1. Paµhamo saññ±dikaº¹o

Siddhamiddhaguºa½ s±dhu, namassitv± tath±gata½;
sadhammasaªgha½ bh±sissa½, m±gadha½ saddalakkhaºa½.
1. A-±dayo tit±l²sa vaºº±.
Ak±r±dayo niggah²tant± tecatt±l²sa-kkhar± vaºº± n±ma honti. A ± i ² u ³ e e o o, ka kha ga gha ªa ca cha ja jha ñña, µa µha ¹a ¹ha ºa, ta tha da dha na, pa pha ba bha ma, ya ra la va sa ha ¼a a½. Tena kvattho? “E o na mavaººe” 1. 37. Tit±l²s±bhi vacana½ katthaci vaººalopa½ ñ±peti. Tena ‘paµisaªkh± yoniso’ti-±di siddha½.
2. Das±do sar±.
Tatth±dimhi dasa vaºº± sar± n±ma honti. Tena kvattho? “Saro lopo sare” 1, 26 icc±di.
3. Dvedve savaºº±. Tesu dvedve sar± savaºº± n±ma honti. Tena kvattho? “Vaººaparena savaººopi” 1, 24.
4. Pubbo rasso.
Tesu dv²su yo yo pubbo, so so rassasañño hoti. Tesu e.o.sa½yogato pubb±va dissanti. Tena kvattho? “Rasso v±” 2,62 icc±di.
5. Paro d²gho.
Te sveva dv²suyo yo paro, so so d²ghasañño hoti. Tena kvattho? “Yo lo panisu d²gho” 2,88 icc±di.
6. K±dayo byañjan±.
Kak±r±dayo vaºº± niggah²tapariyant± byañjanasaññ±honti. Tena kvattho? “Byañjane d²gharass±” 1,33 icc±di.
7. Pañca pañcak± vagg±.
K±dayo pañca pañcak± vagga, n±ma honti. Tena kvattho? “Vagge vagganto” 1,41 icc±di.
8. Bindu niggah²ta½.
Yv±ya½ vaººo bindumatto, so niggah²tasañño hoti. Tena kvattho? “Niggah²ta½” 1,38 ic±di. Garusaññ±karaºa½ anvatthasaññattha½.
9. Iyuvaºº± jhal± n±massante.
N±ma½ p±µipadika½, tassa-ante vattam±n± ivaººuvaºº± jhalasaññ± honti yath±kkama½. Tena kvattho? “Jhal± v±” 2,111 icc±di.
10. Pitthiya½.
Itthiya½ vattam±nassa n±massa-nte vattam±n± ivaººuvaºº± pasaññ± honti. Tena kvattho? Ye passivaººassa” 2,116 icc±di.
11. Gh±.
Itthiya½ vattam±nassa n±massa-nte vattham±no ±k±ro ghasañño hoti. Tena kvattho? “Ghabrahm±dite” 2,60 icc±di.
12. Go sy±lapane.
¾lapane si gasañño hoti.
Tena kvattho? “Gev±” 2,65 icc±di.
(Saññ±)
13. Vidhibbisesanantassa.
Ya½ visesana½, tadantassa vidhi ñ±tabbo “ato yona½ µ±µe” 2,41 nar±nare.
14. Sattamiya½ pubbassa.
Sattam²niddese pubbasseva k±riya½ ñ±tabba½ “saro lopo sare” 1,26 ve¼agga½. ‘Tamahan’t²dha kasm± na hoti?, Saretopasilesik±dh±ro tatthet±va vuccate ‘pubbasseva hoti na parass±’ti.
15. Pañcamiya½ parassa.
Pañcam²niddese parassa k±riya½ ñ±tabba½ “atoyona½ µ±µe” 2,41 nar±nare. Idha na hota½ ‘jantuho anatt±’. Idha kasm± na hoti? Osakhyo, anantare katatthat±ya na byavahitassa k±riya½.
16. ¾dissa.
Parassa ssissam±na½ k±riyam±divaººassa ñ±tabba½ “ra saªkhy±to v±” 3,103 terasa.
17. Chaµµhiyantassa.
Chaµµh²niddiµµhassa ya½ k±riya½, tadantassa vaººassa viññeyya½ “r±jassi n±mhi” 2,23 r±jin±.
18. ©±nubandho.
©ak±ro anubandho yassa, so antassa hoti “goss± vaªa” 1,32 gav±ssa½.
19. ݱnubandh±nekavaºº± sabbassa.
Ýak±ro-nubandho yassa, so-nekakkharo c±deso sabbassa hoti “imass±nitthiya½ µe” 2,128 esu, “n±mha-nimi” 2,126 anena.
20. Ñak±nubandh±dyant±.
Chaµµh²niddiµµhassa ñ±nubandhak±nubandh± ±dyant± honti “br³to tiss²ña” 6,36 brav²ti, “bh³ssa vuka” 6,17 babh³va.
21. M±nubandho sar±namant± paro.
Mak±ro-nubandho yassa, so sar± namant± sar± paro hoti “mañca rudh±d²na½” 5-19 rundhati.
22. Vippaµisedhe.
Dvinna½ s±vak±s±namekatthappasaªge paro hoti. Yath± dvinna½ tiººa½ v±puris±na½ sahappattiya½ paro, so ca (gacchati) tva½ ca (gacchasi, tumhe) gacchatha. So ca (gacchati,) tva½ ca (gacchasi,) aha½ ca (gacch±mi, maya½) gacch±ma.
23. Saªketo-navayavo-nubandho.
Yo navayavabh³tosaªketo, so-nubandhoti ñ±tabbo, “lupit±d²nam±simhi” 2-57 katt±.
Saªketaggahaºa½ ki½? Pakatiy±disamud±yass±nubandhat± m± hot³ti, anavayavohi samud±yo… samud±yar³patt±yeva.
Anavayavaggahaºa½ ki½? “Atena” 2-108 janena. Imin±va lopass±vagatatt± n±nubandhalop±ya vacanam±raddha½.
24. Vaººaparena savaººopi.
Vaººasaddo paro yasm± tena savaººopi gayhati sa½ca r³pa½ “yuvaºº±name-o lutt±” 1-29 v±kerita½, samon±.
25. Ntu vantumantv±vantutavantusambandh².
Vantv±disambandh²yevantu gayhati, “ntant³na½ nto yomhi paµhame” 2-215 guºavanto.
Vantv±disambandh²ti ki½? Jant³ tant³.
(Paribh±s±yo.)
26. Saro lopo sare.
Sare saro lopan²yo hoti. Tatri-me, saddhi-ndriya½, nohe-ta½, bhikkhuno-v±do, samet±-yasm±, abhibh±-yatana½, putt±ma-tthi, asante-ttha.
27. Paro kvaci.
Saramh± paro saro kvaci lopan²yo hoti. So-pi, s±va, yato-daka½, tato-va. Kvac²tiki½? Saddhi-ndriya½, ayamadhik±ro ±paricched±vas±n±, tena n±tippasaªgo.
28. Na dvev±.
Pubbaparasar± dvepi v± kvaci na lupyante, lat± iva, late-va, lat±-va.
29. Yuvaºº±name-o lutt±.
Lutt± sar± paresa½ ivaººuvaºº±na½ e-o honti v± yath±kkama½.
Tasse-da½, v±te-rita½, no-peti, v±mo-r³, ate-vaññehi, vo-daka½. Katha½ “paccorasmin”ti? Yogavibh±g±. V±tveva? Tassida½.
Lutteti ki½? Lat± iva.
30. Yav± sare.
Sare pare ivaººuvaºº±na½ yak±ravak±r± honti v± yath±kkama½. By±kato, iccassa, ajjhiºamutto, sv±gata½, sv±panal±nila½, v±tveva? Iti-ssa. Kvacitveva? Y±n²-dha, s³-paµµhita½.
31. E-ona½.
E-ona½yav±yonti v± sare yath±kkama½. Tyajja te-jja, sv±ha½ so-ha½. Kvacitveva? Putt±ma-tthi, asante-ttha.
32. Goss±-vaªa.
Sare gossa avaªa hoti. Gav±-ssa½. ‘Yathar²va, tatharive’ti nip±t±va, ‘bhus±mive’ti ivasaddo evattho.
33. Byañjane d²gharass±.
Rassad²gh±na½ kvaci d²gharass± honti byañjane. Tatr±-ya½, mun²care, sammadeva, m±labh±r².
34. Saramh± dve.
Saramh± parassa byañjanassa kvaci dve r³p±ni honti. Paggaho. Saramh±ti ki½? Ta½ khaºa½.
35. Catutthadutiyesvesa½ tatiyapaµham±.
Catutthadutiyesu paresvesa½ catutthadutiy±na½ tabbagge tatiya paµham± honti. Pacc±satthy±, nigghoso, akkhanti, bojjhaªg±, setacchatta½, da¹¹ho, niµµh±na½, mahaddhano, yasatthero, apphuµa½, abbhuggato. Esv²ti ki½? Thero. Esanti ki½? Pattho.
36. Vitisseve v±.
Evasadde pare itissa vo hoti v±. Itveva, icceva. Eveti ki½? Icc±ha.
37. E-onama vaººe.
E-ona½ vaººe kvaci a hoti v±. Disv± y±caka m±gate, akaramhasa te, esa attho, esa dhammo, aggamakkh±yati, sv±tana½ hiyyattana½, karassu. V±tveva? Y±cake ±gate eso dhammo. Vaººeti ki½? So.
38. Niggah²ta½.
Niggah²tam±gamo hoti v± kvaci. Cakkhu½ udap±di cakkhu-udap±di, purima½ j±ti½ purimaj±ti½, kattabba½ kusala½ bahu½. Ava½siroti-±d²su nicca½… vavatthitavibh±satt± v±dhik±rassa, s±mattiyen±gamova, sa ca rassa sarasseva hoti… tassa rass±nugatatt±.
39. Lopo.
Niggah²tassa lopo hoti v± kvaci. Ky±ha½ kimaha½s±ratto sa½ratto. Salle kho-gantuk±mo gantumanoti, ±d²su nicca½.
40. Parasarassa.
Niggah²tamh± parassa sarassa lopo hoti v± kvaci. Tva½-si tvamasi.
41. Vagge vagganto.
Niggah²tassa kho vagge vagganto v± hoti pacc±satty±. Taªkaroti ta½ karoti, tañcarati ta½ carati, taºµh±na½ ta½ µh±na½, tandhana½ ta½ dhana½, tamp±ti ta½ p±ti. Nicca½ padamajjhe gantv±, kvacaññ±trapi santiµµhati.
42. Yevahisu ño.
Ya eva hi saddesu niggah²tassa v± ño hoti. Yaññadeva, taññeva, tañhi, v±tveva? Ya½ yadeva.
43. Ye sa½ssa.
Sa½saddassa ya½ niggah²ta½ tassa v± ño hoti yak±re. Saññamo sa½yamo.
44. Mayad± sare.
Niggah²tassa mayad± honti v± sare kvaci. Tamaha½, tayida½, tadala½. V± tveva? Ta½ aha½.
45. Vanatarag± c±gam±.
Ete mayad± ca ±gam± honti sare v± kvaci. Tivaªgika½, ito n±yati, cinitv±, tasm±tiha, niroja½, puthageva, idham±hu, yathayida½, attadattha½. V± tveva? Attattha½. ‘Atippago kho t±v±’ti-paµhamanto pagasaddova.
46. Ch± ¼o.
Chasadd± parassa sarassa ¼ak±ro ±gamo hoti v±. Cha¼aªga½, cha¼±yatana½. V±tveva? Cha-abhiññ±.
47. Tadamin±d²ni.
Tadamin±d²ni s±dh³ni bhavanti. Ta½ imin± tadamin±, saki½ ±g±m² sakad±g±m², eka½ idha aha½ ekamid±ha½, sa½vidh±ya avah±ro sa½vid±vah±ro, v±rino v±hako val±hako, j²vanassa m³to j²m³to, chavassa sayana½ sus±na½, uddha½ khamassa udukkhala½, pisit±so pis±co, mahiya½ ravat²ti may³ro, evamaññepi payogato-nugantabb±, paresa½ pisodar±dimiveda½ daµµhabba½.
48. Tavaggavaraº±na½ ye cavaggabayañ±.
Tavaggavaraº±na½ kvaci cavaggabayañ± honti yath±kkama½ yak±re. Apuccaº¹at±ya, taccha½, yajjeva½, ajjhatta½, thañña½, dibba½, payyosan±, pokkharañño. Kvacitveva? Ratty±
49. Vaggalasehi te.
Vaggalasehi parassa yak±rassa kvaci te vaggalas± honti.
Sakkate, paccate, aµµate, kuppate, phallate, assate. Kvacitveva? Ky±ha½.
50. Hassa vipall±so.
Hassa vipall±so hoti yak±re. Guyha½.
51. Ve v±.
Hassa vipall±so hoti v± vak±re. Bavh±b±dho bavh±b±dho.
52. Tath±nar±na½ µaµhaºal±
Tathanar±na½ µaµhaºal± honti v±. Dukkaµa½, aµµhakath±, gahaºa½, paligho, pal±yati. V±tveva? Dukkata½. Kvacitveva? Sugato.
53. Sa½yog±di lopo.
Sa½yogassa yo ±d²bh³to-vayavo tassa v± kvaci lopo hoti. Puppha½-s± j±yate-gini.
54. Vicch±bhikkhaññesu dve.
Vicch±yam±bhikkhaññe ca ya½ vattate, tassa dve r³p±ni honti. Kriy±ya guºena dabbena v± bhinne atthe by±pitumicch± vicch±. Rukkha½ rukkha½ siñcati, g±mo g±mo ramaº²yo, g±me g±me p±n²ya½, gehe gehe issaro, rasa½ rasa½ bhakkhayati, kiriya½ kiriyam±rabhate.
Atthiyev±-nupubbiyepi vicch± m³le m³le th³l±, agge agge sukhum±, yadi hi ettha m³laggabhedo na siy±, ±nupubbiyampi na bhaveyya. M±saka½ m±saka½ imamh± kah±paº± bhavanth±na½ dvinna½ deh²ti m±saka½ m±sakamiccetasm± vicch±gamyate, saddantarato pana imamh± kah±paº±ti avadh±raºa½. Pubba½ pubba½ pupphanti, paµhama½ paµhama½ paccant²tyatr±pi vicch±va. Ime ubho a¹¹h± katar± katar± esa½ dvinnama¹¹hat±, sabbe ime a¹¹h± katam± katam± imesa½ a¹¹hut± ih±pi vicch±va. ¾bhikkhañña½ ponopuñña½ pacati pacati, papacati papacati, lun±hi lun±hitvev±ya½ lun±ti, bhutv± bhutv± gacchati, paµapaµ± karoti, paµapaµ±yati.
55. Sy±dilopo pubbassekassa.
Vicch±yamekassa dvitte pubbassa sy±dilopo hoti. Ekekassa. Katha½ matthakamatthaken±ti? ‘Sy±dilopo pubbass±’ti yogavibh±g±, n±c±tippasaªgo yogavibh±g± iµµhappasiddh²ti.
56. Sabb±d²na½ v²tih±re.
Sabb±d²na½ v²tih±re dve bhavanti pubbassa sy±dilopo ca. Aññamaññassa bhojak±, itar²tarassa bhojak±.
57. Y±vabodha½ sambhame.
Turiten±p±yahetupadassana½ sambhamo, tasmi½sati vatthu y±vantehi saddehi so-ttho viññ±yate, t±vanto sadd± payujjante. Sappo sappo sappo, bujjhassu bujjhassu bujjhassu, bhinno bhikkhusaªgho bhinno bhikkhusaªgho.
58. Bahula½.
Ayamadhik±ro ±satthaparisamattiy±. Tena n±tippasaªgo iµµhappasiddhi ca.

Iti moggall±ne by±karaºe vuttiya½

Paµhamo kaº¹o.