,
k±kapakkho sikhaº¹ako;
p±so hattho kesacaye;
t±pas±na½ tahi½ jaµ±.
258. Thiya½ veº² paveº² ca;
atho c³¼± sikh± siy±;
s²manto tu mato n±ri, kesamajjhamhi paddhati.
259. Loma½ tanuruha½ roma½, pamha½ pakhuma makkhiga½;
massu vutta½ pumamukhe, bh³ tvitth² bhamuko bhamu.
260. Bappo [khappo (µ².)] nettajala’ss³ni, nettat±r± kan²nik±;
vadana½ tu mukha½ tuº¹a½, vatta½ lapana m±nana½.
261. Dvijo lapanajo danto, dasano radano rado;
d±µh± tudantabhedasmi½, ap±ªgo tvakkhikoµisu.
262. Dant±varaºa moµµho c±, pya’dharo dasanacchado;
gaº¹o kapolo hanvitth² [gaº¹atth² (µ².) hanvatth²=hanu+itth²; hana+u (ºv±di)],
cubuka½ tva’ dhar± adho.
263. Galo ca kaºµho g²v± ca, kandhar± ca sirodhar±;
kambug²v± tu y± g²v±, suvaºº±liªgasannibh±;
aªkit± t²hi lekh±hi, kambug²v± thav± mat±.
264. A½so nitth² bhujasiro, khandho tassandhi jattu ta½;
b±hum³la½ tu kaccho, dho, tva’ssa passa manitthiya½.
265. B±hu bhuj±dv²su b±h±, hattho tu kara p±ºayo;
maºibandho pakoµµhanto, kapparo tu kapoºya’tha.
266. Maºibandha kaniµµh±na½, p±ºissa karabho,ntara½;
karas±kh±, ªgul² t± tu, pañca, ªguµµho ca tajjan²;
majjhim± n±mik± c±pi, kaniµµh±’ti kam± siyu½.
267. Padeso t±lagokaºº±, vidatthi,tth² kam± tate;
tajjany±diyute’ªguµµhe, pasato p±ºi kuñcito.
268. Ratana½ kukku hattho tha, pume karapuµo,ñjali;
karajo tu nakho nitth², khaµako muµµhi ca dv²su.
269. By±mo sahakar± b±hu, dve passadvayavitthat±;
uddhantata bhujaposa, ppam±ºe porisa½ tisu.
270. Uro ca hadaya½ c±tha, thano kuca payodhar±;
c³cuka½ tu thanaggasmi½, piµµha½ tu piµµhi n±riya½.
271. Majjhon’itth² vilaggo ca, majjhima½ kucchi [catukka½ udare; 944-g±th±pi passitabb±] tu dvisu;
gahaº²tthyudara½ gabbho, koµµhonto kucchisambhave.
272. Jaghana½ tu nitambo ca, soº² ca kaµi n±riya½;
aªgaj±ta½ rahassaªga½, vatthaguyhañca mehana½.
273. %21 Nimittañca varaªgañca, b²jañca phalameva ca;
liªga½ aº¹a½ tu koso ca,
yoni tvitth²pumebhaga½.
274. Asuci sambhavo sukka½, p±yu tu purise guda½;
v± pume g³tha kar²sa, vacc±ni ca mala½ chaka½.
275. Ucc±ro m²¼ha mukk±ro, pass±vo mutta muccate;
p³timuttañca gomutte, ss±d²na½ chakaºa½ male.
276. Dv²svadho n±bhiy± vatthi, ucchaªga’ªk± tu’bho pume;
³ru satthi pume ³ru, pabba½ tu j±ºu jaººu ca.
277. Gopphako p±dagaºµhipi, pume tu paºhi p±saºi;
p±dagga½ papado p±do, tu pado caraºañca v±.
278. Aªga½tva’vayavo vutto, ph±sulik± tu ph±suk±;
paº¹ake aµµhi dh±tvitth², galantaµµhi tu akkhako.
279. Kapparo tu kap±la½ v±, kaº¹ar± tu mah±sir±;
pume nh±ru citth² sir±, dhaman² tha rasaggas±.
280. Rasaharaºya’tho ma½sa, m±misa½ pisita½ bhave;
tiliªgika½ tu vall³ra, muttatta½ atha lohita½.
281. Rudhira½ soºita½ ratta½, l±l± khe¼o el± bhave;
purise m±yu pittañca, semho nitth² silesumo.
282. Vas± vil²nasneho tha, medo ceva vap± bhave;
±kappo veso nepaccha½, maº¹ana½ tu pas±dhana½.
283. Vibh³sana½ c±bharaºa½, alaªk±ro pilandhana½;
kir²µa makuµ±n’itth², c³¼±maºi siromaºi.
284. Siroveµhana muºh²sa½, kuº¹ala½ kaººaveµhana½;
kaººik± kaººap³ro ca, siy± kaººavibh³sana½.
285. Kaºµhabh³s± tu g²veyya½, h±ro mutt±vali’tthiya½;
niyuro valayo nitth², kaµaka½ parih±raka½.
286. Kaªkaºa½ karabh³s± tha, kiªkiº² [ki½kaº² ki½ kaºik± (ka.)] khuddaghaºµik±;
aªgul²yaka maªguly±, bharaºa½, s±kkhara½ tu ta½.
287. Muddik±’ªgulimudd± tha, rasan± mekhal± bhave;
key³ra maªgadañceva, b±hum³lavibh³sana½.
288. P±daªgada½ tu mañj²ro, p±dakaµaka n³pur±; 289. alaªk±rappabhed± tu, mukhaphulla½ tatho’ººata½;
uggatthana½ giªgamaka, miccevam±dayo siyu½.
290. Cela macch±dana½ vattha½, v±so vasana ma½suka½;
ambarañca paµo nitth², dussa½ colo ca s±µako.
291. Khoma½ duk³la½ koseyya½, pattuººa½ kambalo ca v±;
s±ºa½ koµambura½ bhaªga, nty±di vatthantara½ mata½.
292. Niv±sana ntar²y±nya, ntaramantarav±sako;
p±v±ro tu’ttar±saªgo, upasa½by±na muttara½.
293. Uttar²ya matho vattha, mahatanti mata½ nava½;
nantaka½ kappaµo jiººa, vasana½ tu paµaccara½.
294. Kañcuko v±rav±ºa½ v±, tha vatth±vayave das±;
n±lipaµµoti kathito, uttamaªgamhi kañcuko.
295. ¾y±mo d²ghat± roho,
pariº±ho vis±lat±.
296. Arahaddhajo ca k±s±ya, k±s±v±ni ca c²vara½;
maº¹ala½ tu tadaªg±ni, vivaµµa kusi±dayo.
297. Phala,ttaca, kimi, rom±, nyet± vatthassa yoniyo;
ph±la½ kapp±sika½ t²su, khom±d² tu tacabbhav±.
298. Koseyya½ kimija½, roma, maya½ tu kambala½ bhave;
sam±natth± javanik±, s± tirokaraº² pyatha.
299. Punnapu½saka mulloca½, vit±na½ dvaya m²rita½;
nah±nañca sin±ne tho, bbaµµanu’mmajjana½ sama½.
300. Visesako tu tilako, ty³bho nitth² ca cittaka½;
candano nitthiya½ gandha, s±ro malayajo pyatha.
301. Gos²sa½ telapaººika½, pume v± haricandana½;
tilapaºº² tu pattaªga, rañjana½ rattacandana½.
302. K±¼±nus±r² k±¼iya½, loha½ tv±’garu c±’ga¼u;
k±¼±garutu k±¼e’smi½, turukkhotu ca piº¹ako.
303. Katth³rik± migamado, kuµµha½ tu ajap±laka½;
lavaªga½ devakusuma½, kasm²raja½ tu kuªkuma½.
304. Yakkhadh³po sajjulaso, takkola½ tu ca kolaka½;
kosaphala matho j±ti, kosa½ j±tiphala½ bhave.
305. Ghanas±ro sitabbho ca, kapp³ra½ punnapu½sake;
alattako y±vako ca, l±kh± jatu napu½sake.
306. Siriv±so tu sarala, ddavo’ ñjana½ tu kajjala½;
v±sacuººa½ v±sayogo, vaººaka½ tu vilepana½.
307. Gandham±ly±disaªkh±ro, yo ta½ v±sana muccate;
m±l± m±lya½ pupphad±me [puppha½ d±ma½ (ka.)], bh±vita½ v±sita½ tisu.
308. Utta½so sekhar±’ ve¼±, muddham±lye vaµa½sako;
seyy± ca sayana½ sena½, pallaªko tu ca mañcako.
309. Mañc±dh±ro paµip±do, mañcaªge tvaµan² tthiya½, 310. ku¼²rap±do ±hacca, p±do ceva mas±rako;
catt±ro bundik±baddho, time mañcantar± siyu½.
311. Bibbohana½ co’ padh±na½, p²µhik± p²µha m±sana½;
koccha½ tu bhaddap²µhe th±, sand² p²µhantare mat±.
312. Mahanto kojavo d²gha,
lomako gonako mato;
uºº±maya½ tvattharaºa½, cittaka½ v±nacittaka½.
313. Ghanapuppha½ paµalik±, seta½ tu paµik± pyatha;
dvidasekadas±nyu’ dda,lomi ekantalomino.
314. Tadeva so¼asitth²na½, naccayoggañhi kuttaka½;
s²habyaggh±dir³pehi, citta½ vikatik± bhave.
315. Kaµµissa½ koseyya½ ratana, parisibbita mattharaºa½ kam±;
kosiyakaµµissamaya½, kosiyasuttena pakatañca.
316. D²po pad²po pajjoto, pume tv±d±sa dappaº±;
geº¹uko kaº¹uko t±la, vaºµa½ tu b²jan²tthiya½.
317. Caªkoµako karaº¹o ca, samuggo sampuµo bhave;
g±madhammo asaddhammo, byav±yo methuna½ rati.
318. Viv±ho payam± p±ºi, ggaho pariºayo pyatha;
tivaggo dhamma, k±ma,tth±, catuvaggo samokkhak±.
319. Khujjo ca gaº¹ulo rassa, v±man± tu lakuº¹ako;
paªgulo p²µhasapp² ca, paªgu chinniriy±patho.
320. Pakkho khañjo tu khoº¹o tha,
m³go suññavaco bhave;
kuº² hatth±divaªko ca, valiro tu ca kekaro.
321. Nikkesas²so khall±µo,
muº¹o tu bhaº¹u muº¹iko;
k±ºo akkh²na mekena,
suñño andho dvayena tha.
322. Badhiro sutih²no tha, gil±no by±dhit±’tur±;
umm±davati ummatto, khujj±d² v±ccaliªgik±.
323. ¾taªko ±mayo by±dhi, gado rogo ruj±pi ca;
gelaññ±kalla m±b±dho,
soso tu ca khayo siy±.
324. P²naso [p²n±sotipi p±µho] n±sik±rogo,
gh±ne siªgh±nik± ssavo;
ñeyya½ tva’ru vaºo nitth², phoµo tu pi¼ak± bhave.
325. Pubbo p³yo tha ratt±ti, s±ro pakkhandik± pyatha;
apam±ro apasm±ro, p±daphoµo vip±dik±.
326. Vu¹¹hirogo tu v±taº¹a½, s²pada½ bh±rap±dat±;
kaº¹³ kaº¹³ti kaº¹³y±, khajju kaº¹³vana½ pyatha.
327. P±ma½ vitacchik± kacchu, sotho tu sayath³’dito;
dunn±makañca arisa½, chaddik± vamath³’dito.
328. Davathu parit±po tha, tilako tilak±¼ako;
vis³cik± iti mah±, vireko tha bhagandalo [bhagandaro (ka.)].
329. Meho jaro k±sa s±s±, kuµµha½ s³l±mayantar±;
vutto vejjo bhisakko ca, rogah±r² tikicchako.
330. Sallavejjo sallakatto, tikicch± tu patikriy±;
bhesajja magado ceva, bhesaja½ mo’sadha½ pyatha.
331. Kusal± n±may± rogya½,
atha kallo nir±mayoti,
Naravaggo niµµhito.