Visuddhimagge pana sesesu catusamuµµh±nesu aµµhasu j²vitanava kañceva t²ºi ojaµµhamak±ni c±ti tetti½sa tetti½sa r³p±ni p±kaµ±ni hont²ti vutta½. Tattha aµµhas³ti p±cakaggi-ass±sa pass±savajjitesu t²su tejokoµµh±sesu pañcasu v±yo koµµh±ses³ti aµµhasu. Iti k±malokepi sakalasar²raby±p²su tejov±yo koµµh±sesu labbham±natt± eta½ sakala sar²re-eva daµµhabbanti. Ettha siy±, kasm± panettha k±maloke viya r³paloke r³pakal±p±na½ nirodhakkamo na vuttoti. Vises±bh±vato, r³palokepi hi maraºak±le pana cuticitto pari sattarasamacittassa µhitik±la mup±d±ya kammajar³p±ni nuppajjant²ti-±diko nirodhakkamo k±malokasadisoyeva. Kevala½ panettha ±h±rajar³pa nirodhon±ma natthi, tath± ka¼evara nikkhepoca. Tasm± tatthapi cuticittato para½ so¼asacittakkhaºa parim±ºe ekasmi½ khaºe cittajar³pasant±na½ vocchijjati. Tato para½ utusamuµµh±nar³papara½par± ekadviti acchar±k±lamatta½pi pavattitv± vocchijjat²ti yutta½. Naca ettakamattena k±lena pavattam±n±yapi r³pasantatiy± mataka¼evara½n±ma sakk± laddhu½. Passant±na½ ekakkhaºena viya sar²rassa antaradh±nassa paññ±yanatoti. Yath±ca r³paloke, tath± k±malokepi upapattidev±na½ aññesañca opap±tik±nanti. Tesañhi sar²r±ni paµisandhikkhaºeyeva sabbaso paripuººena kammajak±yena nibbattatt± kammajar³pehi ghanap³rit±ni sallahukabhar±ni ca honti. Itarar³p±ni kammajar³pesu patiµµh±ya pavattanti. Tasm± tesa½ cutik±le kammajar³pesu niruddhesu t±ni tinna patiµµh±ni hutv± cira½ sant±na½ ghaµµetu½ nasakkonti. Thoka½ pavattitv± sabbaso nirujjhanti. Sar²ranikkhepon±ma tesa½ natth²ti daµµhabba½.
[203] Ya½ pana vibh±vaniya½
“Maraºak±le pana brahm±na½ sar²ranikkhep±bh±vato sabbesa½pi tisamuµµh±n±ni dvisamuµµh±n±nica saheva nirujjhant²”ti vutta½. Ta½ na sundara½.
Evañhi sati sabbesa½ r³pabrahm±na½ maraº±sannacitt±ni r³pa½ nasamuµµh±pent²ti ±pajjati. Na hi maraº±sanna citta samuµµhit±ni r³p±ni kammajar³pehi saheva nirujjhant²ti sakk± vattunti. Yath±cat±ni kammajar³panirodhato thoka½ pavattitv± nirujjhanti. Tath± utujar³p±nipi cittajar³panirodhato thoka½ pavattitv± nirujjhant²ti na na sakk± viññ±tu½. Naca t±vattakena k±lena tesu pavatta m±nesupi sar²ranikkhepon±ma sakk± bhavitunti. Brahm±na½ pana thina middh±d²na½ n²varaºaj±tiy±na½ atthit±ya tadanur³pa½ cittajar³p±na½ tadanugatik±nañca utujar³p±na½ lahukagarukat±divik±ro na na sambhavat²ti lahut±dittaya½pi gahetv± vutta½ tev²sar³pes³ti. Gh±n±dittayabh±vadvayavajj±ni tev²sar³p±ni honti. T±niyeva cakkhu sotavatthu viññattidvayavajj±ni asaññ²na½ sattaraseva r³p±ni hont²ti yojan±. Asaññ²na½ pana garulahut±dipak±ro cinte tabbo. Na v± cintetabbo r³padhamm±na½ ruppanavik±rassa bahuk±raºatt±ti. Upapattiyanti k±mar³p±saññ²na½ paµisandhiy± upp±dakkhaºe. Upp±dakkhaºo-eva hi ekantena upapattikhaºon±ma hot²ti. Pavattet³ti paµisandhiy± µhitikkhaºato paµµh±ya sakale pavattik±le pana nakiñcipi nalabbhati. Labbhatiyev±ti adhipp±yo. Na hi ida½n±ma r³pa½ pavatte nalabbhati. Paµisandhiya½eva labbhat²ti atth²ti. [R³papavattikkamo]
161. Eva½ cittacetasika r³pasaªgaha½ katv± id±ni yath± nuppatta½ nibb±nasaªgaha½ karonto nibb±na½pan±ti-±di m±ha. Nibb±na½ pana nibb±nanti pavuccat²ti sambandho. Lokuttarasaªkh±tanti lokuttaranti bhagavat± kathita½, yath±ha-katame dhamm± lokuttar±. Catt±roca ariyamagg± catt±rica s±maññaphal±ni asaªkhat±ca dh±tu, ime dhamm± lokuttar±ti. Etena nibb±nassa paññattimattabh±va½ nivatteti. Na hi lokavoh±rasiddh± paññatti lokuttar±n±ma sakk± bhavitunti. Catumaggañ±ºena sacchik±tabbanti cakkhumantena candamaº¹ala½viya cakkhun± paµiladdhamaggañ±ºehi ariyajanehi cat³hi ariyamaggañ±ºehi paccakkhato daµµhabba½. Paµivijjhitabbanti attho. Tattha catumaggañ±ºen±ti etena t±di samh± paµipattimaggato vimukh±na½ andhaputhujjan±na½ jaccandh±na½ viya canda maº¹alassa tassa avisayabh±va½ dasseti. Na ca jaccandh±na½ cakkhumhi anupaladdhamattena candamaº¹ala½ natthin±ma hot²ti. Sacchik±tabbanti etena paramatthato vijjam±nabh±va½ dasseti. Yañhi kiñci paramatthato vijjam±na½ nahoti. Ta½ sar³pato kassa paccakkha½n±ma bhavissat²ti. Tadubhayena panassa paññavant±na½ kaly±ºakaputhujjan±na½ anum±nato siddhata½ d²peti, na hi anum±natopi attano buddhiya½ asiddhassa ap±kaµassa sacchikiriy±ya v±y±mopin±ma atthi. Yena sacchikiriy± siddhiy±ti. Eva½ nibb±nassa paramatthato vijjam±nata½ dassetv± id±ni kevala½ vijjam±namattameva na hoti. Athakho mah±tejavanta½ mahojavantañca ta½ hot²ti dassetu½ maggaphal±nam±lambaºabh³tanti vutta½. Etena nibb±nena vin±magga phal±na½ akiccasiddhi½ dasseti. Tato tassa mah±tejavanta ta½ mahojavantatañca d²peti. Yath± hi mahiddhiko eko r±j± hoti. Tassa raµµhe ekasmi½ mah±g±me eko g±mabhojako ekoca corajeµµhako mah±pariv±ro vasati. Teca aññamañña½ vadh±ya parisakkant± vicaranti. Tattha g±mabhojako nagara½ gantv± r±j±na½ upaµµhahi. So na cirasseva r±javallabho hoti. R±jato mahati½ ±ºa½ labhati. Ta½ sutv± corajeµµhako id±ni idhavasantassa mamaj²vita½ natth²ti attano pariv±rena saddhi½ aµµavi½ paviµµho. G±mabhojakoca ta½aµµavi½ paviµµha½pi muñcitu½ adatv± gahetv± vadhi. Eva½ sampadamida½ daµµhabba½. Mahiddhikar±j± viya hi nibb±na½. G±ma bhojako viya ñ±ºa½. Corajeµµhako viya moho. Pariv±ra cor± viya sesakiles±. Pubbe rañño anupaµµh± nak±le g±mabhojako viya puthujjanañ±ºa½. Upaµµh±nak±le g±ma bhojako viya maggañ±ºanti. Taºh± pavattam±n± ajjhattabahiddh±di bhedesu khandh±didhammesu vinandham±n±va pavattati. Yath±ha–
Antojaµ± bahijaµ±, jaµ±ya jaµit± paj±ti.
Tasm± s± ve¼ugumbe ve¼us±kh± viya vinanaµµhena sa½sibbanaµµhena v±nasamañña½ labhat²ti vutta½ v±nasaªkh±t±yataºh±y±ti. Nikkhantatt±ti nissaµatt±. Tass± visayabh±va½ atikkamitv± µhitatt±ti attho. Etena v±nato nikkhantanti nibb±nanti imamattha½ dasseti. Sabh±vatoti santilakkhaºena. Ajjhattasambh³t±na½ tividhavaµµasant±p±na½ nibbuti-atthena. Tesa½ sabbaso abh±vaµµhen±ti attho. Ekavidha½p²ti yath± citta½ sabh±vato ekavidha½pi j±tidhammatt± j±tibh³misampayog±di bhedena k±la dis±desapuggalabhedenaca vatthuto bhinnameva hoti. Na tath± ida½ nibb±na½. Ida½ pana sabh±vatopi vatthutopi abhinnameva hutv± ekavidha½ hoti. Idañhi anamatagge sa½s±re at²te etarahi an±gateca parinibbut±na½ buddh±na½v± paccekabuddh±na½v± buddhas±vak±na½v± sabbesa½pi ekameva hoti. Kasm±, aniddisitabbadhammatt±. Viññ±ºa½ anidassana½ ananta½ sabbatopabhanti hi bhagavat± vutta½. Tattha viññ±ºanti saªkhatadhamm±na½ khayanirodhabh±vena siddhatt± eta½ tabbh±vena-eva suµµhu abhibyatta½ katv± ñ±tabba½. Anidassananti animittadhammatt± b±laputhujjan±na½ dassanavisayabh³tena kenacinimittena nidassitu½v± k±labhedena dis±desapuggalasant±na bhedena h²napaº²t±dibhedena ca bhinna½ katv± nidassitu½v± n±rahat²ti attho. Anantanti pubbant±parantavirahita½. Sabbatopabhanti vaµµadukkhapaµipakkhasiddhehi anantehi guºobh±sehi sabbato pabh±vantanti attho. Tath± aniddisitabbadhammatt±ca pana anamatagge sa½s±re sabb±suca dis±su asukasmi½ n±ma k±le asuk±yan±ma dis±ya natth²ti navattabba½. Kasm±, ariyamagga½ bh±ventena yad± kad±ci yattha katthaci avassa½ adhigantabbat±vasena sabbad± sabbattha ca labbham±natt±. Vuttañheta½ vinaye, aªguttare, ud±neca–
Seyyath±pi bhikkhave y±k±ci loke savantiyo mah±samudda½ appenti. Y±ca antalikkh± dh±r± papatanti. Na tena mah±samuddassa ³natta½v± p³ratta½v± paññ±yati. Eva meva kho bhikkhave bah³cepi bhikkh³ anup±dises±ya nibb±na dh±tuy± parinibb±yanti. Na tena nibb±nadh±tuy± ³natta½ v± p³ratta½v± paññ±yat²ti.
Aµµhakath±suca na tena nibb±nadh±tuy± ³natta½v± p³ratta½v± paññ±yat²ti asaªkhyeyyepi mah±kappe buddhesu anuppajjantesu ekasattopi parinibb±tu½ nasakkoti. Tad±pi tucch± nibb±na dh±t³ti nasakk± vattu½. Buddhak±le pana ekekasmi½ sam±game asaªkhyeyy±pi satt± amata½ ±r±dhenti. Tad±pi nasakk± vattu½ p³r± nibb±nadh±t³ti vutta½. Brahmanimantanasutteca viññ±ºa½ anidassana½ ananta½ sabbatopabhanti vutta½. Aµµhakath±yañca sabbatopabhanti sabbato pabh±sampanna½. Nibb±nato hi añño koci dhammo pabhassaratarov± jotivantatarov± parisuddhatarov± paº¹ara tarov± natthi. Sabbatov± pabh³tameva hoti. Nakatthaci natth²ti sabbatopata½. Puratthimadis±d²su hi asukadis±ya½n±ma nibb±na½ natth²ti navattabbanti vutta½.
Eva½santepi eta½ niruddhatek±likadhamma sannissayena viññ±ya m±natt± niruddhadhammabhedena bhinna½ katv± upacaritu½ labbhat²ti vutta½ sa-up±dises±ti-±di. Tattha up±d²yati taºh±diµµh²hi bhusa½ gaºh²yat²ti up±di. Up±dinnakhandhapañcaka½. Soyeva ekadesenav± anavasesenav± pah²nehi kammakilesehi sesoti up±diseso. Sa½vijjati tasmi½ sant±ne up±diseso yass± adhigatak±leti sa-up±dises±. Nibb±nadh±t³ti nibb³tisa bh±vo. Sa-up±dises±ca s± nibb±nadh±tuc±ti sam±so. Natthi tasmi½ sant±ne up±diseso yass± adhigatak±leti anup±dises±, anup±dises±ca s± nibb±nadh±tuc±ti viggaho. Vuttañheta½ iti vuttake-dve m± bhikkhave nibb±nadh±tuyo. Katam± dve, sa-up±dises±ca nibb±nadh±tu, anup±dises±ca nibb±nadh±t³ti-±di. Tattha purim± kilesanibb±na½n±ma. Pacchim± khandhanibb±na½n±ma. Purim±v± diµµhadhammika nibb±na½n±ma. Pacchim± sampar±yika nibb±na½n±ma. Yath±ha-ek± hi dh±tu idha diµµhadhammik± sa-up±dises± bhavanetti saªkhay±. Anup±dises± pana sampar±yik±ti. Aªguttare pana sattanip±te ubhatobh±gavimutta paññ±pi mutt±na½ dvinna½ kh²º±sav±na½ khandhup±disesavasena k±yasakkhidiµµhipatta saddh±vimuttadhamm±nus±r²saªkh±t±na½ catunna½ sekkh±na½ ±raddhavipassa kassaca yog²kaly±ºaputhujjanassa kilesu p±disesavasena sa-up±disesat± anup±disesat±ca vutt±. Tattheva navanip±te antar±parinibb±y², upahaccaparinibb±y², asaªkh±raparinibb±y², sasaªkh±raparinibb±y², uddha½ sota-akaniµµhag±m²ti pañcanna½ an±g±m²na½ sakad±g±missa tiººa½ sot±pann±nanti navanna½ sekkhapuggal±na½ kilesup±disesavasena sa-up±disesat± vutt±.
Nettiya½ pana arahattaphala½pi sa-up±disesanibb±nanti vutta½. Ta½ idha n±dhippeta½. Etthaca maggakkhaºe kiles±na½ khayo sa-up±di sesa½n±ma. Cuti anantare khandh±na½ anupp±do anup±disesa½n±ma. Yasm± pana paµisandhivandh±n±ma kilesesu sati-eva j±yanti. Asati naj±yanti, tasm± tepi kilesakkhayena saheva khiyyanti. Y±vacutiy± pavattam±na½ paccuppannakhandhasant±na½ pana kh²º±savassapi purimabhave pavattakammakiles±na½ phalanisandabh³ta½ sabbasatt±na½ dhamma t±siddha½. Tasm± ta½ kh²ºesupi kilesesu y±vacutiy± pavatta tiyeva. Cutikkhaºe tassa nirodhopi dhammat±nirodho eva. Yo pana tadanantare punabhavassa anupp±do. So kilesakkhayena saheva siddho. Na kevala½ tadanantare puna bhavasseva. Tato para½pi anamatagga sa½s±re bhavapara½par±ya anupp±dopi tena saheva siddho. Sabbañceta½ ekameva nibb±na½. Eva½santepi khandh±vasesassa bh±v± bh±valesa½ up±d±ya aya½ bhedo vuttoti vutta½ duvidha½ hoti k±raºapariy±yen±ti duvidha paññ±panassa k±raºalesen±ti attho.
Yasm± pana saªkhatadhamm±n±ma sapalibodhadhammatt± n±n±palibodhehi niccak±la½ jana½ p²¼enti. Santasukha½n±ma laddhu½ nadenti. Sanimitta dhammatt±ca kiles±na½ jar±maraº±d²nañca sabbesa½ anatth±na½ vatthu bh³t± bh³mibh³t± honti. Sapaºihitadhammatt±ca sabbadukkh±na½ m³labh³ta½ ±s±dukkha½n±ma niccak±la½pi janenti. Tasm± tappaµipakkhasiddhena guºabhedena tividha½bheda½ dassetu½ suññatanti-±di m±ha. Tattha sabbapalibodha vivittatt± suññata½. Sakk±yadiµµhiy± hi sati b±l±na½ yattak± p±pakammapalibodh± ap±ya dukkhapalibodh±ca sandissanti. Paº¹it±na½ca tato att±na½ rakkhanattha½ yattak± kaly±ºakammapalibodh± sandissanti. Sakk±yadiµµhinirodhoyeva sabbe te sakk±yadiµµhim³lake palibodhe nirodhetu½ sakkoti. Na vin± tena añño koci. Tasm± sonirodho tehi palibodhehi vivitto hoti, tath± r±gakkhayoyeva r±gam³lake palibodhe nirodhetu½ sakkoti. Na vin± tena añño koci. Dosakkhayoyeva dosam³lake. Mohakkhayoyeva moham³laketi-±di vattabba½. Iti nibb±na½ sabbapali bodhehi vivittatt± suññata½n±ma.
Nimitta½ vuccati upp±dapavattam³lako o¼±rik±k±ro. Yena samann±gat± saªkhatadhamm± sabbesa½ kiles±na½ jar±maraº±nañca vatthubh³t± bh³mibh³t± honti. Tath± sabbesa½ m±r±na½ sabbesa½ ver±na½ sabbesa½ rog±di anatth±na½ vatthubh³t± bh³mibh³t± honti. Yato te m±radheyy±tipi maccudheyy±tipi vuccanti. K±la dis± desa sant±n±di bhedena h²napaº²t±di bhedenaca bheda½ gacchanti. Nibb±na½ pana sabbesa½ nimittadhamm±na½ khayanirodhabh±vena siddhatt± natthi. Tasmi½ nimittanti animitta½. Tañhi sabbesa½ kile s±d²na½ anatth±na½ vatthubh³te nimittadhamme viddha½setv± tesa½ anatth±na½ abh±va½ s±dhenta½ nicca½ tiµµhati. Naca ta½ k±labhedena bhinna½ hoti. Ida½ at²te asukakappe asukabuddhassa nibb±na½, ida½ an±gate, ida½ etarah²ti. N±pi dis±bhedena bhinna½. Ida½ dasasu dis±su asuk±yan±ma dis±ya nibb±na½, ida½ asuk±ya n±m±ti. Nac±pi desabhedenav± sant±nabhedenav± bhinna½. Ida½ manussaloke ida½ devaloke ida½ brahmaloketi v± ida½ manuss±na½ ida½ dev±na½ ida½ brahm±nantiv±ti. Tath± paº²t±di bhedena bhinna½ na hoti. Ida½ sabbaññubuddh±na½. Ida½ paccekabuddh±na½. Ida½ buddhas±vak±nanti.
Paºihita½, paºidh±na½, paºidhi, patthan±, ±s±, j²ghacch±, pip±s±ti atthato eka½. Saªkhatadhamm±ca labbham±n±pi bhijjanadhammatt± punappuna½ laddhu½ ±s± dukkha½n±ma va¹¹henti. ¾s±dukkhassa pariyanton±ma natthi. Sabbañca dukkha½ ±s±m³laka½ hoti. ¾s±sadisa½ dukkhanid±na½n±ma natthi, nibb±na½ pana saya½ pip±savinayadhammatt± ±s±saªkh±ta½ sabba½ taºh±paºidhi½v± chandapaºidhi½v± vinenta½ vidhamenta½ vattat²ti natthi. Tasmi½ paºihitanti appaº²hita½. Etthaca duvidha½ sukha½ vedayitasukha½ santisukhanti. Tattha manussa dibba brahma sampattiyo labhitv± anubhavanavasena pavatta½ p²tisomanassa sukha½ vedayitasukha½n±ma. Ta½ pana khaºekhaºe vijjuviya bhijjanadhamma½. Sampattiyoca aniccadhamm±. Sabbe te apariyanta½ ±s±dukkha½ bhiyyo va¹¹hentiyeva. Tasm± sabba½ vedayitasukha½n±ma ±s± dukkhajanakatt± ekantena dukkhameva hoti. Yath±ha-ya½kiñci vedayita½, sabba½ ta½ dukkhasminti. Dhammasen±patin±ca katama½ ta½ ±vuso s±riputta nibb±ne sukha½, yadettha vedayita½ natth²ti puµµhena etadevettha ±vuso nibb±ne sukha½, yadettha vedayita½ natth²ti vutta½. Santisukha½n±ma attani uppann±na½v± uppajjitu½ paccupaµµhi t±na½v± kiles±d²na½ ap±yadukkh±d²nañca attano samm±payoga½ paµicca vimuccanasukha½. Etadevettha ekantasukha½ acalasukha½. Etasmiñhi asati puthujjan±na½ manussa dibbabrahmasampattiyo anubhavant±na½pi avassa½ pattabbaµµhena paccupaµµhit±neva honti aviciniraya bhay±d²n²ti. Tasm± sabbassa vedayitasukham³lakassa ±s±dukkhassa santisukhad²paka½ ida½ appaºihitapada½ nibb±nassa eka½ mahanta½ guºapada½ hot²ti.
¾k±ra bheden±ti tividhassa suññat±dikassa guºakoµµh±sassa bhedena. Etthaca yadeta½ anamatagge sa½s±re ajjhatta½ anusayitv± ±gat±na½ kiles±na½ maggakkhaºe ajjhattameva nirujjhana½ khiyyana½. Ta½ khayadh±tu nirodhadh±tu saªkh±ta½ eka½ dhamm±yatana½ hoti. Ek± dhammadh±tu hoti. Eko paramatthadhammo hoti. Khayaµµhena nirodhaµµhena sabh±vato vijjam±natt±, na hi ta½ paññattir³pa½ hoti. K±ye ñ±ºeca sar³pato upaladdhatt±, duvidhañhi nibb±nassa sacchikaraºa½ k±yasacchikaraºa½ ñ±ºasacchikaraºañca. Yath±ha-chandaj±to ussahati. Ussahitv± tuleti. Tulayitv± padahati. Pahitatto sam±no k±yenaceva paramatthasacca½ sacchikaroti. Paññ±yaca ta½ paµivijjha passat²ti. Tattha anamatagge sa½s±re ajjhatta½ nicca½ sant±petv± paridayhitv± ±gat±na½ kiles±na½ maggakkhaºe ajjhattameva nirujjhana½ nibb±yana½ k±yasacchikaraºa½n±ma. Eva½ k±yena sacchikatv± puna paccavekkhanto ajjhatta½ ta½ nirujjhana½ ñ±ºena paccakkhato passati. Niruddh± me kiles±ti j±n±ti, ida½ ñ±ºasacchikaraºa½n±ma. Tesu k±ya sacchikaraºa½ ananta½ aparim±ºa½ vaµµadukkha½ khepeti. ѱºasacchikaraºa½ anappaka½ p²tisomanassa½ upp±deti. Paññattidhammesu eva r³pa½ sacchikaraºa½n±ma natth²ti. Tassa pana nirujjhanassa suññatadhammatt± mandabuddh²na½ tasmi½ tucchasaññ± niratthakasaññ± saºµh±ti. Animitta dhammatt± tasmi½ abh±vamattasaññ± paramatthato avijjam±nasaññ± saºµh±ti. Appaºihitadhammatt± taºh±vasik± jan± tasmi½ sukha½ n±ma kiñci natth²ti maññanti.
Ye pana yath±vutta½ khayanirodhamatta½ nibb±na½n±ma nahoti. Tañhi abh±vamatta½ paññattir³pa½ hoti. Nibb±nañcan±ma gambh²r±d²na½ anantaguº±na½ vatthu hoti, naca abh±vamatta½ tesa½ vatthu bhavitu½ arahati. Nibb±na½ parama½ sukhanti vutta½. Naca abh±vamatte kiñci sukha½n±ma sakk±laddhu½. Tasm± yo tassa khayanirodhassa paccayo atthi. Yassaca ±nubh±vena so khayanirodho sijjhati. Eta deva nibb±na½ n±m±ti icchanti. Tesa½pi vaµµadukkha santito atirekapayojana½n±ma nalabbhati. Nibb±nassaca guºapad±ni n±ma anant±na½ vaµµadhamm±na½ paµipakkhavasena sijjhanti, no aññath±. Tasm± yattak±ni aguºapad±ni vaµµadhammesu labbhanti, tattak±ni tesa½ khaya nirodhe anant±ni guºapad±ni hutv± sijjhanti. Yo khayanirodhopi t±va visu½ dhammabh±venaviññ±tu½ dukkarogambh²ro hoti. Yato ta½ abh±vamatta½ paññattir³pa½ maññanti. Guºapad±na½ panassa gambh²rabh±ve vattabbamevanatthi. Santisukhañca n±ma vaµµadukkh±na½ v³pasantat±-eva. Tesa½ v³pasamo sukhoti hi vutta½. V³pasantat±tica tesa½ sabbaso khayanirodho-ev±ti vaµµadukkhapariy±pann±na½ sabba veday²tasukh±na½ ukka½sagat± tassa khayanirodhassa paramasukhat± siddh± hot²ti. Tassa pana paramatthato vijjam±nabh±ve t±va ida½ sutta½.
Atthi bhikkhave aj±ta½ abh³ta½ akata½ asaªkhata½. No ce ta½ bhikkhave abhavissa aj±ta½ abh³ta½ akata½ asaªkhata½, na yimassa j±tassa bh³tassa katassa saªkhatassa nissaraºa½ paññ±yetha. Yasm±ca kho bhikkhave atthi aj±ta½ abh³ta½ akata½ asaªkhata½, tasm± j±tassa bh³tassa katassa saªkhatassa nissaraºa½ paññ±yat²ti.
Tattha aj±nana½ aj±ta½. J±tikkhayoti attho. Abhavana½ abh³ta½. Abh±voti attho. Akaraºa½ akata½. Asaªkharaºa½ asaªkhata½. Upp±detu½v± pavattetu½v± saªkh±radukkhassa abh±voti attho. J±tikkhayotiv± visu½ ek± dhammadh±tu hoti. Tasm± visu½ dhammabh±va½ sandh±ya natthi j±ta½ etth±ti aj±tant²pi yujjatiyeva. Ida½ vutta½ hoti, saªkhatadhamm±n±ma paccaye sati j±yanti. Asati na j±yant²ti j±ta½ viya aj±ta½pi tesa½ atthi. Paramatthato vijjam±na½ hot²ti attho. Yadica aj±ta½n±ma natthi, j±tameva atthi. Eva½sati attani kiles±na½ aj±tatth±ya samm± paµipajjant±na½pi sabbe kilesadhamm± j±t±yeva siyu½. No aj±t±. Kasm±, aj±tassan±ma natthit±y±ti. Esanayo sabbesu duccaritadhammesu ap±yadukkhavaµµadukkhesu, diµµhadhammeca sabbesu rog±b±dhabhayupaddavesu. Evañca sati loke sabbe purisak±r± purisath±m± purisaparakkam± niratthak± eva siyunti imamattha½ sandh±ya no ceta½ bhikkhave.La. Paññ±yeth±ti vutta½. Yasm± pana aj±ta½n±ma ekantena atthiyeva. Tasm± attani aj±tatth±ya samm±paµipajjant±na½ te ekantena naj±yanti. Eva½ sati sabbe purisak±r± purisath±m± purisaparakkam± satthak± eva hont²ti imamattha½ sandh±ya yasm±ca kho bhikkhaveti-±di vutta½. Ett±vat± avijj±nirodh± saªkh±ra nirodho. Saªkh±ranirodh± viññ±ºanirodho.La. Dukkhakkhandhassa nirodho hot²ti eva½ vuttassa nirodhassa paramatthato vijjam±nabh±va½ dasseti. Atthi saddassa vijjam±natthavacanatt±. Tattha nirodho duvidho j±tanirodho aj±tanirodhoti. Tattha uppajjitv± nirodho j±tanirodhon±ma. Macc³tica maraºantica etassevan±ma½. Ajjhattapariy± pann±na½ kiles±d²na½ upp±dassapi sabbaso abh±vo aj±ta niron±ma. Yo sabbasaªkh±rasamatho sabbupadhinissaggo taºhakkhayo vir±go nirodho nibb±nanti vuccati. Ayamidh±dhippeto, ayameva hi sabbapalibodhehi suññatt± suññaton±ma. Kiles±na½ j±r±maraº±d²nañca vatthubh³tassa nimittassa abh±v± animitton±ma. Sabbadukkh±na½ nid±nabh³tassa ±s±dukkhassa abh±v± appaºihiton±ma. Tena vutta½ suññata½animitta½ appaºihitañceti tividha½ hot²ti. Padanti-±di nibb±nassa vevacan±ni. Tañhi visu½ asa½misso kevalo upalabbham±no eko paramattha dhammoti pada½ n±ma. Koµµh±sattho hi padasaddo. Yath± padaso dhamma½ v±ceyy±ti. Cavan±bh±vena accuta½. Pubbant±parante atikkamma pavattatt± accanta½. Saªkharaºakiccarahitatt± asaªkhata½. Attano uttaritarassa kassaci dhammassa abh±vato anuttaranti. V±namutt± taºh± vimutt±, mahante s²lakkhandh±dike dhamme esi½su adhigacchi½s³ti mahesayo, buddh±.

Iti paramatthad²paniy±n±ma abhidhammatthasaªgahassa

Catutthavaººan±ya r³panibb±na saªgahassa

Paramatthad²pan± niµµhit±.