Iti sukhasaññitesu dhammesu vedan±n±ma imesa½ satt±na½ paramukka½sagata½ sukhasaññitaµµh±na½ hoti. Tasm± bhagav± ta½ visu½ eka½ khandha½ katv± khandhadesana½ deset²ti. Tath± imesa½ satt±na½ attasaññitesu patisaraºesu saññ±sadisa½ patisaraºa½ n±ma natthi. Tath± hi tasmi½ tasmi½ sattanik±ye uppann± te te satt± att±no attano visayesu sabba½ j±nitabba½ saññ±ya sañj±nitv± viññutta½ ±pajjanti. Tath± viññutta½ ±pajjant± yattaka½ pare j±nanti. Tattaka½ maya½pi j±n±ma. Ko amh±ka½ uttaritaroti eva½ loke ñ±ºasammabha½ sañña½ parama½ att±na½ katv± vicaranti. Iti attasaññitesu dhammesu saññ±n±ma imesa½ satt±na½ paramukka½ sagata½ attasaññitaµµh±na½ hoti. Tasm± bhagav±ta½pi visu½ eka½ khandha½ katv± khandhadesana½ deset²ti. Tath± imesa½ satt±na½ niccasaññitesu patisaraºesu cittasadisa½ patisa½raºa½ n±ma natthi. Tath± hi satt± sukha½ dukkha½n±ma anicca½ sukhapatt±na½ dukkha½ natthi. Dukkha patt±na½ sukha½ natth²tiv±. Saññ±n±ma anicc±, kad±ci pamussati kad±ci napamussat²tiv±. V²riya½n±ma anicca½. Kad±ci ±rabhati, kad±ci na ±rabhat²tiv±. Lobhon±ma anicco. Kad±ci uppajjati, kad±ci na-uppajjat²tiv±. Doson±ma anicco. Kad±ci uppajjati, kad±ci na uppajjat²tiv±. Saddh±n±ma anicc±. Kad±ci pasannacitto hoti, kad±ci appasannacitto hot²tiv±. Paññ±n±ma anicc±. J±nitabba½pi kad±ci j±n±ti, kad±ci na j±n±t²tiv± eva½ cetasikadhamm±na½ anicca bh±von±ma kesañci lokiyajan±na½pi p±kaµo hoti. Na pana cittassa. Na hi satt± citta½n±ma anicca½. Kad±ci uppajjati, kad±ci na uppajjat²ti gaºhanti. Ta½ pana saya½ nicca½ pavattam±na½ hutv± kad±ci sukhena yutta½ hoti, kad±ci dukkhen±ti-±din± tasmi½ niccasaññameva upp±dent²ti. Iti citta½n±ma niccasaññitesu dhammesu paramukka½ sagata½ niccasaññitaµµh±na½ hoti. Tasm± bhagav± ta½pi visu½ eka½ khandha½ katv± khandhadesana½ deset²ti.
[221] Ya½pana vibh±vaniya½
“Bh±jana bhojana byañjana bhattak±raka bhuñjaka vikappavasena pañceva vutt±”ti vatv± ta½ vibh±vantena “r³pañhi vedan± nissayatt± bh±janaµµh±niya½. Vedan± bhuñjitabbatt± bhojanaµµh±niy±. Saññ± vedanass±da l±bha hetutt± byañjanaµµh±niy±. Saªkh±r± abhisaªkharaºato bhattak±rakaµµh±niy±. Viññ±ºa½ upabhuñjakatt± bhuñjakaµµh±niya½. Ett±vat±ca adhippe tatthasiddh²ti pañceva vutt±”ti vutta½. Ta½ s±rato nadaµµhabba½.
Na hi ta½ aµµhakath±ya½ etapparamavinicchaye ±gata½. Upam±d²pane-eva ±gata½. Na ca bhagavat± bh±jan±divikappasiddhimatta½ uddissa pañceva khandh± vutt±ti sakk± vattu½. Tath±siddhassa atthassa payojan±bh±vatoti.
[222] Yañca tattha
“Desan±kkamepi idameva k±raºa½. Yattha bhuñjati, yañca bhuñjati, yenaca bhuñjati, yoca bhojako, yoca bhuñjit±. Tesa½ anukkamena dassetuk±matt±”ti vutta½. Ta½pi as±ra½.
Catunna½ up±d±n±na½ visayabh³t± khandh± up±d±nakkhandh±. Sabba sabh±gadhamma pariy±d±navasena s±sav± an±sav±ca dhamm± pañcakkhandh±ti vutt±, vipassan± bh³mipariggahavasena s±sav±-eva pañcup±d±nakkhandh±ti vutt±. ¾yatanti attano phaluppattiy± bhusa½ ussahant± viya hont²ti ±yatan±ni. ¾yatanasaddo pana chasu ajjhattikesu dv±radhammesu pavattam±no sañj±tidesaµµhena niv±saµµh±naµµhena ±karaµµhena, chasu b±hiresu ±rammaºadhammesu pavattam±no samosaraºaµµhena, ubhayatthapi k±raºaµµhena pavattati. Tattha citta cetasik± dhamm± ekasmi½v± bhave anamataggev± sa½s±re punappuna½ saha j±yam±n± cakkh±d²su chasu dv±rapadesesu-eva j±yanti, na aññattha. Sant±n±nubandhavasena nivasant±pi tesveva nivasanti, na aññattha. ¾kiritv± thapit± viya pavattam±n±pi tesveva pavattanti, na aññattha. Tasm± cakkh±d²ni chasañj±tidesaµµhena niv±saµµh±naµµhena ±karaµµhenaca ±yatan±nin±ma. Dev±yatana½ viya adhiµµh±naµµhen±tipi vattu½ vaµµatiyeva. Yath±ca sampannapupphaphalesu khemesu rukkhesu tato tato pakkhino nilinatth±ya ±h±ratth±yaca nicca½ samosaranti. Eva½ r³p±d²su chasuµh±nesu tato tato cittacetasik± dhamm± ±rammaºakaraºatth±ya nicca½ samosaranti. Tasm± r³p±d²ni cha samosaraºaµµhena ±yatan±nin±ma. Tadubhay±ni pana tesa½ citta cetasik±na½ k±raºaµµhena ±yatan±nin±ma. Cakkhuca ta½ ±yatanañc±ti cakkh±yatana½. Eva½ ses±ni. Tattha cakkhusot±ni satt±na½ hitakriy±su bahupak±ratt± k±mar³pa by±pitatt± ca p±kaµ±n²ti-±dimhi vutt±ni. Tehi ±sannatt± tadanantara½ gh±na½. Tato jivh±ti im±ni catt±ri pades±yatan±nin±ma. Tato sakalak±yaby±pako k±yo. Tato tesa½ sabbesa½ gocaravisayagg±haka½ manoti. Ses±ni pana tesa½ visayatt± tadanukkameneva vutt±n²ti. Kassaci pana puggalassav± sattassav± manussassav± devassav± brahmunov± vase avattitv± attano-eva sabh±va½ dh±rent²ti dh±tuyo. Visu½ visu½ vavatthitasabh±vatt±v± yath±sabh±va½ dh±r²yanti sallakkh²yanti vavatthap²yant²ti dh±tuyo. Apica, nissatta nijj²vaµµhena dh±tuyo. Tattha nissattaµµhen±ti satt±k±r± bh±vaµµhena sattakicc±bh±vaµµhena. Ko panettha satt±k±ro ki½ sattakiccanti. J²vayogo satt±k±ro. ¿h±ca by±p±ro ca sattakicca½. Nijj²vaµµhen±ti ekasmi½ bhave y±va namarati. Bhavapara½par±yav± y±va sa½s±ro na nivattati. T±va abhijjam±no acchijjam±no ekova vattat²ti eva½ gahitassa j²vassa abh±vaµµhena. Cakkh±dayoca dhamm± sabbaso satt±k±rarahit± satta kiccarahit±ca honti. Naca saya½ j²v±n±ma honti. N±pi j²vayog±ti. Iti nissattaµµhena nijj²vaµµhenacatedh±tuyon±m±ti. Tesa½ pana daµµhabb±k±ro aµµhakath±ya½ vutto. Yath±ha-bheritala½ viya cakkhudh±tu daµµhabb±. Daº¹o viya r³padh±tu. Saddoviya cakkhuviññ±ºadh±tu. Tath± ±d±satala½ viya cakkhudh±tu. Mukha½ viya r³padh±tu. Mukhanimitta½ viya cakkhuviññ±ºadh±tu. Athav±, ucchuyanta kilayanta½ viya cakkhudh±tu. Yantacakkayaµµhi viya r³padh±tu. Ucchurasa tel±ni viya cakkhuviññ±ºadh±tu. Tath± adhar±raºi viya cakkhudh±tu. Uttar±raºi viya r³padh±tu. Aggi viya cakkhuviññ±ºadh±tu. Esanayo sotaviññ±ºadh±tu-±d²su. Manodh±tu pana yath±sambhavato cakkhuviññ±ºadh±tu-±d²na½ purecar±nucar± viya daµµhabb±. Dhammadh±tuy± vedan±kkhandho sallamiva s³lamivaca daµµhabbo. Saññ± saªkh±rakkhandh± vedan±salla s³layog± ±tur± viya daµµhabb±. Puthujjan±na½v± saññ± ±s± dukkhajananato rittamuµµhi viya ayath±bhuccanimittag±hato vanamigoviya. Saªkh±r± paµisandhiya½ pakkhipanato aªg±rak±suya½ khipanapuris± viya. J±tidukkh±nubandhato r±japuris±nubandhacoro viya. Sabb±natth±vahassa khandhasant±nassa hetuto visarukkhab²j±ni viya. R³pa½ n±n±vidhupaddavanimittato khura cakka½viya daµµhabba½. Asaªkhat±pidh±tu amatato santato khemato ca daµµhabb±. Kasm±, sabb±natthapaµipakkhabh³tatt±. Manoviññ±ºadh±tu gahit±rammaºa½ muñcitv±pi añña½ gahetv± pavattanato vanamakkaµo viya, duddamanato assakhaluªgo viya, yattha k±manip±tito veh±sa½ khittadaº¹o viya, lobhados±di n±n±ppak±ra kilesayogato raªganaµo viya daµµhabb±ti. Ariyasacc±n²ti ettha santassa dhammassa bh±vo sacca½. Santass±ti bh³tassa tathassa avipar²tassa. Apica, kenaµµhena saccanti. Tathaµµhena avitathaµµhena anaññathaµµhena. Yañhi cakkhussa dukkhatta½, ta½ tatha½ hoti avitatha½ anaññatha½. Dukkhadukkha saªkh±radukkha vipariº±madukkha saªkh±tehi t²hi dukkhehi ta½ samaªgipuggalassa abhiºhap²¼anato. Tattha saªkh±radukkha½ n±ma kammaj±na½ uppattiy± pageva ta½ta½kamm± bhisaªkharaºadukkha½. Tath± utuj±d²na½ uppattiy± pageva ta½ta½ utucitt±h±r±na½ abhisaªkharaºadukkha½. Cakkhu hi n±ma r³pibrahm±na½pi purimabhave jh±nabh±van± saªkh±ta½ mahanta½ kamm±bhisaªkharaºa dukkha½ anubhavant±na½yeva uppajjati. No aññath±. K±masatt±na½ pana purimabhave kammasaªkh±radukkha½ anubhavitv± uppanna½pi y±vaj²va½ pavattiy± ±h±r±disaªkh±radukkhañca paµijaggana dukkhañca anubhavant±naññeva pavattati, no aññath±. Pavattam±nañca paccayavekallev± j±te antar±yev± ±gate yad±kad±ci bhijjati. Maraºak±la½ patv± pana ekantena bhijjatiyeva. Tasm± ta½ ass±detv± tadatth±ya kamma½v± ±h±r±dipaccaya½v± paµijaggana½ v± saªkharont±na½ anamatagge sa½s±re saªkh±radukkhassa pariyanton±ma natthi. Iti sabba½ cakkhu apariyantena saªkh±radukkhena puggala½ abhiºha½ p²¼etiyeva. Idamassa saªkh±radukkha½. Ida½ cakkhu n±ma paccayavekallev± j±te antar±yev± ±gate yad± kad±ci bhijjanaj±tika½. Tasm± tassa bhijjanabhayena pageva paccaya samp±danadukkha½ rakkh±varaºaguttisa½vidh±nadukkha½ bhijjananimitt±ni disv± v± bhijjam±nev± bhinnev± socanaparidevan±didukkhañca vipariº±ma dukkha½n±ma. Iti sabba½ cakkhu apariyantena vipariº±madukkhena puggala½ abhiºha½ p²¼etiyeva. Idamassa vipariº±madukkha½. Dukkhadukkha½ pana tadubhayena dukkhena saheva sijjhati. Eva½ cakkhu dukkhadukkha saªkh±ra dukkha vipariº±ma dukkhasaªkh±tehi t²hi dukkhehi ta½ samaªgipuggala½ abhiºha½ p²¼etiyeva. Yañca tassa tath±p²¼ana½, ta½ tatha½ hoti, avitatha½, anaññatha½. Tasm± cakkhu dukkhasacca½n±ma. Esa nayo sot±d²su tebh³makadhammesu. Sesasaccesupi ya½ lobhasseva dukkhasamudayatta½. Ya½ nibb±nasseva dukkhanirodhatta½. Ya½ aµµhaªgikamaggasseva dukkhanirodhamaggatta½ ta½ katha½ hot²ti-±din± vattabba½. Y±vaca lobho na pahiyyati. T±va cakkh±d²ni ass±detiyeva. Y±vaca t±ni ass±deti. T±va tesa½ pavattiy± kamm±d²ni saªkharontiyeva. Y±vaca kamm±d²ni saªkharonti. T±va cakkh±d²ni pavattantiyeva. Y±vacat±ni pavattanti. T±va tesa½ vuttappak±rehi saªkh±ra dukkh±d²hi namuccatiyeva. Tasm± lobhassa dukkhasamudayatta½ tatha½ hoti. Cakkh±d²suca pavattam±nesu vuttappak±ra½ sabba½ dukkha½ ±gacchatiyeva. Apavattam±nesu n±gacchati. Tasm± tesa½ pavattinirodhabh³tassa nibb±nasseva dukkhanirodhatta½ tatha½ hoti. Tath± lobhapah±nato añño dukkhamuttimaggon±ma natthi. Aµµhaªgikamaggoca uppajja m±no ekantena ta½ pajahati. Tasm± aµµhaªgikamaggasseva dukkhanirodhamaggatta½ tatha½ hoti, avitatha½, anaññathanti. Eva½santepi saccasaddo pariy±ya saccesupi vattat²ti vutta½ catt±ri-ariyasacc±n²ti. Tattha dukkhasacce t±va sakk±yapariy± pann± ajjhattadhamm±-eva ariyasacca½n±ma. Teyeva hi asmim±nassa adhiµµh±nabh³t± hutv± y±vata½ m±na½ na sam³hanati. T±va dukkhakicca½ karonti. Dukkhapariññ±can±ma y±vadeva asmim±nasamuggh±t±ya hoti. Asmim±noca tesveva ajjhattadhammesu nivisat²ti tesu pariññ±tesu pariññ±kicca½ siddhameva hot²ti. Tabbipar² tena pana anindriya baddhadhamm± maggaphaladhamm±ca aµµhaªgikavajj± udayabbaya p²¼anato saªkh±radukkhavipariº±madukkhehica aparimuttatt± dukkhasacca½ n±ma. Samudayasacce eko lobhoyeva ariyasacca½n±ma. Sohi attasamaªgino satte attanica ±rammaºadhammesuca ass±da½ janayitv± nicca½ vaµµadukkhato anukkaºµham±ne karot²ti tesa½ lobhasadiso añño ñ±tiv± mittov± sah±yov± att±v± attaniya½v± natthiviya kh±yati. Tasm± ta½sadiso añño koci vaµµadukkhasa½vidh±yakon±ma natthi. Tañca pajahitu½ sakkontassa añño dujjahon±ma natthi. Avases±pana sabbepi s±sav± kusal±kusaladhamm± samudayasacca½n±ma.