15. Paµisambhid±vibhaªgo
1. Suttantabh±jan²ya½
1. Saªgahav±ravaººan±
718. “Eseva nayo”ti dhamm±d²su kato atideso saªkhepato tesa½ dassana½ hot²ti ±ha “saªkhepena dassetv±”ti. Tesa½ niruttipaµibh±n±na½ visay± tabbisay±, tesa½, niruttipaµibh±navisayabh³t±nanti attho. Paccayuppann±dibhedeh²ti paccayuppannanibb±nabh±sitatth±dibhedehi. Dukkhahetuphalaj±t±didhammajar±maraº±ni dukkh±d²ni. Saccahetudhammapaccay±k±rav±resu dukkhasamuday±dipariy±yena ±gato phalanibbattako hetu, saccapaccay±k±rav±resu ariyamaggo, pariyattiv±re bh±sita½, abhidhammabh±jan²ye kusala½, akusalanti eva½ p±¼iya½ vutt±na½yeva vasena pañca dhamm± veditabb±ti imamattham±ha “tath± dhamm± c±”ti imin±. Nibbattakahetu-±d²nanti nibbattakasamp±pakañ±pak±na½. Purimoti pavattanattho. Tasminti magge. Pacchimoti p±panattho daµµhabbo. Avipar²tanirutt²ti buddh±d²hi ±ciºº± tassa tassa atthassa v±cakabh±ve niru¼h± y±th±vanirutti. Yasm± viññattivik±rasahito saddo paññatt²ti attano adhipp±yo, tasm± paramatato ta½ dassento “avacanabh³t±y±”ti visesetv± “keci vaººayant²”ti ±ha. Eva½ sat²ti eva½ niruttiy± paññattibh±ve sati. Paññatti abhilapitabb±ti ±pajjat²ti vutte, hotu, ko doso tass± vacan²yabh±vatoti kad±ci vadeyy±ti ±saªkanto ±ha “na ca vacanato…pe… ucc±retabba½ atth²”ti. Tesa½ atthadhamm±na½. Na vacananti avacana½ avacanasabh±va½. Eva½pak±ranti eva½vidha½ eva½ niyataliªgavisesajotan±k±ra½. Paratoti parabh±ge anantaramanodv±re. Saddaggahaº±nus±rena gahit±ya n±maniruttiya½ niruttipaµisambhid± pavattat²ti vadanti. Yadi eva½ kasm± p±¼iya½ “niruttipaµisambhid± paccuppann±rammaº±”ti vutt±ti ±ha “nirutti…pe… sandh±ya vuttan”ti. Pacch± j±nananti saddaggahaºuttarak±la½ n±maniruttiy± j±nana½. Evanti eva½ saddaggahaºato pacch± n±manirutti½ ±rabbha pavatta½ ñ±ºa½ niruttipaµisambhid±ti gayham±ne. Eva½ niruttiy± n±mapaññattipakkhe p±¼iy±, aµµhakath±ya ca virodha½ dassetv± saddapakkhe tadabh±va½ dassento “yath± pan±”ti-±dim±ha. Ta½ta½saddavibh±vakanti yath± tassa tassa saddappabhedanicchayassa paccayabh³ta½ dibbasotañ±ºa½ sadd±rammaºameva ta½ ta½ sadda½ vibh³ta½ karoti, eva½ niruttippabhedanicchayassa paccayabh³ta½ niruttisadd±rammaºameva niruttipaµisambhid±ñ±ºa½ ta½ vibh³ta½ karot²ti tassa paccuppann±rammaºat± vutt±. Sadda½ pana vibh±venta½ ekantato sadd³panibandha½ paññattimpi vibh±vetiyeva, yato sabh±v±sabh±vavisesavibh±vana½ sampajjati. Aññath± hi saddamattaggahaºe vises±vabodho eva na siy±ti por±º± paññattivibh±vanampi tassa icchanti. Ta½vibh±vakanti niruttisaddavibh±vaka½. Na p±¼ivirodho hot²ti yadipi abhidhammabh±jan²ye “y±ya niruttiy± tesa½ dhamm±na½ paññatti hot²”ti (vibha. 727) vutta½, tampi sabh±vaniruttisaddena dhamm±na½ pabodhanameva sandh±ya vutta½, na tabbinimutta½ paññattinti “niruttisadd±rammaº± niruttipaµisambhid±”ti vuccam±ne p±¼iy± virodho na hot²ti attho. “Paccavekkhantass±”ti vuttatt± sadda½ gahetv± pacch± gahit±ya paññattiy± paccavekkhaºena bhavitabbanti ±saªkeyy±ti tad±saªk±nivattanattham±ha “ta½ sabh±vanirutti½ sadda½ ±rammaºa½ katv±”ti-±di. Sabh±vanirutti½ vibh±venta½yev±ti sabh±vaniruttivisayassa sammohassa pageva viddha½sitatt± atthas±dhanavasena abhiññ±ñ±ºa½ viya ta½ vibh±ventameva pavattati. Ten±ha “nirutti½ bhindanta½ paµivijjhantameva uppajjat²”ti. Pabhedagamanañcettha anavasesato niruttivibh±gaj±nana½. Tath± sesesu. Sakkaµan±m±d²ti sakkaµavasena vuttan±m±khy±t±di. Nip±tapada½ n±m±dipad±ni viya attha½ na vadati, atha kho byañjeti jotet²ti “byañjanan”ti vutta½ nip±tapada½. Bodhi ñ±ºa½ maº¹abh³ta½ etth±ti bodhimaº¹o, mah±bodhiµµh±na½. Ten±ha “paµham±bhisambuddhaµµh±ne”ti. Aññena pak±ren±ti uggah±dippak±rena. Aññath± hont²ti purisayuge purisayuge ekadesena parivattant± k±lantare aññ±k±r± bhavanti. Vinassant²ti ta½ta½bh±s±na½ manuss±na½ vin±sena na paññ±yanti, manuss±na½ duruggahaº±din± katthaci kad±ci parivattant²pi brahmalok±d²su yath±sabh±veneva avaµµh±nato na sabbattha, sabbad±, sabbath± ca parivattati. Ten±ha “kappavin±sepi tiµµhatiyev±”ti. Etassa niruttipaµisambhid±ñ±ºassa. Atth±d²su ñ±ºanti atthapaµisambhid±di. Atthadhammaniruttivasena t²su. Atthadhammaniruttipaµibh±navasena cat³supi v±. Atthadhamm±din± attan± jotetabbena saha atthen±ti s±tthak±ni. Sabbo atthadhamm±diko attho visayabh³to etassa ñ±ºassa atth²ti sabbatthaka½. Sabbasmi½ atth±dike visaye khitta½ attano paccayehi µhapita½ pavattita½. Arahattappattiy± visad± honti paµipakkhadhamm±na½ sabbaso viddha½sitatt±. Pañcannanti adhigamapariyattisavanaparipucch±pubbayog±na½. Yath±yoganti ya½ ya½ yassa puggalassa visadat±ya yujjati, tath± yojetabba½. Paripucch±hetu pavatt± kath± paripucch±ti vutt±ti ±ha “pucch±ya…pe… paripucch±ti vutt±”ti. Teh²ti maggehi. Paµil±bho n±ma pubbayogasampattiy± atth±divisayassa sammohassa samucchindana½, ta½ pana maggakiccamev±ti ±ha “so lokuttaro”ti. Atth±d²na½ pabhedato sallakkhaºavibh±vanavavatth±pan± yath±raha½ parittakusalamah±kiriyacittavasena hot²ti vutta½ “pabhedo k±m±vacaro”ti. Yath± pubbayogo adhigamassa balavapaccayo sabh±vahetubh±vato, na tath± pabhedassa asabh±vahetut±ya, paramparapaccayat±ya c±ti adhipp±yo. Pariyatti-±d²na½ pabhedassa balavapaccayat±ya adhigamassa ca tadabh±ve eseva nayo. Tatth±ti nimittatthe bhumma½, t±su pariyattisavanaparipucch±su nimittabh³t±s³ti attho. Ya½ vutta½ hot²ti “etesu pan±”ti-±din± aµµhakath±vacanena ya½ atthaj±ta½ vutta½ hoti. Ta½ dassentoti ta½ niddh±retv± dassento. “Pubbayog±dhigam±”ti vatv± “dvep²”ti vacana½ adhigamasahitoyeva pubbayogo pabhedassa balavapaccayo, na kevaloti dassanattha½. Tena vutta½ aµµhakath±ya½ “dvepi ekato hutv±”ti (vibha. aµµha. 718). “Dvepi visadak±raº±”ti vutte pubbayogass±pi visadak±raºatta½ labbhatev±ti ±ha “dvepi visadak±raº±ti…pe… vuttan”ti.
Saªgahav±ravaººan± niµµhit±.