R³panibbattipassan±k±rakath±vaŗŗan±
700. Sabbesanti k±m±vacar±di-aŗ¹aj±dibhedabhinn±na½ sabbesa½ satt±na½. Paµhama½ kammato nibbattati ta½m³lakatt± utuj±dir³p±na½. Parato pavattanakak±yadasak±divasena labbham±na½ pabandhattaya½, santatis²sa½ v± sandh±ya tisantativasen±ti vutta½. Dandha½ manda½ cirena nirodho etass±ti dandhanirodha½ sattarasacittakkhaŗ±yukatt±. Ten±ha garuparivatt²ti. Ten±ti tasm±, yasm± tato s²ghatara½ kho, bhikkhave, ±yusaŖkh±r± kh²yant²ti (sa½. ni. 2.228) vacanato r³padhamm±pi ittarak±l± eva, ar³padhamm± pana tehi s±tisaya½ ittarak±l±, tasm± ±ha bhagav±ti attho. Ya½ panettha vattabba½, ta½ heµµh± vic±ritameva. Tehi sadis±ti cittassa upp±dabhaŖgakkhaŗehi sadis±. Sabbesampi hi saŖkh±r±na½ upp±dabhaŖgakkhaŗesu visadisat± natthi, sam±nak±l±va te. Żh±nappattanti µhitikkhaŗappatta½. Ten±ti dutiyabhavaŖgacittena. Vatthur³pa½ ekassa cittassa nissayo hutv± ańńassa na hoti µhapetv± maraŗ±sanna½, tasm± vutta½ tena saddhinti-±di. Eva½ paµisandhito paµµh±ya y±va cuticittassa uppatti, ta½ dassetv± id±ni nirodha½ dassetu½ paµisandhicittass±ti-±di ±raddha½. Tattha µh±nakkhaŗeti paµisandhicittassa µhitikkhaŗe. Y±va pavatti n±ma atth²ti y±va sa½s±rappavatti n±ma atthi, y±va v± cittassa pavatti n±ma atthi. Asańń³papattiyańhi natthi cittappavatt²ti. R³p³papattiya½ sa½sedaj± opap±tikasadis±ti opap±tik±na½yeva gahaŗa½. Opap±tik±namp²ti pi-saddena v± sa½sedaje sampiŗ¹eti. Sattasantativasen±ti cakkhudasak±d²na½ sattanna½ santatis²s±na½ vasena. 701. Tatth±ti kammato r³papavattiya½. N±n±kkhaŗikakammapaccayabh³ta½yeva idha kammanti adhippetanti ±ha kamma½ n±ma kusal±kusalacetan±ti. J²vitanavaka½ cakkhudasak±di-antogadhameva katv± samasattatir³panti vutta½. Ta½ v± cakkhudasak±di viya sukhapariggaha½ na hot²ti. Tadev±ti yath±vutta½ vip±kakkhandhakaµatt±r³pam±ha. Kammańhi kammajassa janaka½, parip±cakampi hoti j²vitindriyassa, kammajaggino ca vasena anurakkhaŗasabbh±vato, ±h±r±dipaµil±bhahetut±ya upatthambhakanimittato ca. Ten±ha upatthambhakapaccayopi hot²ti. Upatthambhakapaccayat± cassa upanissayapaccayavaseneva veditabb±. Kamma½ paccayo etass±ti kammapaccaya½, tadeva citta½, ta½ samuµµh±na½ etass±ti kammapaccayacittasamuµµh±na½. Vip±kacetasik±nampi kammapaccayacittasamuµµh±nat± vattabb±, na v± vattabb± kammasamuµµh±nakammapaccayaggahaŗena gahitatt±. Żh±nappatt± oj± ańńa½ ojaµµhamaka½ samuµµh±peti ±h±r±nugate sar²reti gahetabba½. Tatr±p²ti kammasamuµµh±n±h±rasamuµµh±nepi ojaµµhamake. Catasso v± pańca v± pavattiyo ghaµet²ti sadisasantativasena catasso v± pańca v± r³pakal±pappavattiyo sant±neti. B±hirapaccayavisesena pana visadis± bah³pi pavattiyo ghaµet²ti vadanti. Yath± kammapaccay±h±rasamuµµh±ne paveŗighaµan±, eva½ kammapaccaya-utusamuµµh±nep²ti ta½ dassetu½ kammapaccaya-utusamuµµh±na½ n±m±ti-±di vutta½. Ettha ca yath± tattha tattha koµµh±se paramparappavatti½ dassentena akammaj± dutiy±dipavattiyo asambhedena dassit±, eva½ kammaj±h±rasamuµµh±na-utuvasena, kammaja-utusamuµµh±n±h±ravasena, kammapaccayacittaj±h±ra-utusamuµµh±na-utu-±h±ravasena ca sambhedavasen±pi r³pappavatti dassetabb±ti vadanti. Tattha kammajato pavatta-±h±r± visesapaccayal±bhe sati yath±vuttaparim±ŗ±hi pavatt²hi uddhampi pavattiyo na ghaµent²ti na sakk± vattu½. Tath± hi dasa dv±dasa v±re pavatti½ ghaµet²ti (visuddhi. 2.703), eva½ d²ghampi addh±na½ anup±dinnapakkhe µhatv±pi utusamuµµh±na½ pavattati ev±ti (visuddhi. 2.704) ca vakkhati. 702. Janak±janak± mat±ti purimak± tikoµµh±sasaŖgahit± janak±, pacchimakoµµh±sik± so¼as±ti vutt± ajanak±ti mat± ń±t±. Kusalakiriyatoti kusalato ca kiriyato ca. Iriy±ya k±yikakiriy±ya pavattiµµh±nat±ya pathabh±vato iriy±patho, gaman±di, atthato tadavatth± r³pappavatti. K±mańcettha r³pavinimutto iriy±patho, vińńatti ca natthi, tath±pi na sabba½ r³pasamuµµh±pakacitta½ iriy±path³patthambhaka½, vińńattivik±rupp±dakańca hoti. Ya½ pana citta½ vińńattijanaka½, ta½ eka½sato itarassa janaka½ avin±bh±vato, tath± iriy±path³patthambhaka½ r³passa. Etassa visesassa dassanattha½ r³pa½, iriy±patha½, vińńattińc±ti samuccayo kato. Vip±kavajj±n²ti ettha vip±k±bhińń±dvayavajj±n²ti vattabba½ tadańńesa½yeva sesaggahaŗena gahetabbatt±. Na v± vattabba½ sesaggahaŗeneva abhińń±citt±nampi nivattetabbato. Na vińńatti½ janayanti mahaggatakusal±d²na½ santabh±vena avipph±rikabh±vato. Vipph±rikameva hi k±m±vacarakusal±divińńatti½ samuµµh±peti, iriy±path³patthambhak±ni pana honti satipi santabh±ve jh±navegena sa-uss±hatt±, yato tesa½ javanakiccat±. Pańca bhavaŖgacitt±n²ti sambandho. R³pameva janayanti, na iriy±patha½ niruss±hasantabh±vena paridubbalabh±vato. Kiriy±mayacittehi avimissabhavaŖgappavattik±le khandh±disar²r±vayav±na½ niccalabh±ven±vaµµh±na½. Tath± hi abbokiŗŗe bhavaŖge pavattam±ne aŖg±ni os²danti paviµµh±ni viya honti. Dvatti½s±ti pana ±din± vuttesu j±garaŗacittesu vattam±nesu aŖg±ni upatthaddh±ni yath±pavatta-iriy±pathabh±veneva pavattant²ti. Dvepańcavińń±ŗ±ni sabbadubbalat±ya r³pa½ na janenti. Paµisandhicitta½ vatthudubbalat±ya. Kh²ŗ±sav±na½ cuticittanti ettha
K±m±vacar±na½ pacchimacittassa upp±dakkhaŗe yassa cittassa anantar± k±m±vacar±na½ pacchimacitta½ uppajjissati, r³p±vacare ar³p±vacare pacchimabhavik±na½, ye ca r³p±vacara½ ar³p±vacara½ upapajjitv± parinibb±yissanti, tesa½ cavant±na½ tesa½ vac²saŖkh±ro nirujjhissati, no ca tesa½ k±yasaŖkh±ro nirujjhissat²ti (yama. 2.saŖkh±rayamaka.88)
Pana vacanato ańńesampi cuticitta½ r³pa½ na samuµµh±pet²ti vińń±yati. Na hi r³pasamuµµh±pakacittassa gabbhagatat±divibandh±bh±ve k±yasaŖkh±r±samuµµh±pane k±raŗa½ atthi, na ca yutta½ cuto ca cittasamuµµh±nar³pańcassa pavattati, n±pi cuticitta½ r³pa½ samuµµh±pet²ti p±¼i atthi, kh²ŗ±sav±nanti, pana visesana½ appaµisandhikanirodhena nirujjhantassa tesa½ cuticittassa r³pasamuµµh±pana½ p±kaµanti katv± katanti daµµhabba½. So¼asa citt±n²ti paricchijja gahaŗa½ tesa½ r³pajanane eka½sato niyametabbatt±, ańń±ni pana bah³ni ar³pe uppann±ni anok±sagatatt± r³pa½ na janentiyeva. Na µhitikkhaŗe, bhaŖgakkhaŗe v± r³pa½ janent²ti sambandho. Upp±dakkhaŗe pana balava½ anantar±dipaccayal±bhato.
Yath± pathav²-±dayo r³padhamm± cittahetuk± cittasamuµµh±n±, eva½ vedan±dayop²ti vutta½ cittasamuµµh±na½ n±ma tayo ar³pino khandh±, saddanavakanti-±di. Tenev±ha katame dhamm± cittasamuµµh±n±? Vedan±kkhandho sańń±kkhandho saŖkh±rakkhandho k±yavińńatti vac²vińńatt²ti (dha. sa. 1201, 1535). Tattha k±yavińńatti-±d²na½ cittasamuµµh±nat± pariy±yato vutt±ti veditabb± tesa½ anipphannatt±. Eva½ vutta½ catusamuµµh±nar³panti imin± ata½samuµµh±nasseva cittajar³passa cittapaccayat± dassit±. Yath± pana kammapaccaya½ dassita½ eva½ cittapaccaye gayham±ne ta½samuµµh±nar³passa, sahaj±tavedan±d²nańca cittapaccayat± siy±. Cittasamuµµh±nacittapaccaye pana asaŖkarato dassetu½ pacch±j±tapaccayavaseneva cittapaccaya½ uddhaµanti daµµhabba½. Cittasamuµµh±na-utu-±h±rehi kammasamuµµh±na-utu-±h±r± balavanto hont²ti tesa½ vasena catupańcapavattighaµana½ vutta½, cittasamuµµh±n±na½ pana vasena dvattippavattighaµana½ ta½p±katikacittavasena, mahaggat±nuttaracittavasena pana bahutar±pi pavattiyo icchitabb±. Ta½nibbatt±na½ cittajar³p±na½ u¼±rapaŗ²tabh±vato. 703. Up±dinna½ kammajar³pa½ paccaya½ labhitv±ti etena bahiddh± anup±dinna-oj± r³p±haraŗakicca½ na karot²ti dasseti. Paccayal±bho cassa kammajabh³tasannissayat±vasen±ti ±ha tattha patiµµh±y±ti. Tattha kammapaccayacittasamuµµh±n±dir³passapi kammam³lakatt± siy± kammajapariy±yoti ta½nivattanattha½ up±dinnanti visesetv± vutta½. ¾h±rapaccayassa ±h±ro na kevala½ upatthambhakova, atha kho janakop²ti dassetu½ catusamuµµh±nar³panti vutta½. Dasa dv±dasa v±reti vatv± katha½ imasseva dasa dv±dasa v±re pavattighaµan±ti anuyoga½ sandh±y±ha ekadivasa½ paribhutt±h±roti-±di. D±rakassa sar²ra½ pharitv±ti n±bhim³l±nugat±hi rasaharaŗ²hi pharitv±, ańńath± jal±bu-antarike k±ye makkhan±vasena na samm±viniyogo ±h±rassa sambhavat²ti. Up±dinnako anup±dinnakoti duvidhe ±h±re pubbe anup±dinnako ±h±rapaccaya-±h±ro dassitoti itara½ dassetu½ kammaj±h±roti-±di vutta½. Ta½ kammapaccay±h±rasamuµµh±ne vuttanayameva. Ten±ha catasso v± pańca v± pavattiyo ghaµet²ti. ¾h±rapaccaya-utunopi utupaccay±h±rassa viya dasa dv±dasa v±re pavattighaµan± veditabb±. Vuttanayatt± na uddhatanti vadanti. Ses±nanti kammacitta-utusamuµµh±n±na½ tisantatir³p±na½. Kaba¼²k±r±h±ro hi ańń±h±rasamuµµhitassa, tisantatir³p±nańca upatthambhakavasena attan± upp±ditassa janako hutv± paccayo hoti. Eva½ ±h±rapaccayo hontoyeva atthi-avigatavasen±pi paccayo hoti, nissayabh±vo pana paµµh±nanayena natthi. ¾h±rapaccay± pavattam±n±ni r³p±ni ±h±ranissay±ni n±ma hont²ti suttantanayena vuttoti daµµhabbo. Parato utuno nissayajotan±yapi eseva nayo. 704. Kammasamuµµh±n±divasena catubbidh±yapi tejodh±tuy± r³pupp±dane samatthabh±vato utu n±ma catusamuµµh±n± tejodh±t³ti vutta½. Esa duvidho hot²ti esa utu tejodh±tubh±v±visesepi tikkhamandat±visesena uŗho, s²toti duvidho hoti. Ya½ panettha vattabba½, ta½ heµµh± vic±ritameva. Yadipi utu up±dinnakena vin±pi r³pa½ samuµµh±peti, indriyabaddhe pana tena vin± tassa r³pupp±dana½ natth²ti ±ha up±dinnaka½ paccaya½ labhitv±ti. Ten±ha catusamuµµh±no ut³ti. Utusamuµµh±noyeva hi utu up±dinnakena vin± r³pa½ samuµµh±peti. Utupaccaya½ n±ma catusamuµµh±nika½ r³pa½. Yańhi utusamuµµh±na½ pannarasavidha½ r³pa½, yańca tadańńatisantatir³pa½, tassa sabbassapi sabh±go utu-upatthambhakapaccayo hot²ti. Yasm± visabh±go utu him±di viya padum±d²na½ visadisar³puppattihetubh³ta½ purimar³pa½ vin±senta½ viya hoti, tasm± sabh±ga½, visabh±gańca ekajjha½ gahetv± vutta½ utu catusamuµµh±nikar³p±na½ pavattiy± ca vin±sassa ca paccayo hot²ti. D²ghampi addh±nanti dasa dv±dasa v±reti ańńassa vuttaparicchedato d²ghampi k±la½. Utu hi sabh±gasantativasena laddhapaccaya½ ciratarampi k±la½ sadis±k±ra½ r³pappavatti½ sant±neti up±dinnakasannissayena vin±, pageva itarath±. Ten±ha anup±dinnapakkhe µhatv±p²ti, ma½savinimuttakesalomanakhacammakhilatilak±divasena j²vam±nasar²re ańńattha mataka¼evar±divasen±ti adhipp±yo. R³passa nibbattiy± diµµh±ya tassa bhaŖgopi diµµhoyeva hoti ittarak±latt± dhammappavattiy±ti ±ha nibbatti½ passanto k±lena r³pa½ sammasati n±m±ti. Na hi nibbattimattadassana½ sammasana½ n±ma hoti, udayabbayadassanańca adhikatanti. Esa nayo ito paresupi nibbattiggahaŗesu.