9. Iddhip±davibhaªgo

1. Suttantabh±jan²yavaººan±

431. Paµhamo kattu-attho “ijjhat²ti iddh²”ti. Dutiyo karaºattho “ijjhanti et±y±”ti. Pajjitabb± iddhi vutt± “iddhi½ pajjanti p±puºant²”ti kattus±dhanassa iddhisaddassa karaºas±dhanena p±dasaddena sam±n±dhikaraºat±ya asambhavato, ijjhanakassa ca atthassa karaºabh³tena p±dena pajjitabbatt± “iddhi eva p±do”ti saddayojan± na sambhavat²ti imamattham±ha “na ca…pe… vattun”ti. Iddhikiriy±karaºen±ti ijjhanakiriy±ya karaºabh³tena atthena s±dhetabb± ca iddhi pajjitabb±ti yojan±. Dvinna½ karaº±nanti ijjhanapajjanakiriy±karaº±na½ iddhip±datth±na½. Na asam±n±dhikaraºat± sambhavati paµisedhadvaya½ pakatiya½ µhapet²ti. Tasm±ti yasm± paµhamenatthena sam±n±dhikaraºasam±so, dutiyena s±mivacanasam±so iddhip±dasadd±na½ na yujjati, tasm±. Yath±vutt± v± paµhamenatthena sam±n±dhikaraºasam±savaseneva yojan± yujjati p±dassa pajjam±nakoµµh±sabh±vato. Dutiyenatthena itarasam±seneva yojan± yujjati p±dassa ijjhanakaraº³p±yabh±vato.
Kec²ti dhammasiritthera½ sandh±ya vadati. Duvidhatth±y±ti nibbatti-atth±ya, vuddhi-atth±ya ca. Visunti “iddhi eva p±do iddhip±do”ti imasm± visu½. Sam±sayojan±vasen±ti “iddhiy± p±do iddhip±do”ti eva½ sam±sayojan±vasena. Yath±yuttoti kattukaraºatthesu yo yo yutto. Paµil±bhapubbabh±g±nanti vises±dhigamata½pubbabh±g±na½ yath±kkama½ kattiddhikaraºiddhibh±va½ sandh±ya vuttoti yojan±. Uttarac³¼abh±jan²ye “chandoyeva chandiddhip±do, cittameva, v²riyameva, v²ma½s±va v²ma½siddhip±do”ti vuttatt± ±ha “uttarac³¼abh±jan²ye v± vuttehi chand±d²hi iddhip±deh²”ti-±di.
Chandacittav²ma½siddhip±desu t±va yutta½ padh±nasaªkh±raggahaºa½ apubbatt±, v²riyiddhip±de pana kathanti codana½ sandh±y±ha “v²riyiddhip±daniddese”ti-±di. Yadi dveyeva samann±gamaªg±ni, chand±dayo kimatthiy±ti ±ha “sam±dhivisesan±n²”ti. Na idha…pe… vutt± hoti atabbisesanatt±. Yadipi sam±dhivisesanasamann±gamaªgadassanattha½ dvikkhattu½ v²riya½ ±gatanti vutta½, ta½ pana “v²riyasam±dhisamann±gatan”ti ett±vat±pi siddha½ hoti. Eva½ siddhe sati puna vacana½ v²riyantarasabbh±va½ nu kho d²pet²ti kad±ci ±saªkeyy±ti tad±saªk±nivattanattha½ “v²riyañc±”ti-±dim±ha. Chand±d²hi visiµµhoti chand±d²na½ adhipatipaccayat±visesena visiµµho. Teneva hi chand±dimukheneva iddhip±d± desit±. Tath± ca vutta½ “chanda½ ce bhikkhu adhipati½ karitv± labhati sam±dhin”ti-±di. Ta½ta½avassayanavasen±ti tassa tassa chandassa sam±dhino avassayat±vasena, paccayavisesat±y±ti attho. Up±yatthena…pe… vutt± hoti adhigam³p±yat±pi nissayabh±voyev±ti. “Tenev±”ti-±din± yath±vutta½ chand±d²na½ iddhip±data½ p±¼iy±yeva vibh±veti. Tattha tenev±ti chand±d²na½yeva up±yatthabh±veneva iddhip±dabh±vassa adhippetatt±. Up±yiddhip±dadassanatthamev±ti chand±dike dhure jeµµhake pubbaªgame katv± nibbattitasam±dhi chand±d²na½ iddhiy± adhigam³p±yat±dassana½ up±yiddhip±dadassana½, tadatthameva “tath±bh³tassa vedan±kkhandho…pe… viññ±ºakkhandho”ti tattha tattha p±¼iya½ nissayiddhip±dadassana½ kata½ chand±divisiµµh±na½yeva vedan±kkhandh±d²na½ adhippetatt±. Evañceta½ sampaµicchitabba½. Aññath± kevala½ iddhisampayutt±na½yeva khandh±na½ vasena iddhip±dabh±ve gayham±ne catubbidhat± na hoti visesak±raº±bh±vatoti adhipp±yo.
433. Tosana½ satthu ±r±dhana½, sikkh±ya v±. Th±mabh±vatoti thirabh±vato. Kul±padese j±tim± purissaro hot²ti “pubbaªgamatt± cittassa visiµµhaj±tisadisat±”ti vutta½. Vic±raº±paññ±hetukatt± mantassa v²ma½s±sadisat± suviññeyy±v±ti na uddhaµ±.
Chand±diketi chandasam±dhipadh±nasaªkh±r±, v²riyacittav²ma½s±sam±dhipadh±nasaªkh±r±ti ime tayo tayo dhamme. Abhedato bheda½ akatv± abhinditv± iddhibh±vas±maññena, iddhip±dabh±vas±maññena ca saªgaºhitv±. Ten±ha “sampiº¹etv±”ti. Bhedana½ v± sambhedana½ miss²karaºanti ±ha “amissetv±”ti. Tath± hi “ses± pana sampayuttak± catt±ro khandh± iddhip±d±yev±”ti (vibha. aµµha. 433) iddhi-iddhip±de amissetv±pi kathita½. Visesen±ti bhedena cat³su iddhip±desu asammissabh±vena ±veºikatt±. ¾veºik± hi chand±dayo tassa tassa iddhip±dassa. Avisesen±ti abhedena, caturiddhip±das±dh±raºabh±ven±ti attho.
Chandiddhip±dasam±dhiddhip±d±dayoti ±di-saddena padh±nasaªkh±ra½, v²riyacittav²ma½s± ca saªgaºh±ti. P±doti tehi sampayutta½ catukkhandham±ha. “Chandiddhip±de pavisant²”ti-±din± visiµµhesveva pavesa½ avatv±. Cat³s³ti chando, sam±dhi, padh±nasaªkh±r±, ta½sampayutt± khandh±ti eva½ cat³su. Chandahetuko, chand±dhiko v± sam±dhi adhippetoti ±ha “chandavato ko sam±dhi na ijjhissat²”ti. It²ti eva½ anena pak±rena, ya½ sam±dhibh±van±mukha½. Sam±dhibh±van±nuyogena bh±vit± khandh± sam±dhibh±vit±.
“Ye h²”ti-±din± “abhinava½ natth²”ti saªkhepato vutta½ vivarati. Tiººanti chandasam±dhipadh±nasaªkh±r±na½. Idanti “ime hi tayo”ti-±divacana½. Purimass±ti “chando sam±dh²”ti-±divacanassa. K±raºabh±ven±ti s±dhanabh±vena. Ten±ti “ime hi tayo dhamm±”ti-±divacanena. Yasm± chand±dayo tayo dhamm± aññamañña½, sampayuttak±nañca nissayabh±vena pavattanti, tasm± tesampi iddhip±dabh±vo vutto. So pana nissayabh±vo sampayog±vin±bh±v²ti ±ha “tadantogadhatt±”ti, sampayuttakantogadhatt±ti attho. Chand±d²na½ viya sampayuttakkhandh±na½ sabh±vato iddhibh±vo natth²ti ±ha “iddhibh±vapariy±yo atth²”ti. Tena vutta½ “ses± sampayuttak±…pe… na attano sabh±ven±”ti. Ekadesass±ti chand±d²na½. Catunnampi khandh±na½, chand±d²na½ v± catunna½. Punap²ti “sampayuttak± pan±”ti-±di½ sandh±y±ha. Imin± catukkhandhatadekades±na½ iddhibh±vad²panena.
Pubbe vuttato vacanakkamena aññanti ±ha “apubbanti katv±”ti. Kenaµµhena iddhi paµil±bho, kenaµµhena p±do pubbabh±goti yath±kkama½ yojan±. Yadi patiµµh±naµµhena p±do, nissayiddhip±doyeva vutto siy±, na up±yiddhip±doti ±ha “up±yo c±”ti-±di. Sabbatth±ti suttantabh±jan²ye, abhidhammabh±jan²ye ca. Ten±ha “suttantabh±jan²ye h²”ti-±di. Sam±dhivisesanabh±ven±ti “chand±dhipati, chandahetuko, chand±dhiko v± sam±dhi chandasam±dh²”ti-±din± sam±dhissa visesanabh±vena “Sam±dhisevanavasen±”ti ca p±µho. Tattha sam±dhisevanavasen±ti chand±dhike adhipati½ karitv± sam±dhissa ±sevanavasena. Up±yabh³t±nanti “chandavato ce sam±dhi ijjhati, mayheva ijjhat²”ti sam±dhi-±sevan±ya up±yabh³t±na½.

Suttantabh±jan²yavaººan± niµµhit±.