4. SaccavibhaŖgo
1. Suttantabh±jan²ya½
Uddesavaŗŗan±
189. S±sanakkamoti ariyasacc±ni vuccanti ariyasaccadesan± v±. Sakalańhi s±sana½ bhagavato vacana½ saccavinimutta½ natth²ti saccesu kamati, s²lasam±dhipańń±saŖkh±ta½ v± s±sana½ etesu kamati, tasm± kamati etth±ti kamo, ki½ kamati? S±sana½, s±sanassa kamo s±sanakkamoti sacc±ni s±sanapavattiµµh±n±ni vuccanti, ta½desan± ca tabboh±ren±ti. Tath±ti ta½sabh±v±va. Avitath±ti amus±sabh±v±. Anańńath±ti ańń±k±rarahit±. Dukkhadukkhat±ta½nimittat±hi aniµµhat± p²¼anaµµho, dvidh±pi paridahana½, kilesad±hasam±yogo v± sant±paµµhoti ayametesa½ viseso. Puggalahi½sana½ v± p²¼ana½, attano eva tikhiŗabh±vo sant±pana½ sant±poti. Ettha ca p²¼anaµµho dukkhassa saraseneva ±vibhavan±k±ro, itare yath±kkama½ samudayamagganirodhadassanehi ±vibhavan±k±r±ti aya½ catunnampi viseso. Tatratatr±bhinandanavasena by±petv± ³hana½ r±sikaraŗa½ dukkhanibbattana½ ±y³hana½, samudayato ±gacchat²ti v± ±ya½, dukkha½. Tassa ³hana½ pavattana½ ±y³hana½, saras±vibh±van±k±ro eso. Nidad±ti dukkhanti nid±na½, ida½ ta½ dukkhanti sampaµicch±penta½ viya samuµµh±pet²ti attho. Dukkhadassanena c±ya½ nid±naµµho ±vi bhavati. Sa½yogapalibodhaµµh± nirodhamaggadassanehi, te ca sa½s±rasa½yojanamagganiv±raŗ±k±r± daµµhabb±. Nissaranti ettha satt±, sayameva v± nissaµa½ visa½yutta½ sabbasaŖkhatehi sabbupadhipaµinissaggabh±vatoti nissaraŗa½. Ayamassa sabh±vena ±vibhavan±k±ro. Vivek±saŖkhat±mataµµh± samudayamaggadukkhadassan±vibhavan±k±r±, samudayakkhaya-appaccaya-avin±sit± v±. Sa½s±rato niggamana½ niyy±na½. Ayamassa sarasena pak±san±k±ro, itare samudayanirodhadukkhadassanehi. Tattha palibodhupacchedavasena nibb±n±dhigamova nibb±nanimittat± hetvaµµho. Pańń±padh±natt± maggassa nibb±nadassana½, catusaccadassana½ v± dassanaµµho. Catusaccadassane kilesadukkhasant±pav³pasamane ca ±dhipacca½ karonti maggaŖgadhamm± sampayuttadhammes³ti so maggassa adhipateyyaµµhoti. Visesato v± ±rammaŗ±dhipatibh³t± maggaŖgadhamm± honti magg±dhipatino dhamm±ti vacanatoti so tesa½ ±k±ro adhipateyyaµµho. Evam±di ±h±ti sambandho. Tattha abhisamayaµµhoti abhisametabbaµµho, abhisamayassa v± visayabh³to attho abhisamayaµµho, abhisamayasseva v± pavatti-±k±ro abhisamayaµµho, so cettha abhisametabbena p²¼an±din± dassitoti daµµhabbo. Kucchita½ kha½ dukkha½. Sam±gamo sametanti-±d²su kevalassa ±gama-saddassa eta-saddassa ca payoge sa½yogatthassa anupalabbhanato sa½-saddassa ca payoge upalabbhanato sa½yoga½ d²pet²ti ±ha, eva½ uppanna½ uditanti etth±pi. Aya-saddo gati-atthasiddho hetu-saddo viya k±raŗa½ d²peti attano phalanipph±danena ayati pavattati, eti v± etasm± phalanti ayoti, sa½yoge uppattik±raŗa½ samudayoti ettha visu½ payujjam±n±pi upasagga-sadd± sadh±tuka½ sa½yogattha½ upp±datthańca d²penti kiriy±visesakatt±ti veditabb±. Abh±vo ettha rodhass±ti nirodhoti etena nibb±nassa dukkhavivekabh±va½ dasseti. Samadhigate tasmi½ tadadhigamavato puggalassa rodh±bh±vo pavattisaŖkh±tassa rodhassa paµipakkhabh³t±ya nivattiy± adhigatatt±ti etasmińcatthe abh±vo etasmi½ rodhass±ti nirodho-icceva padasam±so. Dukkh±bh±vo panettha puggalassa, na nibb±nasseva. Anupp±do eva nirodho anupp±danirodho. ¾yatibhav±d²su appavatti, na pana bhaŖgoti bhaŖgav±caka½ nirodha-sadda½ nivattetv± anupp±dav±caka½ gaŗh±ti. Etasmi½ atthe k±raŗe phalopac±ra½ katv± nirodhapaccayo nirodhoti vutto. Paµipad± ca hoti puggalassa dukkhanirodhappattiy±. Nanu s± eva dukkhanirodhappatt²ti tass± eva s± paµipad±ti na yujjat²ti? Na, puggal±dhigamassa yehi so adhigacchati, tesa½ k±raŗabh³tadhamm±nańca pattibh±vena paµipad±bh±vena ca vuttatt±. Sacchikiriy±sacchikaraŗadhamm±na½ ańńatt±bh±vepi hi puggalasacchikiriyadhammabh±vehi n±natta½ katv± niddeso kato. Atha v± dukkhanirodhappattiy± niµµh±na½ phalanti tass± dukkhanirodhappattiy± paµipadat± daµµhabb±. Buddh±dayo ariy± paµivijjhant²ti ettha paµividdhak±le pavatta½ buddh±divoh±ra½ agam± r±jagaha½ buddhoti-±d²su (su. ni. 410) viya purimak±lepi ±ropetv± buddh±dayoti vutta½. Te hi buddh±dayo cat³hi maggehi paµivijjhant²ti. Ariyapaµivijjhitabb±ni sacc±ni ariyasacc±n²ti cettha purimapade uttarapadalopo daµµhabbo. Ariy± imanti paµivijjhitabbaµµhena ekatta½ upanetv± imanti vutta½. Tasm±ti tath±gatassa ariyatt± tassa sacc±n²ti ariyasacc±n²ti vuccant²ti attho. Tath±gatena hi saya½ adhigatatt±, teneva pak±sitatt±, tato eva ca ańńehi adhigaman²yatt± t±ni tassa hont²ti. Ariyabh±vasiddhitop²ti ettha ariyas±dhak±ni sacc±ni ariyasacc±n²ti pubbe viya uttarapadalopo daµµhabbo. Ariy±ni sacc±n²tip²ti ettha avitathabh±vena araŗ²yatt± adhigantabbatt± ariy±ni, ariyavoh±ro v± aya½ avisa½v±dako avitathar³po daµµhabbo. B±dhanalakkhaŗanti ettha dukkhadukkhatannimittabh±vo b±dhan±, udayabbayap²¼itat± v±. Bhav±d²su j±ti-±divasena cakkhurog±divasena ca anekadh± dukkhassa pavattanameva puggalassa sant±pana½, tadassa kicca½ raso. Pavattinivatt²su sa½s±ramokkhesu pavatti hutv± gayhat²ti pavattipaccupaµµh±na½. Pabhavati etasm± dukkha½ paµisandhiya½ nibbattati purimabhavena pacchimabhavo ghaµito sa½yutto hutv± pavattat²ti pabhavo. Evampi taŗh±nusaye an³hate nibbattat² dukkhamida½ punappunanti (dha. pa. 338) eva½ punappuna½ upp±dana½ anupacchedakaraŗa½. Bhavanissaraŗaniv±raŗa½ palibodho. R±gakkhay±dibh±vena sabbadukkhasantat± santi. Accutirasanti accutisampattika½. Cavana½ v± kiccanti tadabh±va½ kiccamiva voharitv± accutikiccanti attho. Acavanańca sabh±vass±pariccajana½ avik±rat± daµµhabb±. Pańcakkhandhanimittasuńńat±ya aviggaha½ hutv± gayhat²ti animittapaccupaµµh±na½. Anusayupacchedanavasena sa½s±rac±rakato niggaman³p±yabh±vo niyy±na½. Nimittato pavattato ca cittassa vuµµh±na½ hutv± gayhat²ti vuµµh±napaccupaµµh±na½. Asuvaŗŗ±di suvaŗŗ±di viya dissam±na½ m±y±ti vatthusabbh±v± tass± vipar²tat± vutt±. Udaka½ viya dissam±n± pana mar²ci upagat±na½ tucch± hoti, vatthumattampi tass± na dissat²ti visa½v±dik± vutt±. Mar²cim±y±-att±na½ vipakkho bh±vo tacch±vipar²tabh³tabh±vo. Ariyań±ŗass±ti avitathag±hakassa ń±ŗassa, tena paµivedhapaccavekkhaŗ±ni gayhanti, tesańca gocarabh±vo paµivijjhitabbat±-±rammaŗabh±vo ca daµµhabbo. Aggilakkhaŗa½ uŗhatta½. Tańhi katthaci kaµµh±di-up±d±nabhedepi visa½v±daka½ vipar²ta½ abh³ta½ v± kad±ci na hoti. By±dhidhamm± jar±dhamm±, atho maraŗadhamminoti (a. ni. 3.39; 5.57) ettha vutt± j±ti-±dik± lokapakati. Manuss±na½ uddha½ d²ghat±, ekacc±na½ tiracch±n±na½ tiriya½ d²ghat±, vuddhiniµµha½ patt±na½ puna ava¹¹hana½ evam±dik± c±ti vadanti. Tacch±vipar²tabh³tabh±vesu pacchimo tathat±, paµhamo avitathat±, majjhimo anańńathat±ti ayametesa½ viseso. Dukkh± ańńa½ na b±dhakanti kasm± vutta½, nanu taŗh±pi j±ti viya dukkhanimittat±ya b±dhik±ti? Na, b±dhakapabhavabh±vena visu½ gahitatt±. J±ti-±d²na½ viya v± dukkhassa adhiµµh±nabh±vo dukkhadukkhat± ca b±dhakat±, na dukkhassa pabhavakat±ti natthi taŗh±ya pabhavakabh±vena gahit±ya b±dhakattappasaŖgo. Ten±ha dukkh± ańńa½ na b±dhakanti. B±dhakattaniy±men±ti dukkha½ b±dhakameva, dukkhameva b±dhakanti eva½ dvidh±pi b±dhakatt±vadh±raŗen±ti attho. Ta½ vin± n±ńńatoti satipi avasesakilesa-avases±kusalas±savakusalam³l±vasesas±savakusaladhamm±na½ dukkhahetubh±ve na taŗh±ya vin± tesa½ dukkhahetubh±vo atthi, tehi pana vin±pi taŗh±ya dukkhahetubh±vo atthi kusalehi vin± akusalehi, r³p±vacar±d²hi vin± k±m±vacar±d²hi ca taŗh±ya dukkhanibbattakatt±. Tacchaniyy±nabh±vatt±ti dvidh±pi niyamena taccho niyy±nabh±vo etassa, na micch±maggassa viya vipar²tat±ya, lokiyamaggassa viya v± anekantikat±ya atacchoti tacchaniyy±nabh±vo, maggo. Tassa bh±vo tacchaniyy±nabh±vatta½, tasm± tacchaniyy±nabh±vatt±. Sabbattha dvidh±pi niyamena tacch±vipar²tabh³tabh±vo vuttoti ±ha iti tacch±vipall±s±ti-±di. Sacca-saddassa sambhavant±na½ atth±na½ uddharaŗa½, sambhavante v± atthe vatv± adhippetatthassa uddharaŗa½ atthuddh±ro. Viratisacceti mus±v±daviratiya½. Na hi ańńavirat²su sacca-saddo niru¼hoti. Idameva sacca½, moghamańńanti gahit± diµµhi diµµhisacca½. Amosadhamma½ nibb±na½ tadariy± saccato vid³ti (su. ni. 763) amosadhammatt± nibb±na½ paramatthasacca½ vutta½. Tassa pana ta½samp±pakassa ca maggassa paj±nan± paµivedho aviv±dak±raŗanti dvayampi ekańhi sacca½ na dutiyamatthi, yasmi½ paj± no vivade paj±nanti (su. ni. 890; mah±ni. 119) miss± g±th±ya saccanti vutta½. Neta½ dukkha½ ariyasaccanti ±gaccheyya, neta½ µh±na½ vijjat²ti etena j±ti-±d²na½ dukkha-ariyasaccabh±ve avipar²tata½ dasseti, ańńa½ dukkha½ ariyasaccanti ±gaccheyya, neta½ µh±na½ vijjat²ti imin± dukkha-ariyasaccabh±vassa j±ti-±d²su niyatata½. Sacepi kathańci koci eva½citto ±gaccheyya, pańń±pane pana sahadhammena pańń±pane attano v±dassa ca pańń±pane samattho natth²ti dassetu½ ahameta½
pe
pańń±pess±m²ti ±gaccheyya, neta½ µh±na½ vijjat²ti vutta½. J±ti-±d²na½ anańńathat± ańńassa ca tath±bh³tassa abh±voyevettha µh±n±bh±vo. Sacepi koci ±gaccheyya, ±gacchatu, µh±na½ pana natth²ti ayamettha suttattho. Esa nayo dutiyasuttepi. Tattha pana sampattat± paccakkhat± ca paµhamat±, ta½nimittat± dutiyat±, tadupasamat± tatiyat±, ta½samp±pakat± catutthat±ti daµµhabb±. Nibbutik±mena parij±nan±d²hi ańńa½ kińci kicca½ k±tabba½ natthi, dhammań±ŗakicca½ v± ito ańńa½ natthi, parińńeyy±d²ni ca etapparam±nev±ti catt±reva vutt±ni. Taŗh±ya ±d²navadass±v²na½ vasena taŗh±vatthu-±d²na½ eta½paramat±y±ti vutta½. Tath± ±laye pańcak±maguŗasaŖkh±te, sakalavatthuk±masaŖkh±te, bhavattayasaŖkh±te v± dukkhe dosadass±v²na½ vasena ±lay±d²na½ eta½paramat±y±ti vutta½. Sahetukena dukkhen±ti etena dukkhassa abbocchinnat±dassanena atisa½vegavatthuta½ dasseti. Na paµivedhań±ŗa½ viya sakideva bujjhati, atha kho anu anu bujjhanato anubodho, anussav±k±raparivitakkadiµµhinijjh±nakkhanti-anugato v± bodho anubodho. Na hi so paccakkhato bujjhati, anussav±divasena pana kappetv± gaŗh±t²ti. Kiccatoti parij±nan±dito. Ta½kiccakaraŗeneva hi t±ni tassa p±kaµ±ni. Vivaµµ±nupassan±ya hi saŖkh±rehi patil²yam±nam±nasassa uppajjam±na½ maggań±ŗa½ visaŖkh±ra½ dukkhanissaraŗa½ ±rammaŗa½ katv± dukkha½ paricchindati, dukkhagatańca taŗha½ pajahati, nirodhańca phusati ±dicco viya pabh±ya, samm±saŖkapp±d²hi saha uppanna½ ta½ magga½ bh±veti, na ca saŖkh±re amuńcitv± pavattam±nena ń±ŗena eta½ sabba½ sakk± k±tu½ nimittapavattehi avuµµhitatt±, tasm± et±ni kicc±ni karonta½ ta½ ń±ŗa½ dukkh±d²ni vibh±veti tattha sammohanivattanen±ti catt±ripi sacc±ni passat²ti vutta½. Dukkhasamudayampi so passat²ti k±lantaradassana½ sandh±ya vuttanti ce? Na, yo nu kho, ±vuso, dukkha½ passati, dukkhasamudayampi so passat²ti-±din± (sa½. ni. 5.1100) ekadassino ańńattayadassit±vic±raŗ±ya tass± s±dhanattha½ gava½patittherena imassa suttassa ±haritatt± paccekańca saccesu dissam±nesu ańńattayadassanassa yojitatt±. Ańńath± anupubb±bhisamaye purimadiµµhassa pacch± adassanato samuday±didassino dukkh±didassanat± na yojetabb± siy±ti. SuddhasaŖkh±rapuńjamattadassanato sakk±yadiµµhipariyuµµh±na½ niv±reti. Lokasamudaya½ kho, kacc±na, yath±bh³ta½ sammappańń±ya passato y± loke natthit±, s± na hot²ti vacanato samudayadassana½ hetuphalappabandh±vicchedadassanavasena ucchedadiµµhipariyuµµh±na½ nivatteti. Lokanirodha½ kho
pe
passato y± loke atthit±, s± na hot²ti (sa½. ni. 2.15) vacanato nirodhadassana½ hetunirodh± phalanirodhadassanavasena sassatadiµµhipariyuµµh±na½ niv±reti. Attak±rassa paccakkhadassanato maggadassanena natthi attak±re, natthi parak±re, natthi purisak±reti-±dika½ (d². ni. 1.168) akiriyadiµµhipariyuµµh±na½ pajahati. Natthi hetu, natthi paccayo satt±na½ sa½kiles±ya, ahet³ appaccay± satt± sa½kilissanti. Natthi hetu
pe
visuddhiy±, ahet³ appaccay± satt± visujjhant²ti-±dik± ahetukadiµµhi ca idha akiriyadiµµhiggahaŗena gahit±ti daµµhabb±. S±pi hi visuddhimaggadassanena pah²yat²ti. Dukkhań±ŗa½ samudayaphalassa dukkhassa adhuv±dibh±va½ passat²ti phale vippaµipatti½ nivatteti. Issaro loka½ pavatteti nivatteti c±ti issarak±raŗino vadanti, padh±nato ±vi bhavati, tattheva ca patil²yat²ti padh±nak±raŗino. K±lavaseneva pavattati nivattati c±ti k±lav±dino. Sabh±veneva sambhoti vibhoti c±ti sabh±vav±dino. ¾di-saddena aŗ³hi loko pavattati, sabba½ pubbekatahet³ti evam±di ak±raŗapariggaho daµµhabbo. R±mudak±¼±r±d²na½ viya ar³paloke, nigaŗµh±d²na½ viya lokathupik±ya apavaggo mokkhoti gahaŗa½ ¾di-saddena padh±nassa appavatti, guŗaviyuttassa attano sakattani avaµµh±na½, brahmun± salokat±, diµµhadhammanibb±nav±d±ti evam±diggahaŗańca daµµhabba½. Ettha guŗaviyuttass±ti buddhisukhadukkha-icch±dosapayattadhamm±dhammasaŖkh±rehi navahi attaguŗehi vippayuttass±ti kaŗ±dabhakkhav±do. Indriyatappanaputtamukhadassan±d²hi vin± apavaggo natth²ti gahetv± tath±pavattana½ k±masukhallik±nuyogo. Ajjhattikab±hiresu dv±dasasu ±yatanesu k±mabhavavibhavataŗh±vasena dv±dasa tik± chatti½sa taŗh±vicarit±ni. KhuddakavatthuvibhaŖge v± ±gatanayena k±lavibh±ga½ an±masitv± vutt±ni. V²ma½siddhip±d±dayo bodhipakkhiy± kiccan±nattena vutt±, atthato ekatt± samm±diµµhimukhena tattha antogadh±. Tayo nekkhammavitakk±dayoti lokiyakkhaŗe alobhamett±karuŗ±sampayogavasena bhinn± maggakkhaŗe lobhaby±p±davihi½s±samucchedavasena tayoti ekopi vutto. Esa nayo samm±v±c±d²su. Appicchat±santuµµhit±na½ pana bh±ve samm±-±j²vasambhavato tena tesa½ saŖgaho daµµhabbo. Bhavantarepi j²vitahetupi ariyehi av²tikkaman²yatt± ariyakant±na½ samm±v±c±dis²l±na½ gahaŗena yena saddh±hatthena t±ni pariggahetabb±ni, so saddh±hattho gahitoyeva hot²ti tato anańń±ni saddhindriyasaddh±bal±ni tattha antogadh±ni honti. Tesa½ atthit±y±ti saddhindriyasaddh±balachandiddhip±d±na½ atthit±ya s²lassa atthibh±vato tividhenapi s²lena te tayopi gahit±ti tattha antogadh±. Cittasam±dh²ti cittiddhip±da½ vadati. Citta½ pańńańca bh±vayanti (sa½. ni. 1.23, 192) hi cittamukhena sam±dhi vuttoti sam±dhimukhena cittampi vattabbata½ arahati. Cittiddhip±dabh±van±ya pana sam±dhipi adhimatto hot²ti v²ma½siddhip±d±divacana½ viya cittiddhip±davacana½ avatv± idha cittasam±dh²ti vutta½. P²timanassa k±yo passambhati, passaddhak±yo sukha½ vedeti, sukhino citta½ sam±dhiyat²ti (d². ni. 3.359; sa½. ni. 5.376; a. ni. 3.96; 11.12) vacanato sam±dhi-upak±r± p²tipassaddhiyo, tasm± sam±dhiggahaŗena gahit±, upekkh± pana sam±dhi-upak±rakato ta½sadisakiccato ca, tasm± samm±sam±dhivasena etesa½ antogadhat± daµµhabb±. Bh±ro viya vigh±takatt±. Dubbhikkhamiva b±dhakatt±. Nibb±naparama½ sukhanti (ma. ni. 2.215, 217; dha. pa. 203, 204) sukhabh±vato subhikkhamiva. Aniµµhabh±vato s±saŖkasappaµibhayato ca dukkha½ ver²visarukkhabhaya-orimat²r³pama½. Tathatthen±ti tathasabh±vena, parińńeyyabh±ven±ti attho. Etena ariyasaccadvaya½ siy± dukkha½, na ariyasacca½, siy± ariyasacca½, na dukkhanti imamattha½ dasseti. Ariyasacca-saddapar± hi dukkh±disadd± parińńeyy±dibh±va½ vadanti. Teneva ariyasacca-sadd±napekkha½ dukkha-sadda½ sandh±ya maggasampayuttas±mańńaphaladhamm±na½ ±dipadasaŖgaho vutto, tadapekkha½ sandh±ya catutthapadasaŖgaho. Samuday±d²su avasesakiles±dayo samudayo, na ariyasacca½, saŖkh±ranirodho nirodhasam±patti ca nirodho, na ariyasacca½, ariyamaggato ańń±ni maggaŖg±ni maggo, na ariyasaccanti imin± nayena yojan± k±tabb±. Dukkha½ vedan²yampi santa½ vedakarahita½, kevala½ pana tasmi½ attano paccayehi pavattam±ne dukkha½ vedet²ti voh±ramatta½ hoti. Eva½ itaresupi. Kiriy±va vijjat²ti samudayameva vadati, tassa v± dukkhapaccayabh±va½. Maggo atth²ti vattabbe maggamatth²ti ok±rassa abh±vo katoti daµµhabbo. Gamakoti gant±. S±savat± asubhat±ti katv± nirodhamagg± subh± eva. Dukkh±d²na½ pariy±yena samuday±dibh±vo ca atthi, na pana nirodhabh±vo, nirodhassa v± dukkh±dibh±voti na ańńamańńasamaŖgit±ti ±ha nirodhasuńń±ni v±ti-±di. Samudaye dukkhass±bh±vatoti ponobbhavik±ya taŗh±ya punabbhavassa abh±vato. Yath± v± pakativ±d²na½ vik±r±vibh±vato pubbe paµippal²n± ca pakatibh±veneva tiµµhanti, na eva½ samudayasampayuttampi dukkha½ samudayabh±vena tiµµhat²ti ±ha samudaye dukkhass±bh±vatoti. Yath± avibhattehi vik±rehi mahant± visesindriyabh³tavisesehi pakatibh±veneva µhitehi pakati sagabbh± pakativ±d²na½, eva½ na phalena sagabbho het³ti attho. Dukkhasamuday±na½ nirodhamagg±nańca asamav±y±ti eta½ vivaranto ±ha na hetusamaveta½ hetuphalanti-±di. Tattha idha tant³su paµo, kap±lesu ghaµo, biraŗesu kaµo, dv²su aŗ³su dvi-aŗukanti-±din± idha buddhivoh±rajanako avisu½ siddh±na½ sambandho samav±yo, tena samav±yena k±raŗesu dv²su aŗ³su dvi-aŗuka½ phala½ samaveta½ ek²bh³tamiva sambandha½, t²su aŗ³su ti-aŗukanti eva½ mah±pathavimah±-udakamah±-aggimah±v±takkhandhapariyanta½ phala½ attano k±raŗesu samavetanti samav±yav±dino vadanti. Eva½ pana vadantehi aparim±ŗesu k±raŗesu mah±parim±ŗa½ eka½ phala½ samaveta½ attano antogadhehi k±raŗehi sagabbha½ asuńńanti vutta½ hoti, evamidha samav±y±bh±v± phale hetu natth²ti hetusuńńa½ phalanti attho. Pavattibh±vatoti sa½s±rassa pavattibh±vato. Catu-±h±rabhedatoti imin± catt±ro ±h±rabhede tehi bhinne tappaccayadhammabhede ca saŖgaŗh±ti. R³p±bhinandan±dibhedo r³p±dikhandhavasena, ±rammaŗavasena v±. Up±d±nehi up±d²yat²ti up±di, up±d±nakkhandhapańcaka½. Nibb±nańca ta½nissaraŗabh³ta½ tassa v³pasamo ta½sant²ti katv± tassa y±va pacchima½ citta½, t±va sesata½, tato parańca anavasesata½ up±d±ya sa-up±disesanibb±nadh±tu anup±disesanibb±nadh±t³ti dvidh± vohar²yat²ti. Samm±diµµhi samm±saŖkappo vipassan±, itare samathoti vadanti. S²lampi hi samathassa upak±rakatt± samathaggahaŗena gayhat²ti tesa½ adhipp±yo. Atha v± y±nadvayavasena laddho maggo samatho vipassan±ti ±gamanavasena vuttoti daµµhabbo. Sappadesatt±ti s²lakkhandh±d²na½ ekadesatt±ti attho. S²lakkhandh±dayo hi sabbalokiyalokuttaras²l±disaŖg±hak±, ariyamaggo lokuttaroyev±ti tadekadeso hoti. Onatasah±yo viya v±y±mo paggahakiccas±mańńato. A½sak³µa½ datv± µhitasah±yo viya sati apil±panavasena niccalabh±vakaraŗas±mańńato. Saj±titoti savitakkasavic±r±dibhedesu sam±n±ya sam±dhij±tiy±ti attho. Kiriyatoti sam±dhi-anur³pakiriyato. Tato eva hi catt±ro satipaµµh±n± sam±dhinimitt±, catt±ro sammappadh±n± sam±dhiparikkh±r±ti (ma. ni. 1.462) sativ±y±m±na½ sam±dhissa nimittaparikkh±rabh±vo vuttoti. ¾koµentena viy±ti anicca½ aniccanti-±din± pańń±sadisena kiccena samantato ±koµentena viya anicca½ khayaµµhena, dukkha½ bhayaµµhen±ti-±din± parivattantena viya ca ±d±ya ³hitv± dinnameva pańń± paµivijjhati. Dvinna½ sam±nak±lattepi paccayabh±vena saŖkappassa purimak±lassa viya niddeso kato. Saj±titoti dukkhe ń±ŗanti-±d²su sam±n±ya pańń±j±tiy±. Kiriyatoti ettha pańń±sadisakicca½ kiriy±ti vutta½, pubbe pana sam±dhi-upak±raka½ tadanur³pa½ kiccanti ayamettha viseso. Sabba½, bhikkhave, abhińńeyyanti (sa½. ni. 4.46) vacanato catt±ripi abhimukha½ paccakkhato ń±tabb±ni, abhivisiµµhena v± ń±ŗena ń±tabb±n²ti abhińńeyy±ni. Durabhisambhavataranti abhisambhavitu½ s±dhetu½ asakkuŗeyyatara½, sattivigh±tena duradhigamanti attho. B±dhakapabhavasantiniyy±nalakkhaŗehi vavatth±na½ salakkhaŗavavatth±na½. Duravag±hatthena gambh²ratt±ti o¼±rik± dukkhasamuday±. Tiracch±nagat±nampi hi dukkha½ ±h±r±d²su ca abhil±so p±kaµo, p²¼an±di-±y³han±divasena pana ida½ dukkha½, idamassa k±raŗanti y±th±vato og±hitu½ asakkuŗeyyatt± gambh²r±, saŗhasukhumadhammatt± nirodhamagg± sabh±vato eva gambh²ratt± duravag±h±, teneva uppanne magge natthi nirodhamagg±na½ y±th±vato anavag±hoti. Nibb±nampi maggena adhigantabbatt± tassa phalanti apadissat²ti ±ha phal±padesatoti. Vuttańhi dukkhanirodhe ń±ŗa½ atthapaµisambhid±ti (vibha. 719). Maggopi nirodhassa samp±pakabh±vato het³ti apadissat²ti ±ha hetu-apadesatoti. Vuttampi ceta½ dukkhanirodhag±miniy± paµipad±ya ń±ŗa½ dhammapaµisambhid±ti (vibha. 719). Iti vijańń±ti iti-saddena vij±nanakkama½ dasseti. Eva½ pak±reh²ti eva½-saddena vij±nanak±raŗabh³te naye.
Uddesavaŗŗan± niµµhit±.