5. Sabbamatth²tikath±

1. V±dayuttivaººan±

282. Id±ni sabbamatth²tiv±dakath± n±ma hoti. Tattha yesa½ “ya½ kiñci r³pa½ at²t±n±gatapaccuppanna½…pe… aya½ vuccati r³pakkhandho”ti-±divacanato (vibha. 2) “sabbepi at²t±dibhed± dhamm± khandhasabh±va½ na vijahanti, tasm± sabba½ atthiyeva n±m±”ti laddhi, seyyath±pi etarahi sabbamatthiv±d±na½, tesa½ laddhivisodhanattha½ sabbamatth²ti pucch± sakav±dissa, vuttappak±r±ya laddhiy± µhatv± paµiññ± itarassa. Sabbath±ti sabbasmi½ sar²re sabbamatth²ti pucchati. Sabbad±ti sabbasmi½ k±le sabbamatth²ti pucchati. Sabbena sabbanti sabben±k±rena sabbamatth²ti pucchati. Sabbes³ti sabbesu dhammesu sabbamatth²ti pucchati. Ayoganti ayutta½. N±n±sabh±v±nañhi yogo hoti, na ekasabh±vassa. Iti imasmi½ pañhe r³pa½ vedan±ya, vedana½ v± r³pena an±na½ ekalakkhaºameva katv± sabbamatth²ti pucchati. Yampi natthi tampatth²ti yampi chaµµhakhandh±dika½ sasavis±º±dika½ v± kiñci natth²ti siddha½, tampi te atth²ti pucchati. Sabbamatth²ti y± diµµhi s± diµµhi micch±diµµh²ti, y± diµµhi s± diµµhi samm±diµµh²ti hevamatth²ti imin± ida½ pucchati– y± te es± sabbamatth²ti diµµhi, s± diµµhi ay±th±vakatt± micch±diµµh²ti eva½ y± amh±ka½ diµµhi, s± diµµhi y±th±vakatt± samm±diµµh²ti eva½ tava samaye atth²ti pucchati. Itaro sabbesupi etesu nayesu vuttappak±r±ya atthit±ya abh±vato paµikkhipati. Imesu pana sabbesupi nayesu “±j±n±hi niggahan”ti ±di½ katv± sabbo kath±maggabhedo vitth±rato veditabboti aya½ t±vettha v±dayutti.

2. K±lasa½sandanavaººan±

283-284. Id±ni at²ta½ atth²ti k±lasa½sandana½ hoti. Tattha at²ta½ atth²ti-±dika½ suddhikasa½sandana½. At²ta½ r³pa½ atth²ti-±dika½ khandhavasena k±lasa½sandana½.
285. Paccuppanna½ r³pa½ appiya½ karitv±ti at²t±n±gata½ pah±ya paccuppannar³pameva appiya½ avibhajitabba½ karitv±. R³pabh±va½ jahat²tipañhe niruddhass±pi r³passa r³pakkhandhasaªgahitatt± paµikkhipati. R³pabh±va½ na jahat²ti paµilomapañhepi r³pakkhandhena saªgahitatt±va paµij±n±ti. Od±ta½ vattha½ appiya½ karitv±ti ettha kiñc±pi na sabba½ vattha½ od±ta½, imin± pana vatthanti avatv± “od±ta½ vattha½ appiya½ karitv±”ti vutte sakav±din± ekatthat± anuññ±t±. Od±tabh±va½ jahat²ti pañhe vaººavigama½ sandh±ya paµiññ± sakav±dissa. Vatthabh±va½ jahat²ti ettha pana paññattiy± avigatatt± paµikkhepo tasseva. Paµilomepi eseva nayo.
286. At²ta½ at²tabh±va½ na jahat²ti puµµho “yadi jaheyya, an±gata½ v± paccuppanna½ v± siy±”ti maññam±no paµij±n±ti. An±gata½ an±gatabh±va½ na jahat²ti puµµho pana “yadi na jaheyya, an±gatamevassa paccuppannabh±va½ na p±puºeyy±”ti maññam±no paµikkhipati. Paccuppannapañhepi at²tabh±va½ an±pajjanadoso siy±ti paµikkhipati. Anulomapañhesupi imin±va nayena attho veditabbo.
287. Eva½ suddhikanaya½ vatv± puna khandhavasena dassetu½ at²ta½ r³panti-±di vutta½. Ta½ sabba½ p±¼i-anus±reneva sakk± j±nitu½.

Vacanasodhanavaººan±

288. Id±ni “at²ta½ nvatth²”ti-±di vacanasodhan± hoti. Tattha hañci at²ta½ nvatth²ti yadi at²ta½ no atth²ti attho. At²ta½ atth²ti micch±ti at²tañca ta½ atthi c±ti micch± eva. Taññeva an±gata½ ta½ paccuppannanti puµµho an±gatakkhaºeyevassa paccuppannat±ya abh±va½ sandh±ya k±lan±nattena paµikkhipati.
Dutiya½ puµµho ya½ upp±dato pubbe an±gata½ ahosi, tassa uppannak±le paccuppannatt± paµij±n±ti. Hutv± hoti hutv± hot²ti yadeta½ tay± “an±gata½ hutv± paccuppanna½ hot²”ti vadat± taññeva an±gata½ ta½ paccuppannanti laddhivasena “an±gata½ v± paccuppanna½ v± hutv± hot²”ti vutta½. Ki½ te tampi hutv± hot²ti? Itaro hutv± bh³tassa puna hutv± abh±vato na hevanti paµikkhipati.
Dutiya½ puµµho yasm± ta½ an±gata½ hutv± paccuppanna½ honta½ “hutv± hot²”ti saªkha½ gata½, tasm± paµij±n±ti. Atha na½ sakav±d² “yadi te ta½ an±gata½ hutv± paccuppanna½ honta½ ‘hutv± hot²’ti saªkha½ gata½, puna hutv± hoti, ya½ an±gata½ na hutv± paccuppanna½ na honta½ ‘na hutv± na hot²’ti saªkha½ gata½ sasavis±ºa½, ki½ te tampi puna na hutv± na hot²”ti-adhipp±yena na hutv± na hoti na hutv± na hot²ti pañha½ pucchati. Itaro “ya½ natthi, ta½ natthit±ya, eva an±gata½ na hutv± paccuppanna½ na hot²ti nahutv±nahoti n±ma t±va hotu, puna nahutv±nahotibh±vo panassa kuto”ti maññam±no paµikkhipati. Taññeva paccuppanna½ ta½ at²tanti pañhepi paccuppannakkhaºeyevassa at²tat±ya abh±va½ sandh±ya k±lan±natt± paµikkhipati.
Dutiyapañhe puµµho ya½ at²tabh±vato pubbe paccuppanna½ ahosi, tasseva at²tatt± paµij±n±ti. Hutv± hoti hutv± hot²ti yadeta½ tay± “paccuppanna½ hutv± at²ta½ hot²”ti vadat± “taññeva paccuppanna½ ta½ at²tan”ti laddhivasena “paccuppanna½ v± at²ta½ v± hutv± hot²”ti vutta½, ki½ te tampi hutv± hot²ti? Itaro hutv± bh³tassa puna hutv± abh±vato na hevanti paµikkhipati.
Dutiyapañhe yasm± ta½ paccuppanna½ hutv± at²ta½ honta½ “hutv± hot²”ti saªkha½ gata½, tasm± paµij±n±ti Atha na½ sakav±d² “yadi te taññeva paccuppanna½ hutv± at²ta½ honta½ ‘hutv± hot²’ti saªkha½ gata½, puna hutv± hoti, ya½ paccuppanna½ na hutv± at²ta½ na honta½ ‘na hutv± na hot²’ti saªkha½ gata½ sasavis±ºa½, ki½ te tampi puna na hutv± na hot²”ti adhipp±yena na hutv± na hoti na hutv± na hot²ti pañha½ pucchati. Itaro “ya½ natthi, ta½ natthit±ya eva paccuppanna½ na hutv± at²ta½ na hot²ti nahutv±nahoti n±ma t±va hotu. Puna nahutv±nahotibh±vo panassa kuto”ti maññam±no paµikkhipati. Ubhaya½ ekato katv± ±gate tatiyapañhepi imin±vup±yena yojan± k±tabb±.
Aparo nayo– yadi taññeva an±gata½ ta½ paccuppanna½, an±gatassa paccuppanne vutto hotibh±vo, paccuppannassa ca an±gate vutto hutv±bh±vo ±pajjati. Eva½ sante an±gatampi hutv±hoti n±ma. Paccuppannampi hutv±hotiyeva n±ma. Tena ta½ pucch±ma– “ki½ te etesu ekeka½ hutv± hoti hutv± hot²”ti? Itaro– “taññeva an±gata½ ta½ paccuppannan”ti pañhe paµikkhittanayeneva paµikkhipitv± puna puµµho dutiye pañhe paµiññ±tanayeneva paµij±n±ti. Atha na½ sakav±d² “taññeva an±gata½ ta½ paccuppannan”ti pañh±vasena tesu ekeka½ hutv± hoti hutv± hot²ti paµij±nanta½ purima½ paµikkhittapañha½ parivattitv± pucchanto na hutv± na hoti na hutv± na hot²ti pucchati. Tassattho– nanu “tay± taññeva an±gata½ ta½ paccuppannan”ti vutte paµhamapañha½ paµikkhipantena an±gatassa hotibh±vo paccuppannassa ca hutv±bh±vo paµikkhittoti. Tena an±gata½ na hoti n±ma, paccuppanna½ na hutv± n±ma.
Dutiyapañhe ca taññeva an±gata½ ta½ paccuppannanti paµiññ±ta½. Eva½ sante an±gatampi na hutv± na hoti n±ma. Paccuppannampi na hutv± na hotiyeva n±ma. Tena ta½ pucch±ma– “ki½ te etesu ekeka½ na hutv± na hoti na hutv± na hot²”ti? Parav±d² sabbato andhak±rena pariyonaddho viya tesa½ nahutv±nahotibh±va½ apassanto na hevanti paµikkhipati.
Dutiyav±repi yadi taññeva paccuppanna½ ta½ at²ta½, paccuppannassa at²te vutto hotibh±vo, at²tassa ca paccuppanne vutto hutv±bh±vo ±pajjati, eva½ sante paccuppannampi hutv±hoti n±ma, at²tampi hutv±hotiyeva n±ma. Tena ta½ pucch±ma– “ki½ te etesu ekeka½ hutv± hoti hutv± hot²”ti? Itaro taññeva paccuppanna½ ta½ at²tantipañhe paµikkhittanayeneva paµikkhipitv± puna puµµho dutiyapañhe paµiññ±tanayeneva paµij±n±ti. Atha na½ sakav±d² “taññeva paccuppanna½ ta½ at²tan”ti pañh±vasena tesu ekeka½ hutv± hoti hutv± hot²ti paµij±nanta½ purima½ paµikkhittapañha½ parivattitv± pucchanto na hutv± na hoti na hutv± na hot²ti pucchati. Tassattho– nanu tay± taññeva paccuppanna½ ta½ at²tanti vutte paµhamapañha½ paµikkhipantena paccuppannassa hotibh±vo, at²tassa ca hutv±bh±vo paµikkhittoti. Tena paccuppanna½ nahoti n±ma. At²ta½ nahutv± n±ma.
Dutiyapañhe ca te “taññeva paccuppanna½ ta½ at²tan”ti paµiññ±ta½. Eva½ sante paccuppannampi na hutv± na hoti n±ma, at²tampi na hutv± na hotiyeva n±ma. Tena ta½ pucch±ma– “ki½ te etesu ekeka½ na hutv± na hoti, na hutv± na hot²”ti. Parav±d² sabbato andhak±rena pariyonaddho viya tesa½ nahutv±nahotibh±va½ apassanto na hevanti paµikkhipati.
Tatiyav±repi yadi taññeva an±gata½ ta½ paccuppanna½ ta½ at²ta½; an±gatapaccuppann±na½ paccuppann±t²tesu vutto hotibh±vo, paccuppann±t²t±nañca an±gatapaccuppannesu vutto hutv±bh±vo ±pajjati. Eva½ sante an±gatampi hutv±hoti n±ma. Paccuppannampi at²tampi hutv± hotiyeva n±ma. Tena ta½ pucch±ma– “ki½ te t²supi etesu ekeka½ hutv± hoti hutv± hot²”ti? Itaro “taññeva an±gata½, ta½ paccuppanna½, ta½ at²tan”tipañhe paµikkhittanayeneva paµikkhipitv± puna puµµho dutiyapañhe paµiññ±tanayeneva paµij±n±ti. Atha na½ sakav±d² “taññeva an±gata½, ta½ paccuppanna½, ta½ at²tan”ti pañh±vasena tesu ekeka½ hutv± hoti, hutv± hot²ti paµij±nanta½ purima½ paµikkhittapañha½ parivattitv± pucchanto na hutv± na hoti na hutv± na hot²ti pucchati. Tassattho nanu tay± taññeva an±gata½, ta½ paccuppanna½, ta½ at²tanti vutte paµhamapañha½ paµikkhipantena an±gatapaccuppann±na½ hotibh±vo; paccuppann±t²t±nañca hutv±bh±vo paµikkhittoti? Tena an±gata½ paccuppannañca na hoti n±ma. Paccuppannañca at²tañca na hutv± n±ma.
Dutiyapañhe ca te “taññeva an±gata½, ta½ paccuppanna½, ta½ at²tan”ti paµiññ±ta½. Eva½ sante an±gatampi na hutv± na hoti n±ma, paccuppannampi at²tampi na hutv± na hotiyeva n±ma. Tena ta½ pucch±ma– “ki½ te etesu ekeka½ na hutv± na hoti na hutv± na hot²”ti? Parav±d² sabbato andhak±rena pariyonaddho viya tesa½ na hutv± na hotibh±va½ apassanto na hevanti paµikkhipat²ti. Niggah±d²ni panettha heµµh± vuttanayeneva yojetabb±ni.

Vacanasodhanavaººan± niµµhit±.

At²tacakkhur³p±dikath±vaººan±

289. At²ta½ cakkhu atth²ti-±d²supi cakkh±dibh±v±vijahaneneva atthita½ paµij±n±ti. Passat²ti-±d²ni puµµho pana tesa½ viññ±º±na½ kicc±bh±vavasena paµikkhipati.

At²tañ±º±dikath±vaººan±

290. Tena ñ±ºena ñ±ºakaraº²ya½ karot²ti pañhe tassa ñ±ºassa niruddhatt± kiccabh±vamassa apassanto paµikkhipati. Puna puµµho at²t±rammaºa½ paccuppanna½ ñ±ºa½ at²t±na½ dhamm±na½ j±nanato at²ta½ ñ±ºanti lesena paccuppannameva “at²ta½ ñ±ºan”ti katv± tena ñ±ºena ñ±ºakaraº²yassa atthit±ya paµij±n±ti. Athassa sakav±d² lesok±sa½ adatv± tena ñ±ºena dukkha½ parij±n±t²ti-±dim±ha. Itaro at²t±rammaºeneva ñ±ºena imesa½ catunna½ kicc±na½ abh±v± paµikkhipati. An±gatapañhepi eseva nayo. Paccuppannapañho ceva sa½sandanapañho ca utt±natth±yeva.

Arahant±dikath±vaººan±

291. Arahato at²to r±go atth²ti-±d²supi r±g±dibh±v±vijahanto eva½ paµij±n±ti. Sar±goti-±d²su suttavirodhabhayena ceva yuttivirodhabhayena ca paµikkhipati.

Padasodhanakath±vaººan±

295. Eva½ sabbampi p±¼i-anus±reneva viditv± parato atthi siy± at²ta½, siy± nv±t²tanti ettha evamattho veditabbo. Ya½ at²tameva atthi, ta½ at²ta½. Ya½ paccuppann±n±gata½ atthi, ta½ no atthi, ta½ no at²ta½. Ten±t²ta½ nv±t²ta½, nv±t²ta½ at²tanti tena k±raºena at²ta½ no at²ta½, no at²ta½ at²tanti. An±gatapaccuppannapucch±supi eseva nayo.

Suttas±dhanavaººan±

296. Na vattabba½ “at²ta½ atthi an±gata½ atth²”ti suttas±dhan±ya pucch± parav±dissa, paµiññ± sakav±dissa. Puna attano laddhi½ niss±ya ya½kiñci, bhikkhave, r³panti anuyogo parav±disseva. Dutiyanaye pucch± sakav±dissa, paµiññ± itarassa. Eva½ sabbattha pucch± ca paµiññ± ca veditabb±. Ya½ paneta½ parav±din± an±gatassa atthibh±vas±dhanattha½ “nanu vutta½ bhagavat± kaba¼²k±re, ce, bhikkhave”ti suttassa pariyos±ne atthi tattha ±yati½ punabbhav±bhinibbatt²ti-±di dassita½ na ta½ an±gatassa atthibh±vas±dhaka½ Tañhi het³na½ pariniµµhitatt± avassa½ bh±vita½ sandh±ya tattha vutta½. Aya½ sutt±dhipp±yo. Sesa½ sabbattha utt±natthamev±ti.

Sabbamatth²tikath±vaººan± niµµhit±.