Bhavacakkakath±vaººan±
242. Sambandha½ ita½ gatanti samita½. Ten±ha “saªgatan”ti. Bhavacchando bhavar±go. Tass±ruppakath±savananti tassa b±labh±vassa ayuttak±rit±ya anucchavikakath±savana½. Etena par³pav±dahetuk±didukkha½ dasseti, “kammak±raº±dassanan”ti imin± daº¹ahetuka½, itarena duggatinibbattihetuka½ Gament²ti ñ±penti. Phalen±pi hi abyabhic±rin± hetu ñ±yati, vuµµhinimittena viya mahoghena uparidese vuµµhinip±to. Tena vutta½ “bodhent²”ti. Visesanivatti-attho mattasaddo “avitakkavic±ramatt±”ti-±d²su (dha. sa. tikam±tik± 6) viya. Appah²n±vijj± k±raºal±bhe uppatti-arahat±ya sam²peyev±ti ±ha “sannihitabh±vakaraºen±”ti. Vedet²ti vedayati. Tassa atthavacana½ anubhavat²ti. Veda½ v± ñ±ºa½ karoti upp±det²ti vedeti. Tassa atthavacana½ j±n±t²ti. Vediyat²ti pana kammakattukamm±na½ vasena niddesoti tassapi attha½ dassento “j±n±ti, ñ±yati c±”ti ±ha. Ca-saddatthoti samuccayattho, brahm±din± ca k±rakena, attan± ca vedakena rahitanti attho. Ca-saddatthasam±santi dvandasam±sam±ha. Catubbidhampi v± suññatanti dhuvabh±v±disuññata½, att±disuññatañca sandh±ya vadati. Pubbantatoti at²takoµµh±sato. Vedan±vas±nampi bhavacakka½ paripuººamev±ti dassetu½ “vedan± v±”ti-±di vutta½. Avijj±gahaºena v± taºhup±d±n±ni, saªkh±raggahaºena bhavo, viññ±º±diggahaºena j±tijar±maraº±ni sok±dayo ca gahit±ti evampi vedan±vas±na½ bhavacakkanti yuttameveta½. Taºh±m³lake c±ti taºhup±d±naggahaºena avijj± gahit±ti-±din± yojetabba½. Ten±ha “dvinna½…pe… hot²”ti. Tattha dvinnanti purimapacchim±na½ ubhinna½ hetuphalavajj±na½. Vipar²t±bhinivesa½ karont²ti nimitta½ kattu-upac±rena vadati. Anupacchedameva pak±set²ti yojan±. Hetuphalasandhi, phalahetusandhi, punapi hetuphalasandh²ti eva½ hetu-±dipubbak± hetuphalahetupubbak±. Hetuphalahetuphalavasen±ti avijj±dihetu, viññ±º±diphala, taºh±dihetu, j±tiphalavasena. Upasaggavisesena atthaviseso hot²ti “±kir²yant²”ti padassa pak±s²yant²ti attho vutto. Kilesakammavip±k±ti avijj±dike vedan±pariyos±ne vadati. Vip±kakilesakammeh²ti viññ±º±d²hi bhavapariyos±nehi. Puna kammassa vip±kasambandho vuttanayatt± na gahito. “Vaµµ±n²”ti ca ida½ “t²ºi vaµµ±n²”ti viggahavasena labbham±na½ gahetv± vutta½. “Purimakammabhavasmi½ moho”ti-±din± (vibha. aµµha. 242) aµµhakath±ya ±gatatt± ±sannapaccakkhata½ sandh±ya vutta½ “imiss±”ti. Vibhaªgap±¼iy± vasena dassita½, tasm± na aµµhakath±ya pubb±paravirodho yath±p±µha½ atthassa pak±sitatt±ti adhipp±yo. Tattha cetan±sampayutt±nañca cetan±ya ca saªkh±rabh±vena kammabhavabh±vena ca vattabbamev±ti p±¼idvay±dhipp±yavivaraºavasena dassetu½ “tatth±”ti-±di vutta½. Bhavass±ti upapattibhavassa. “Bhavo”ti vutt± cetan±sampayutt±ti sambandho. Gahaºanti nik±manavasena ±rammaºassa gahaºa½. Ten±ha “k±mup±d±na½ kiccen±h±”ti. Itar±ni kiccen±h±ti yojan±. T²su atthavikappes³ti “ta½ kamma½ karoto purim± cetan±yo”ti-±din± vuttesu t²su ±y³hanacetan±na½ atthavikappesu. Nanu ca tatiye atthavikappe ±y³hanassa avas±ne cetan± na vutt±ti? Yadipi sar³pato na vutt±, “ta½sampayutt±”ti pana saddato padh±nabh±vena vuttassa ±y³hanassa appadh±nabh±vena vutt± avas±ne pacchato vutt± viya hot²ti ima½ pariy±ya½ sandh±ya “t²supi…pe… avas±ne”ti vutta½. Nippariy±yena pana yesu ±y³hanassa avas±ne cetan± vutt±, te dassetu½ “dv²su…pe… ±h±”ti vutta½. Tatiye atthavikappe vutte ±y³hanasaªkh±re ta½sampayutt±ti ±h±ti yojan±. Kammassa paccayabh³tanti saªkh±rapaccaya½. Tena “kammakaraºak±le”ti ettha kamma-saddena sabbassapi saªkh±rassa gahitata½ dasseti. Ten±ha “na kammasampayuttamev±”ti. Kamm±nev±ti kamm±niyeva. Vip±kadhammat±ya kammasarikkhak±. Sahaj±takoµiy±, upanissayakoµiy± ca tassa kammassa upak±rak±ti tadupak±rak±. Sa½khippant²ti sa½khip²yanti sa½y³h²yanti. “Sa½khippanti etth±”ti adhikaraºas±dhanavasena saªkhepasaddassa attha½ vatv± puna kammas±dhanavasena vattu½ “sa½khip²yat²”ti-±di vutta½. Tatth±p²ti “kamman”ti vuttakammasambh±repi. Gamanadhammanti bhaªgupagamanadhamma½. Tena ittaranti bhaªgaparanti vutta½ hoti. Ten±ti vinassanadhammat±d²pakena ittarasaddena. Niss±rata½ attas±r±bh±va½ d²peti. Eva½ “ittaran”ti-±din± anicca½ cala½ ittara½ addhuvanti catunna½ pad±na½ atthavisesav±cita½ dasseti. Ýh±nasoti ettha vuttaµµh±na½ n±ma paccayo. Aññamp²ti aññattha vutta½. Tassa tassa phalassa. Dhammamattasambhave sati vaµµupacchede sat²ti yojan±. Evanti vuttappak±rena samuccayatthe ca-sadde sati. Sacc±niyeva pabhavoti sam±n±dhikaraºapakkha½ sandh±y±ha “saccappabhavatoti saccato”ti. “Yassa pah±nattha½ bhagavati brahmacariya½ vussat²”ti eva½bh³ta½ ariyasacca½ visesa½ akatv±. Tehi sok±d²hi. “Sokadomanassup±y±s± avijj±ya aviyogino”ti-±din± pubbe vuttanayena siddh±ya avijj±ya. Attanoyev±ti paccayuppanna½ anapekkhitv± attanoyeva pavattasaªkh±takiccato. Sok±dayopi h²ti ettha hi-saddo hetu-attho. Yasm± “sok±dayo paccay±yatt± avasavattino”ti ida½ “j±tipaccay±…pe… sambhavant²”ti etena vacanena siddha½, tasm± ta½ “att± socat²”ti-±didassananiv±raºanti attho. Sati ca pariggahe rajja½ viya gatiyo anek±natth±nubandhan±, t±hi ca viññ±ºassa upaddutat±ti dassetu½ “saªkh±rapariggahita½…pe… rajje”ti vuttanti eva½ v± ettha attho daµµhabbo. Yath±-upaµµhit±ni kamm±d²ni cuti-±sannajavanehi parikappetv± viya gahit±ni paµisandhiviññ±ºenapi parikappit±ni viya honti, ta½ panassa parikappana½ atthato ±rammaºakaraºamev±ti vutta½ “pari…pe… to”ti. Saªkappana½ v± parikappananti vutta½ “vitakkena vitakkanato”ti. Sasambh±racakkhu-±dayo sa¼±yatanassa patiµµh±viseso. Yad±k±r±ya j±tiy± yad±k±ra½ jar±maraºa½ sambhavati, sambhavantañca yath±nupubba½ pavatta½, so attho j±tipaccayasambh³tasamud±gataµµho, sahitassa samuditassa puggalassa j²raºabhijjan±vatth± dhamm± jar±maraº±padesena vutt±, s± ca nesa½ avatth± j±tipubbik±, te ca samudit± eva pavattant²ti eva½ j±tito jar±maraºassa sambh³tasamud±gataµµho veditabbo. J±tito jar±maraºa½ na na hoti hotiyeva ekantena j±tassa jar±maraºasambhavato, na ca j±ti½ vin± hoti aj±tassa tadabh±vatoti jar±maraºassa j±tipaccayata½ anvayabyatirekehi vibh±veti “na j±tito”ti-±din±. Itthanti j±tipaccay± jar±maraºassa nibbatt±k±ra½ vadati. Nirodh± nirodhasaªkh±tanti paccayanirodh± paccayuppannanirodhasaªkh±ta½. Anulomadesan±ya ca vemajjhato paµµh±y±ti yojan±. Apuññ±bhisaªkh±rekadeso sar±go r±gena sahajekaµµhoti katv±. Sabbopi apuññ±bhisaªkh±ro sar±go pah±nekaµµhabh±vato. Yasm± pana akusaladhammo akusaladhammassa sabh±go, anakusaladhammo visabh±go, yath±raha½ paccayo ca hoti, tasm± “apaµipakkhabh±vato, r±gappava¹¹hako”ti ca vutta½ “Tadeva viññ±ºa½ sandh±vati sa½sarat²”ti micch±bhinivesasabbh±vato sa½saraºakiriy±yapi saby±p±rat± viññ±ºassa vutt±. Saby±p±rat±bhinivesabalavat±ya, saªkanti-abhinivesabalavat±y±ti pacceka½ yojetabba½. “Asahavattanato, sahavattanato”ti etena asahavutti vinibbhogo, sahavutti avinibbhogoti dasseti. Sabh±v±dhigamanimittat± obh±sana½. Cakkh±disannissayena hi pañcaviññ±º±ni r³p±disabh±va½ upalabhanti. Itare phusanasaªgatisannip±taµµh±. Channanti channampi samphass±na½. ¾d±nanti upasaddena vin±pi da¼hag±ho adhippetoti ±ha “±d±naµµho catunnampi up±d±n±na½ sam±no”ti. Gahaºanti nik±manavasena visayassa paµicchannanti vutta½ “gahaºaµµho k±mup±d±nass±”ti. Itaresanti diµµhup±d±n±d²na½. Tasm±ti vibhattiy± aluttabh±vato. Ten±ti khipanasaddena. H±ni v± kh²ºabh±vo khayoti “khayaµµho v±”ti-±di vutta½. Dvinnanti jar±maraº±na½. Maraº³panayanarasatt± v± jar±yapi maraºaµµho eva dassito. N²yanti gament²ti nay±, ekatt±dayo. Kehi n²yanti? Avijj±di-attheh²ti imamattham±ha “avijj±d²”ti-±din±. Sena bh±ven±ti sakena avijj±dibh±vena, ta½ amuñcitv± eva. Na hi avijj±divinimutta½ ekatta½ n±ma kiñci paramatthato atthi. Sena bh±ven±ti v± sakena ekatt±dibh±vena. Avijj±d²su viññ±yam±no hetuphaladhamm±na½ ekasantatipatit±disaªkh±to ekatt±dibh±vo teneva sabh±vena ñ±yati, na avijj±dibh±ven±ti. Te hi netabb±ti tesa½ nay±. Atth± eva v± avijj±dayo. Anekepi sam±n± dhamm± yena sant±n±nupacchedena “ekan”ti ñ±yanti vohar²yanti, so tattha karaºabh±vena vattabbata½ arahati, tath± itarep²ti ±ha “ekatt±d²hi ca atth± ‘ekan’ti-±din± n²yant²”ti. Tattha n²yant²ti ñ±yanti, paññ±p²yanti ca. Purimapacchim±na½ dhamm±na½ nirodhupp±danirantarat±ya n±mak±yassa, sambandhavuttit±ya r³pak±yassa, ubhayassa ca aññamaññasannissitat±ya duviññeyyan±nato ek²bh³tassa viya ghanabh±vappabandho hetuphalabh±vena sambandho samm± t±noti sant±no, tassa anupacchedo tath±pavatti ekattanti ±ha “sant±n±nupacchedo ekattan”ti. Sambandharahitass±ti hetuphalabh±vena aññamaññasambandhabh±varahitassa. Sattantaroti añño satto. Ucchedadiµµhimup±diyat²ti yath±nur³pak±raºato phalappavatti½ asamanupassanto n±n±sant±ne viya asambandhan±nattadassanato hetubh±varahit±na½ nippayojan±na½ purimuppann±na½ dhamm±na½ nirodhe hetuniyam±bh±vato ekantena uppatti na yutt±, tath± sant±nena uppatti, sadisabh±vena uppatti, sam±naj±tidesapariº±mavayar³pabalasaºµh±n±na½ uppatti na yutt±ti-±d²ni vikappento ucchedadiµµhi½ gaºh±ti. Kasm± uppatti na siy±ti v±lik±hi viya tilehipi telassa, ucchuto viya g±vitopi kh²rassa aññ±bh±vato kena k±raºena tehi tesa½ uppatti na siy±, itarehi eva ca nesa½ uppatti hot²ti. Tasm±ti aññassa aññato uppattiya½ sabbassa sabbaso uppattiy± bhavitabba½, na ceta½ atthi, tasm±. Yasm± niyativ±d² anur³p± hetuto phaluppatti½ na icchati, sabh±vasiddhameva ca dhammappavatti½ icchati, tasm± “avijjam±nepi hetumh²”ti vutta½. Sabh±vasiddh± eva hi acchejjasutt±vut±bhejjamaºi viya kamalaªghanarahit± tath± tath± sar²rindriyasukh±dibh±vapariº±m±ya niyatiy±va k±y± sam±gacchanti, yato gatij±tibandh±, apavaggo ca hot²ti niyativ±do. Ten±ha “niyatat±ya…pe… pavattant²”ti. Niyati-attho vuttoyeva. Etassa atthassa s±dhaka½ sutta½. ¾kulameva, ±kulabh±vo v± ±kulaka½. Jaµit±ti heµµhupariyavasena pavattam±nehi kilesakammavip±kehi j±tajaµ±. N²¹anti kul±vaka½. Sa½s±ranti idha sampattibhavappabandham±ha ap±y±dipadehi duggatippabandhassa vuttatt±.
Bhavacakkakath±vaººan± niµµhit±.
Suttantabh±jan²yavaººan± niµµhit±.