¾yun±meta½ abala½ dubbala½. Tath± hi satt±na½ j²vita½ ass±sapass±supanibandhañceva iriy±pathupanibandhañca s²tuºhu panibandhañca mah±bh³tupanibandhañca ±h±rupanibandhañc±ti-±di.
Tath± k±yabahus±dh±raºato animittatoti imesa½ pad±na½ niddesenapi p±kaµoyeva. Kammanibbattassa hi ±yuno tiºagge uss±vabindusseva paridubbalabh±ve p±¼iya½ aµµhakath± yañca vutte kammas±pi tatheva paridubbalat± siddh± hot²ti. Evañceta½ sampaµicchitabba½. Itarath± sabba½ pubbekatahetudiµµhin±ma siy±. Yath±ha–
Idhekacco samaºov± br±hmaºov± eva½v±d² hoti eva½ diµµh². Ya½ kiñc±ya½purisapuggalo paµisa½vedeti sukha½v± dukkha½v± adukkhamasukha½v±. Sabba½ ta½ pubbekatahet³ti.
Ayañca attho milindapañhe t²su µh±nesu vitth±rato ±gato. Yath±vuttehi pana anekasahassehi k±raºehi pavattamaraºa½pi ak±lamaraºat±s±maññena idha upacchedakamaraºe saªgahitanti daµµhabba½.
Vibh±vaniya½
“Ida½ pana nerayik±na½ uttarakuruv±sina½ kesañci dev±nañca nahot²ti” vutta½.
Yath± pana mah±µ²k±ya½ kesañci pet±na½ ito ñ±take hi dinna½ puññapatti anumoditv± taªkhaºeyeva cavitv± sugatiya½ nibbatt±na½ kusalabh³ta½ upacchedaka½ vutta½. Tath± kesañci nerayi k±na½pi yamarañño samanuyuñjanak±l±d²su attan± katapuñña½ anussaritv± taªkhaºeyeva cavitv± sugatiya½ nibbatt±na½ upacche dakamaraºa½n±ma na na sakk± vattu½. Kesañci t±vati½s±d²na½ dev±nañca ta½ upacchedakamaraºa½ hotiyeva. Tath± hi subrahmadeva putta sa½yuttaµµhakath±ya½ atha rukkha½ abhiru¼h± upacchedakakamm±di vasena-ekappah±reneva k±laªkatv± av²cimhi nibbatt±ti vutta½. Tattha rukkhanti t±vati½se p±ricchattakarukkha½. Abhiru¼h±ti ±ru¼h± pañca satadevacchar±yo. Manopadosika khiµµ±padosika dev±na½ maraºa½ mah±bodhisatt±na½ digh±yuke devalokev± brahmalokev± nibbatt±na½ adhimutti k±laªkiriy± channattheragodhikatther±d²na½viya sayameva sattha½ ±haritv± parinibb±yant±na½ maraºañca ettheva saªgayhat²ti daµµhabba½. Tath±c±ti tehi pak±rehica. Marant±na½ channa½ dv±r±na½ aññatarasmi½ paccupaµµh±t²ti sambandho. Maraºak±leti maraº±sannak±le. Yath±rahanti sugatiduggatig±m²na½ arah±nur³pa½. Yepana kh²º±sav± katthaci nuppajjanti. Tesu sukkhavipassak±na½ pakatiy± yatho paµµhita½ n±mar³pa meva antima javan±na½ ±rammaºa½hoti. Sam±pattil±bh²na½ pana jh±nasamanantare parinibb±yant±na½ kasiºanimitt±dika½. Paccavekkhanasamanantare parinibb±yant±na½ jh±naªg±ni abhiññ±samanantare parinibb±yant±na½ attano karajar³pa½. J²vita samas²s²na½ pana aggamaggassa paccavekkhanasamanantare parinibb±yant±na½ maggaªg±dini antimajavan±na½ ±rammaºa½ hot²ti. Parinibb±nacuticittassa pana sabbesa½pi ±dito attano attano paµisandhiy±yath±gahita½ kamm±d²su aññatarameva ±rammaºa½ hot²ti daµµhabba½. Yepana anejosanti m±rabbhaya½ k±lamakar²mun²ti ima½ suttapada½ disv± nibb±nameva bhagavato parinibb±nacutiy± ±rammaºanti vadanti. Te tena sayameva abhidhamme ±rammaºattikesu attano akovidata½ dassenti. Yath±ha–
Katame dhamm± paritt±rammaº±, sabbo k±m±vacaravip±ko kriyamanodh±tu kriy±hetuka manoviññ±ºa dh±tu somanassasahagat±. Ime dhamm± paritt±rammaº±ti.
Yasm± pana parinibb±na½n±ma santi atth±yeva hoti. Ajjh±sayo cassa ekantena santininnoyeva hoti. Tasm± anejosanti m±rabbh±ti suttapada½ vutta½. Tath± hi aµµhakath±ya½ santim±rabbh±ti anup±disesa½ nibb±na½ ±rabbha paµicca sandh±y±ti vutta½. Na pana vutta½ ±rabbha ±lambitv± ±rammaºa½ katv±ti. Therag±thaµµhakath±ya½ pana santim±rabbh±ti santi½ anup±disesa½ nibb±na½ ±rammaºa½ katv±ti vutta½. Ta½ mah±parinibb±nap±¼iy± tadaµµhakath±yaca nasameti. T±su hi bhagavato parinibb±na½ jh±naªga paccavekkhanasamanantaranti vutta½. Etthaca purim±ni dve samanantar±ni parinibb±nasuttaµµhakath±su vutt±ni. Abhiññ±samanantara½ ud±naµµhakath±disu ±gata½. Yath±ha-vuµµhahitv± parinibb±y²ti iddhicittato vuµµhahitv± bhavaªgacittena parinibb±y²ti. Aggamaggassa paccavekkhanasamanantara½ puggalapaññattiµµhakath±d²su ±gata½. Yath±ha-ek³nav²sati me paccavekkhanaññ±ºe patiµµh±ya bhavaªga½ otaritv± parinibb±yat²ti. Sa½yuttaµµhakath±ya½ pana arahattamagg±nantara½ phala½. Phal±nantara½ bhavaªgato vuµµh±ya paccavekkhana½. Ta½ pana paripuººa½v± hoti aparipuººa½v±. Tikhiºena asin± s²se chijjam±nepi eka½v± dvev± paccavekkhan±ni uppajjantiyev±ti vutta½.
[164] Vibh±vaniya½ pana
Eva½ vavatth±na½ akatv± ya½ vutta½. “Katthaci pana anuppajjam±nassa kh²º±savassa yathopaµµhita½ n±mar³padhamm±dikameva cutipariyos±n±na½ gocarabh±va½ gacchati. Na kamma kammani mitt±dayoti.” Ta½ na sundara½.
Na hi tassa cuticitta½ kammakammanimitt±dayo ±rammaºa½ nakaroti. Naca cutiy± gahit±ni kamm±d²nin±ma sabbasatt±na½pi bhavantarassa atth±ya bhavant²ti. Abhimukh²bh³tanti kammantarassa ok±sa½ adatv± attano ok±sa½ katv± paccupaµµhita½. Kamma½v± paccupaµµh±t²ti sambandho. Upaladdhapubbanti tassa kammassa ±rammaºa bh³t±ni deyyadhamma vatth±d²ni parap±º±d²nica sandh±ya vutta½. Upakaraºabh³tanti kammasiddhiy± upakaraºabh³t±ni pariv±rabh³t±nica paµigg±hak±d²ni ±vudhabhaº¹±dinica sandh±ya vutta½. Yasm±ca lakkhaºa sa½yutte gav±d²ni vadhitv± r±sikat±ni aµµhipuñj±d²ni kammanimitt±ni hutv± upaµµhahant²ti aµµhakath±ya½ vutta½. Tasm± kammasambandh±ni y±ni k±nici vatth³ni v± ±rammaº±niv± idha upakaraºe saªgahi t±n²ti daµµhabb±ni. Upalabhitabbanti duggatinimitta½ sandh±ya vutta½. Upabhogabh³tanti sugatinimitta½. Ubhaya½pi v± ya½ k±yapaµibaddha½ hutv± labhitabba½ hoti. Ta½ upalabhitabba½n±ma. Apaµibaddha½ hutv± kevala½ sukhadukkh±nubhavanatth±ya labhitabba½ upabhoga bh³ta½n±ma. Etthaca aggij±la lohakumbhi nirayap±la nirayasunakh±d²ni nirayanimitta½. Ta½ pana kesañci jan±na½ attano vasanaµµh±neviya upaµµh±ti. Kesañci tato tato ±gantv± att±na½ sa½pariv±renta½ viya upaµµh±ti. Yath±ha-tassa gil±naseyy±ya nippannassa nirayo upaµµh±ti. Soºagirip±dato mahant± mahant± sunakh± ±gantv± kh±dituk±m±viya sa½pariv±resunti. Tath± deva nimittepi. Yath±ha-nandavana cittalat±vana missakavana ph±rusakavana vim±n±niceva devan±µak±nica pariv±retv± µhit±niviya ahesunti. Kesañci pana saya½ tattha tattha patv± diµµha½viya upaµµh±ti. Kambalay±nasadiso m±tukucchivaººo manussanimitta½. Pabbatap±da vanasaº¹a narakapap±t±d²ni tiracch±nagat±na½ nimitt±n²ti. Kammabalen±ti id±ni paµisandhi½ janetu½ paccupaµµhitassa kammassa ±nubh±vena. Idañca yebhuyyavasena vutta½. Pakatiy± pana ±ciººa bh³ta½v± taªkhaºakata½v± parena sar±pita½v± sayameva anussarita½v± pakatiy±va kukkucca½v± somanassa½v± janetv± µhita½v± kamma½v± tassanimitta½v± aññenapi k±raºabalena paccupaµµh±tiye v±ti daµµhabba½. Tameva tatopaµµhita½ ±rammaºa½ ±rabbh±ti idañca yebhuyyavasena vutta½. Tato hi kesañci pathama½ kammabalenav± k±raºantarenav± p±papakkhiyesu upaµµhahantesu puna duµµha g±maºi rañño viya pubbakata½ balavanta½ puñña½ anussarant±na½v± soºatthera vitu viya taªkhaºeyeva pas±dajanaka½ puñña½ karont±na½v± pacch± kaly±ºapakkhiy±ni upaµµhahanti. Tath± kesañci pathama½ kaly±ºa pakkhiyesu upaµµhahantesu dhamm±sokarañño viya pacch± kenaci k±raºena domanassa½ upp±detv± p±pakammassa ok±sa½ karont±na½ p±papakkhiy±ni upaµµhahant²ti. Vipaccam±naka kamm±nur³panti yassa vipaccam±naka½ kamma½ kusala½ hoti. Tassa parisuddha½ kusalacittasant±na½ abhiºha½ pavattati. Yassa ta½ akusala½ hoti. Tassa upakiliµµha½ akusala cittasant±na½ abhiºha½ pavattat²ti attho. Tath± hi aµµhakath±ya½pi sugatig±m²na½ kusaluppatti hetubh³ta½ paº²ta½ ±rammaºa½ ±p±tam±gacchat²tica duggatig±m²na½ akusaluppatti hetubh³ta½ h²n±rammaºa½ ±p±ta m±gacchat² tica vutta½. M³laµ²k±ya½ mah±µ²k±yañca ±sanne akusala½ duggatiya½ kusalañca sugatiya½ paµisandhiy± upanissayo hot²ti vutta½. Ettha siy±, yad± devacchar±d²ni sagganimitt±ni upaµµhahanti. Tad± t±ni taºh±ya ass±dentasseva sato cavantassa kathanti. Vuccate. Upakiliµµha½yeva tassa citta½. Tasm± duggati-eva tassa p±µikaªkhitabb±ti vadanti. Yasm± pana paµisambhid± magge t±disiy± taºh±ya kusalakammassa sahak±ri k±raºa bh±vo vutto. Yath±ha-nikantikkhaºe dve het³ akusal±ti. Tasm± sugatibhavanibbattanepi aya½ taºh± ekantena kusala kammassa niy±makasahak±ripaccayabh³t±ti katv± tassa t±niv± devacchar±d²ni kusalakamma kammanimitt±niv± ass±dentasseva sato cavantassa s±taºh± tadupatthambhik±-eva bhavitu½ arahati. Na ta½ paµib±hik±ti sakk± viññ±tu½. Yañca nimittass±dagadhita½v± bhikkhave viññ±ºa½ tiµµham±na½ tiµµhati, anubyañjanass±dagadhita½ v±. Tasmi½ ce bhikkhave samaye k±laªkareyya, µh±nameta½ vijjati. Ya½ dvinna½gat²na½ aññataragati½ gaccheyya, niraya½v± tiracch±na yoni½v±ti-±dittapariy±ye vutta½. Ta½pi attano paresa½ v± hatthap±d±d²su gadhita½ taºha½ sandh±ya vutta½. Nakamm±d²s³ti sakk± vattunti. Upalabhitabba bhav±nur³panti upalabhitabbo bhavo yadi sugatibhavo hoti, ta½ ass±dan±k±rena. Yadi duggatibhavo hoti, ta½ anass±dan±k±ren±ti eva½ upalabhi tabbassa bhavassa anur³pa½. Tatthoºata½v±ti tasmi½ yatho paµµhite ±rammaºe oºamanta½eva. Tath± hi b±lapaº¹itasutte t±nissa tasmi½ samaye olambanti ajjholambanti abhippalambant²ti vutta½. Tattha t±niss±ti assa puggalassa t±ni puññ±puñña kamm±ni. Kammas²sena vutt±ni kammanimitta gatinimitt±nica. Olambant²ti tassa cittasant±na½ attani-eva oºamanta½ ajjhoºamanta½ abhimukh²bh³ta½ katv± lambanti palambanti. Bandhitv± ±ka¹¹hant±ni viya upaµµhahant²ti attho. Eva½ pana tesu tath± olambantesu ta½cittasant±na½ tesu ninnapoºapabbh±rameva hot²ti vutta½ tatthoºata½v±ti. Tath± hi aµµhakath±ya½ kilesabalavin±mita½ sutv± tadeva½ pavattam±na½ taºh±-avijj±na½ appah²natt± avijj±ya paµicch± dit±d²nave tasmi½ visaye taºh± n±meti sahaj±ta saªkh±r± khipant²ti vutta½. Tattha tanti viññ±ºa½. Cittasant±na½ icceva attho. Tasmi½visayeti kamm±di-±rammaºe. Taºh±n±met²ti vaµµam³laka taºh± ta½ tasmi½ oºamanta½ katv± niyojet²ti attho.
[165] Vibh±vaniya½ pana
“Tatthoºata½v±ti tasmi½ upapajjitabbabhave oºata½ viya oºata½eva v±”ti vutta½. Ta½ aµµhakath±ya na sameti.
Abhiºhanti nirantara½. Tath±pavatti pana saºika½ marant±na½ eva labbhati. Lahuka maraºena marant±na½ pana na labbhat²ti vutta½. B±hullen±ti