Dibbassa rattidivassa diguºavuddhin±ma heµµhim±na½ dev±na½ rattidivato uparim±na½ rattidivassa diguºavuddhi. Etena manussaloke eka½ vassasata½ t±vati½se eko dibbarattidivo. Dvevassasat±ni y±me. Catt±ri tusite. Aµµha nimm±naratiya½. Sahassa½ cha cavassasat±ni vasavattiya½ eko dibbarattidivoti siddha½ hoti. Rattidiv±nañca diguºavuddhiy± siddh±ya m±sasa½vacchar±na½pi diguºavuddhi siddh±va hot²ti. Evañcasati yath±vutt±ni t±vati½s±d²na½ dibbavassasahass±dinipi attano attano rattidivam±sasa½vacchareti-eva veditabb±n²ti siddha½ hoti. Tath±ca sati uparim±na½ ±yuparim±º±ni heµµhim±na½ ±yuparim±ºato catuguº±n²ti siddha½ hoti. Tena vutta½. Tato catuguºa½ t±vati½s±na½. Tato catuguºa½ y±m±nanti-±di. Dibbagaºan±ya ca tath± siddh±ya sati manussagaºan±yapi catuguºabh±vo siddhoyeva hoti. Tasm± manussagaºan±yapi heµµhim±na½ navutivassasatasahass±d²ni cat³hi upar³pariguºit±ni uparim±na½ tikoµisaµµhivassasata sahass±dini bhavant²ti katv± t±ni sabb±nipi ±di-antadassana vasena niddisanto navasatanti g±tham±ha. Vass±na½ navasata½ koµiyo ca ekav²sa koµiyo ca tath±saµµhivassa satasahass±ni ca vasavatt²su devesu ±yuppam±ºa½ hot²ti yojan±. Yasm± avitakkavic±ramatta½ jh±na½ o¼±rikassa vitakkassa samatikkam± pathamajjh±nato suµµhubalava½ hoti. Tatoyeva tat²yajjh±natopi n±tidubbalañca hoti. Tasm± ta½ tat²yajjh±nena ekato hutv± samatale bh³mantare vip±ka½ det²ti vutta½ dut²yajjh±navip±ka½ tatiyajjh±navip±kañca dut²yajjh±nabh³miyanti. Tenevaca bh³m²na½ µhitikkamopi catutthajjh±na vaseneva siddho. Therena pana heµµh± pañcakanayavaseneva jh±n±ni vutt±ni. Tasm± idhapi teneva nayena vip±k±ni gahetv± catutthajjh±navip±ka½ tat²yajjh±nabh³miyanti-±di vutta½. Tes³ti t±hi chahi paµisandh²ti gahitapaµisandhikesu. Kappass±ti ida½ asaªkhyeyyakappa½ sandh±ya vutta½. Catubbidh± hi kapp±mah±kappo asaªkhyeyyakappo antarakappo ±yukappoti, tattha ±yukappon±ma tesa½ tesa½ satt±na½ ta½ta½ ±yuparicchedo vuccati. Antarakappon±ma ekassavivaµµaµµh±yi-asaªkhyeyyassa abbhantare manuss±na½ ±yukappassa h±yanava¹¹hanavasena dissam±nantar± catusaµµhipabhed± c³¼akapp± vuccanti. P²satibhed±ti keci. As²tibhed±ti apare. Cuddasappa bhed±ti vedavidu. Ye loke manvantarakapp±ti vuccanti. Ekamekena manun±makena mah±sammatar±jena upalakkhit± antarakapp±ti vutta½ hoti. Keci pana ekasmi½ vivaµµaµµh±yimhi mah±sammatar± j±na½ ekameva icchanti. Catusaµµhi-antarakapp± pana eko asaªkhye kappon±ma. So catubbidho sa½vaµµo sa½vaµµaµµh±y² vivaµµo vivaµµaµµh±y²ti. Tattha vinassam±no kappo sa½vaµµo. Yath± vinaµµha½ tiµµham±no kappo sa½vaµµaµµh±y². Va¹¹ham±no kappo vivaµµo. Yath± vivaµµa½ tiµµham±no kappo vivaµµaµµh±y²ti veditabbo. Te pana catt±ro asaªkhyeyyakapp± eko mah±kappon±ma. Etthaca yo jan±y±mavitth±re setas±sapar±simhi vassasata vassasataccayena ekekab²jaharaºena parikkh²ºepi eko mah±kappo parikkhaya½ nagacchati. Eva½ digho mah±kappoti veditabbo. Tattha yad± kappo tejena sa½vaµµati. ¾bhassarato heµµh± aggin± dayhati. Yad± ±pena sa½vaµµati. Subh±kiººato heµµh± udakena vil²yati. Yad± v±yun± sa½vaµµati. Vehapphalato heµµh± v±tena viddha½sat²ti eva½ aµµhakath±ya½ vuttatt± aya½ loko nirantara½ sattasu v±resu aggin± vinassati. Aµµhame v±re udakena vinassati. Puna sattasu aggin±. Aµµhame udaken±ti eva½ aµµhanna½ aµµhak±na½ vasena catusaµµhiv±resu antime udakav±re udaka½ pah±ya v±tav±ro hot²ti ayamattho siddho hoti. Katha½. Ya½ vutta½ ±bhassar±na½ aµµhakapp±n²ti. Etena aµµhame v±re ±posa½vaµµo hoti. Antar± sattasu sattasu v±resu tejosa½vaµµ± hont²ti siddha½. Yañca vutta½ subh±kiºº±na½ catusaµµhikapp±n²ti. Etena catusaµµhime catusaµµhime v±re v±tasa½vaµµohoti. Antar± tesaµµhiy± v±resu tejosa½vaµµ± ±posa½vaµµ±ca hont²ti siddha½ hot²ti. Ten±hu por±º±–
Aggin± bhassar± heµµh±, ±pena subh±kiººato;
vehapphalato v±tena, eva½ loko vinassati.
Sattasattaggin± v±r±, aµµhame aµµhame dak±;
catusaµµhi yad± puºº±, eko v±yuv±ro siy±ti.
Evañca vinaµµhe loke ekasmi½ kappepi pathamajjh±nabh³mi avinaµµh±n±ma natthi. Tasm± brahmap±risajj±na½dev±na½ kappassatat²yo bh±go ±yuppam±ºa½, brahmapurohit±na½upa¹¹hakappo, mah± brahm±na½ekokappoti ettha asaªkhyeyya kappova sambhavati. Namah±kappo. Tena vutta½ kappass±ti ida½ asaªkhyeyyakappa½ sandh±ya vuttanti. ¾yukappa½ sandh±ya vuttantipi yujjatiyeva. Tejosa½vaµµakappesu hi pathamajjh±natala½ vivaµµam±na½ sabbapathama½ vivaµµati. Sa½vaµµam±na½ sabbapacch± sa½vaµµati. Tasm± vivaµµassa pacchima¹¹hena sa½vaµµassaca pubba¹¹hena saha eka½ vivaµµaµµh±yikappa½ gahetv± dve asaªkhyeyy±ni tasmi½ tale eko ±yukappoti sakk± vattunti. Dut²ya talato paµµh±ya pana mah±kappova gahetabbo. Appaka½ ³naka½v± adhika½v± gaºan³paga½ na hot²ti katv± upa¹¹hehi saha sattakapp±ni sandh±ya ±bhassar±na½ aµµhakapp±n²ti vutta½. Eva½ catusaµµhikapp±n²ti etthap²ti. ¾k±s±nañc±yatanabhava½ upagacchant²ti ±k±s±nañc±yatanupag±, tesa½. Ekova visayo ±rammaºa½ yassa ta½ ekavisaya½. Ekaj±tiyanti ekasmi½ bhave. [Paµisandhicatukka½.] 145. Janet²ti janaka½ upatthambhet²ti upatthambhaka½. Upap²¼et²ti upap²¼aka½. Upagh±tet²ti upagh±taka½. Tattha janaka½ n±ma paµisandhipavatt²su vip±kakkhandha kaµatt±r³p±na½ nibbattik± kusal±kusalacetan±. Tattha paµisandhinibbattik± kammapathapatt±va daµµhabb±. Pavattinibbattik± pana kammapatha½ patt±pi apatt±pi antamaso pañcadv±rikajavanacetan±pi supinante kusal±kusalacetan±p²ti. Upatthambhaka½n±ma vipaccitu½ aladdhok±s±v± vipakkavip±k± v± sabb±pi kusal±kusalacetan±. S± hi janakabh³t±pi sam±n± attanovip±kav±rato purev± pacch±v± sabh±ªga½ kammanta ra½v±kammanibbattakkhandhasant±na½v±-upatthambham±n± pavattati. Yath± ganth±rabbhe ratanattayapaº±macetan±ti. Ya½ pana visuddhimagge upatthambhaka½ pana vip±ka½ janetu½ nasakkot²ti vutta½. Ta½ aladdhavip±kav±ra½ sandh±ya vuttanti gahetabba½. Na hi paccayas±maggiya½ sati kiñcikamma½ pavattivip±kamattassapi ajanaka½n±ma atth²ti. Tattha kammantarassa upatthambhana½n±ma aladdhok±sassa aññassa janakakammassa ok±sakaraºa½. Ta½ pana maraº±sannak±le p±kaµa½. Tad± hi kusale javite añña½ paµisandhijanaka½ kusalakamma½ ok±sa½ labhati. Akusale javite añña½ akusalakammanti. Vuttañheta½ iti vuttake–
Imasmi½ c±ya½ samaye, k±laªkariy±tha puggalo;
saggamhi upapajjeyya, cittañhissa pas±dita½.
Imasmi½ c±ya½ samaye, k±laªkariy±tha puggalo;
niraye upapajjeyya, cittañhissa pad³sitanti.
Pavattik±lepi eta½ bahula½ labbhatiyeva. Kammanibbattakhandhasant±nassa upatthambhana½n±ma aññena laddhok±sena kusalakammenav± akusalakammenav± nibbattassa khandhasant±nassa j²vitantar±ye apanetv± j²vitaparikkh±re samud±netv± ciratara pavattikaraºa½. Yath±ha–
Abhiv±danas²lissa, nicca½ vuddh±pac±yino;
catt±ro dhamm± va¹¹hanti, ±yu vaººo sukha½ balanti.
Ettha pana kusala½pi akusalakammanibbattassa khandhasant±nassa akusala½pi kusalakammanibbattassa upatthambhaka½n±ma natth²ti navattabba½. Akusala kamma nibbattassapi hi mahiddhik±na½ n±gasupaºº±d²na½ khandhasant±nassa pavattik±le pubbakata½ kusala½ vuttanayena upabr³hana½ karotiyeva. Tath±kusalakammanibbattassapi kesañci vinip±tik±sur±d²na½ khandhasant±nassa pavattik±le pubbakata½ akusala½ ciratarappavatti½ karotiyev±ti. Upap²¼aka-upagh±tak±nipi vuttappak±r± kusal±kusala cetan±yo-eva. T±pi hi janakabh³t±pi sam±n± attano vip±kav±rato purev± pacch± v± vip±kav±ra gahaºa k±lepi v± kammantara½v± kammanibbatta khandhasant±na½v± dubbalatara½ katv±v± vib±dhayam±n± sabbasov± upacchindam±n± pavattant²ti. Tattha upap²¼ake t±va kammantarassa vib±dhana½n±ma aññassa janakakammassa dubbalabh±vakaraºa½. Kammañhi n±ma ±y³hanak±le balavanta½pi pacch± katena ujupaµipakkhena kammantarena vib±dhiyam±na½ puna vihatas±matthiya½ hoti. Uparibh³mi nibbattaka½pi sam±na½ heµµh±bh³miya½ nibbatteti. Mahesakkhesu mahiddhikesu nibbattaka½pi sam±na½ appesakkhesu nibbatteti. Tath± uccakulesu nibbattaka½pi n²cakulesu. D²gh±yukesu nibbattaka½pi app±yukesu. Mah±bhogesu nibbattaka½pi appabhogesu. Purisatta bh±vanibbattaka½pi sam±na½ itthattabh±va½v± napu½sakabh±va½ v± nibbatteti. Vaººasampattinibbattaka½pi dubbaººabh±va½. Indriyasampattinibbattaka½pi andha½v± badhira½v± ya½kiñci indriyavekalla½. Aªgapaccaªga sampattijanaka½pi hatthap±d±di aªgavekalla½ janeti. Tath± ±y³hanak±le mah±nirayesu nibbattaka½pi akusala½ pacch±katena balavakusalena vib±dhiyam±na½ ussadesuv± petesuv± nibbatteti. Aj±tasattu r±j± cettha nidassana½. Ussadesu nibbattaka½pi petesuv± tiracch± nesuv±ti ±disabba½ vattabba½. Upatthambhaka½pi tabbipariy±yena veditabbameva. Tath± hi kamma½ n±ma katak±ledubbala½pisam±na½ pacch±sabh±genabalavat±kusalenav± akusalenav± upatthambh²yam±na½ suµµhu balava½ hot²ti. Kammanibbatta khandhasant±nassa vib±dhana½n±ma aññena kammena nibbattassa sattassa gahitapaµisandhito paµµh±ya yad±kad±ci sar²re n±n±-antar±ye upp±detv±v± µh±nantarakhettavatthu gomahi½sa dhana dhaññabhoga sampatt²na½ puttad±rañ±ti mitt±nañca vipatti½ katv±v± dukkhuppatti karaºa½. Duvidhañhi kammaphala½n±ma vip±kaphala½ nisandaphalanti. Tattha vip±kaphala½n±ma kammak±rakasseva hoti. Na aññassa. Nisanda phala½ pana aññesa½pi s±dh±raºameva. Dhammapade ±nandaseµµhivatthu ettha vattabba½. Cakkh±d²su pana kammajasantathis²sesu yena kammena ya½kiñci eka½v± dvev± t²ºiv± sabbaso bhijjanti. Cakkhup±latthe r±d²na½ viya. Ta½ kamma½ upagh±take saªgahitanti yutta½. Upagh± takanti pana upacchedakantica atthato eka½. Tath± hi majjhimaµµha kath±ya½ pathama½ upacchedakan±mena vatv± upagh±takantipi etasseva n±manti vutta½. Aªguttaraµµhakath±ya½ pathama½ upagh±takan±mena vatv± upacchedakantipi tasseveta½ n±manti vutta½. Visuddhi maggepi maraºassatiniddese tadeva kammupacchedakakammanti vutta½. Idhaca parato upacchedakakammun±ti vakkhati. Imassapi kammantarupacchedana½ maraº±sannak±le p±kaµa½. Tad±hi pathama½ p±pakammabalena duggatinimitte upaµµhahante puna kaly±ºa kamma½ ta½ paµib±hitv± sugatinimitta½ dassetv± sagge nibbatteti. Kaly±ºakammabalena sugatinimitte upaµµhahante puna p±pakamma½ ta½ paµib±hitv± duggatinimitta½ dassetv± ap±ye nibbatteti. Duµµha g±maºirañño soºattherapituca vatth³ni kathetabb±ni. Aªguttaraµµhakath±ya½ pana kusal±kusalakammakkhaya karassa maggakammassapi kammantarupacchedakah± vutt±. Aªgulim±latther±d²na½ viy±ti. Imasmi½ bhave laddh±ni mahaggatakamm±ni yena akusalena parih±yanti. Tassapi kammantarupacchedake saªgaho yutto. Devadattassa viy±ti. Kammanibbattakhandhasant±nupacchedana½ pana tasmi½ tasmi½ bhave ±yu kammesu vijjam±nesu laddhok±sassa kassaci apar±dhakammassa balena kalalak±lato paµµh±ya antar±va kenacirogenav± bhayenav± upakkamenav± marant±na½ vasena veditabba½.