1. R³pakkhandhaniddesavaŗŗan±
2. Kińc²ti pada½ ekaccanti imin± sam±natthanti ±ha kińc²ti pak±rantarabheda½ ±masitv± aniyamanidassananti. Ubhayen±ti pak±rabheda½ an±masitv± ±masitv± ca aniyamadassanavasena pavattena ya½ kińc²ti padadvayena. Adhippetatthanti r³pa½. Aticc±ti atikkamitv±. Pavattitoti pavattanato. Niyamanatthanti nivattanattha½. Kińc±ti ettha ki½-saddo pucch±ya½ hetu-atthad²pako, karaŗe ceta½ paccattavacana½, ca-saddo vacan±laŖk±roti ±ha kena k±raŗena vadeth±ti. Dutiyavikappe pana vuttanayeneva k±raŗatthe pavatta½ ki½-sadda½ vadeth±ti kiriy±padasambandhanena upayogavasena pariŗ±metv± vadati ta½ k±raŗa½ vadeth±ti. Purimasant±nassa bhedanti purimasant±nassa vin±sa½, vin±s±padesena cettha sant±ne visadisupp±dameva dasseti. Tenev±ha visadisasant±nuppattidassanatoti. Nanu ca ar³padhamm±nampi virodhipaccayasamav±ye visadisuppatti atth²ti? Sacca½ atthi, s± pana na p±kaµatar±, p±kaµatar± ca idh±dhippet±. Tenev±ha s²t±disannip±teti. Tath± c±ha bhagav± s²tenapi ruppati, uŗhenapi ruppat²ti-±di (sa½. ni. 3.79). Id±ni bheda-saddo ujukameva vik±r±patti½ vadat²ti dassento bhedo c±ti-±dim±ha Visadisar³puppattiyeva, na uppannassa ańńath±bh±voti adhipp±yo. Tena k±piliya½ pariŗ±mav±da½ paµikkhipati. Yadi purimasant±nato bhedo visadisuppatti ruppana½, eva½ sante lakkhaŗassa atippasaŖgo siy±ti codana½ manasi katv± ±ha ar³pakkhandh±nanti-±di. Ettha s²t±d²h²ti ±di-saddena yath± uŗhajighacch±dayo saŖgayhanti, eva½ ±h±r±d²nampi saŖgaho daµµhabbo. Yen±ti yena s²t±d²hi sam±gamena. Tatth±ti tesu r³padhammesu. ¾h±r±dikassa v± µhitippattass±ti sambandho. Yath± r³padhamm±na½ µhitikkhaŗe s²t±d²hi sam±gamo hoti, eva½ ar³pakkhandh±na½ ańńehi sam±gamo natthi atilahuparivattito, tasm± ar³padhamm± r³padhamm±na½ viya p±kaµassa vik±rassa abh±vato ruppant²ti, ruppanalakkhaŗ±ti ca na vuccant²ti sambandho. Ruppat²ti padassa kattukammas±dhan±na½ vasena attha½ dassetu½ aµµhakath±ya½ kuppati ghaµµ²yati p²¼²yati bhijjat²ti vuttanti tadattha½ vivaranto kuppat²ti eten±ti-±dim±ha. Kop±dikiriy±ti kopasaŖghaµµanap²¼anakiriy±. Kopa-saddo cettha khobhapariy±yo veditabbo. Kattubh³to kammabh³to ca atthoti kattukammas±dhan±na½ vasena vuccam±no bh³tup±d±yar³pasaŖkh±to attho. Kammakattutthena bhijjati-sadden±ti yad± kammakattuttho ruppati-saddo, tad± bhijjati-saddopi tadattho eva veditabboti attho. Tattha yad± kammatthe ruppat²ti pada½, tad± s²ten±ti-±d²su kattu-atthe karaŗavacana½. Yad± pana ruppat²ti pada½ kattu-atthe kammakattu-atthe v±, tad± hetumhi karaŗavacana½ veditabba½. Ya½ pana ruppat²ti-±din± kuppat²ti-±d²na½ kattukammatth±nampi atthavacan±na½ vacane k±raŗa½ dasseti. Yadipi attha-saddo p²¼anaµµhoti-±d²su (paµi. ma. 1.17; 2.8) sabh±vapariy±yopi hoti, kenaµµhen±ti panettha abhidheyyapariy±yo adhippetoti ±ha kenaµµhen±ti pucch±sabh±gavasena ruppanaµµhen±ti, ruppanasadd±bhidheyyabh±ven±ti attho. Tenev±ha na kevala½ saddatthoyeva ruppananti. Tassa atthass±ti tassa bh³tup±d±yappabhedassa sabh±vadhammassa. Ruppanalakkhaŗańca n±meta½ aniccat±di viya kakkha¼att±dito ańńanti na gahetabba½. Pańńattiviseso hi tanti, kakkha¼att±d²na½yeva pana ar³padhammavidhuro sabh±vavisesoti veditabba½. Mucch±pattiy±ti mucch±ya mohassa ±pajjanena. Kappasaŗµh±na½ udakanti kappasaŗµh±pakamah±meghavuµµha½ udaka½. Tath±ti tappak±rat±ya kh±rabh±ve sati udakena kappavuµµh±nak±le viya pathav² vil²yeyya. Lokantariyasatt±na½ pana p±pakammabalena akh±repi kh±re viya sar²rassa vil²yan± veditabb±. Tenev±ti sa-ussadanissayanirayassa vuttatt± eva. Na hi av²cimhi pańcavidhabandhan±dikammak±raŗa½ karonti. 3. Pakaraŗappatta½ r³pa½ pakkhipitv± m±tik± µhapit±ti ±netv± sambandho. Mah±bh³tu
pe
±pajjati tappak±rabh±vena at²ta½se gaŗana½ gatanti vuttatt±ti adhipp±yo. Na h²ti-±din± dhammantaranivattanatthat± pak±rantaranivattanatthat± ca bh³tup±d±yagahaŗassa natth²ti dasseti. Ta½dassaneti gaŗanantaradassane. Ta½sabh±vatt±ti bh³tup±d±yasabh±vatt±. Na c±ti-±din± bh³tup±d±yasabh±vo at²ta½sagaŗitat±ya ta½sabh±vassapi ańńath± gaŗitatt±, ata½sabh±vassa ca tath± gaŗitatt± ak±raŗanti dasseti. Ajjhatta
pe
labbhat²ti etena dutiyanaye na kevala½ yath±vuttova doso, atha kho aby±pitopi dosoti dasseti. Tadeta½ pana ak±raŗa½ k±raŗabh±vasseva anadhippetatt±. Na hettha bh³tup±d±yar³pabh±vo at²ta½se gaŗanassa k±raŗanti adhippeta½, yato yath±vuttados±patti siy±. Kint²ti ettha kinti pubbe ya½ r³panti s±mańńato gahita½, tassa sar³papucch±. Iti-saddo nidassanattho, na k±raŗattho. Tenassa ya½ r³pa½ at²ta½ niruddha½
pe
at²ta½sena saŖgahita½ at²takoµµh±se gaŗana½ gata½, ta½ kinti ce? Catt±ro ca
pe
r³panti bh³tup±d±yavibh±gadassanamukhena visesa½ nidasseti. Yattak± hi idha vises± niddiµµh± cakkh±yatan±dayo, tesamida½ nidassananti. Na cettha purimanayato aviseso. Tattha hi r³passa bh³tup±d±yat±mattasabh±vadassanat± vutt±. Ten±ha aµµhakath±ya½ at²tar³pampi bh³t±ni cev±ti-±di. Idha pana bh³tup±d±yena nidassanabh³tena r³passa sabbavisesavibh±vanat± dassit±. Evańca katv± aby±pitadosopi cettha anok±sova, ya½ r³pa½ ajjhatta½
pe
up±dinna½, kinti? Catt±ro ca
pe
r³panti tadańńavisesanidassanassa adhippetatt±. Tath± c±ha eva½ sabbattha attho veditabboti. Pariy±yadesanatt±ti sabh±vato pariy±yana½ parivattana½ pariy±yo, ujuka½ appavatt²ti attho. Pariy±yena, pariy±yabh³t± v± desan± etth±ti pariy±yadesana½, suttanta½. Suttantańhi veneyyajjh±sayavasena desetabbadhamme lesato labbham±nabh±vakathana½, na ujunippadesabh±vakathananti pariy±yadesana½ n±ma. Teneva ta½ yath±nulomas±sananti vuccati. Abhidhammo pana desetabbadhamme ujunippadesakathananti nippariy±yadesana½ n±ma, yato yath±dhammas±sananti vuccati. Nicchayena desoti vavatth±nato kathana½. Tath± bhaddekarattasutt±d²su (ma. ni. 3.272 ±dayo) viya at²t±dibh±vo at²t±n±gatapaccuppannabh±vo addh±vasena idh±pi khandhavibhaŖge suttantabh±jan²yatt± niddisitabbo siy±ti yojan±. Sannipatitanti sam±gata½. Sant±navasen±ti pubb±paravasena. Pubben±parassa samappam±ŗat±ya an³na½ anadhika½, tato eva ek±k±ra½. Pavattik±lavasena v± an³na½ anadhika½, sam±nasabh±vat±ya ek±k±ra½. Tena visabh±ga-utun± anantaritata½ dasseti. Eva½ ±h±rep²ti ettha visabh±g±h±rena anantarito anekav±ra½ anekadivasampi bhutto sabh±gek±h±ra½ n±ma. Tato pubbe visabh±ga-utu-±h±rasamuµµh±na½ at²ta½, pacch± an±gatanti hi vuttanti. Ek±h±rasamuµµh±nanti pana vuttatt± ekasseva ±h±rassa yojan± yuttar³p±ti apare. Pańcadv±ravasen±ti ettha pańcadv±r±vajjanato paµµh±ya y±va tad±rammaŗa½, y±va javana½, y±va v± voµµhabbana½, t±va pavatt± cittasantati ekav²thi. Ekajavanasamuµµh±nanti ekajavanav±rasamuµµh±na½. Ettha ca samaya½ an±masitv±va santativasena, santatińca an±masitv±va samayavasena at²t±divibh±go gahetabbo. Tesanti hetupaccay±na½. Kal±pass±ti r³pakal±passa. Kamm±nantar±d²ti kamm±di, anantar±d²ti pacceka½ ±di-saddo yojetabbo. Tattha paµhamena ±disaddena upanissayapaccayassa ±h±r±dino ca dutiyena samanantar±nantar³panissay±dino saŖgaho veditabbo. Cittupp±dassa cettha kamm±nantar±dipaccayavasena, itarassa kamm±divaseneva janakabh±ve yojan± daµµhabb±. Tath± cittupp±dassa purej±tavasena, itarassa pacch±j±tavasena, ubhayesampi sahaj±tavasena upatthambhana½ veditabba½ Tenev±ha yath±sambhava½ yojetabbanti. Upp±dakkhaŗeti hetukiccakkhaŗe. Hetukicca½ n±ma tassa tassa upp±detabbassa uppattikaraŗa½, tańca tasmi½ khaŗe uppannaphalatt± tato para½ kattabb±bh±vato niµµhitańc±ti daµµhabba½. Itara½ pana t²supi khaŗesu paccayakicca½ daµµhabbanti yojan±. 6. Aniµµhan±manivattanass±ti aniµµhan±manivattiy± ak±raŗabh±vadassanena iµµhan±mal±bh±panassa ak±raŗabh±va½ dasseti. Devamanussasampattibhaveti sampattiyutte sampanne devamanussabhave. Samiddhasobhanat±ti abhivuddhasobhanat±. Tato ev±ti sampattivirahato eva, asampannatt± ev±ti attho. Tesa½yeva hatthi-±d²na½ sukhassa hetubh±va½ na gacchanti s±raŗ±divasena dukkhapaccayatt±. Tesanti hatthir³p±d²na½. Tassa tassev±ti-±din± yath±vuttamattha½ vivarati. Akusalena attan± katena nibbatta½ dukkhassa paccayo hot²ti yojan±. Tasm±ti yasm± kamma½ yasmi½ sant±ne nibbatta½, tattheva sukhadukkh±na½ paccayo hoti, na ańńattha, tasm±. Aµµhakath±ya½ pan±ti ekaccamatadassana½. Tattha aniµµha½ n±ma natth²ti yasm± paµisedhadvayena kusalakammajassa iµµhabh±vo niyato, tasm± kusalakammajameva iµµhanti eva½ aniyametv± kusalakammaja½ iµµhamev±ti evamettha niyamo gahetabboti dassento akusalakammajamp²ti-±dim±ha. Kinti akusalakammaja½ sobhana½, ya½ paresa½ iµµha½ n±ma siy±? Yadi duggatiya½ kesańci tiracch±n±na½ saŗµh±n±disampatti sugatiya½ satt±na½ akusalanissandena vir³par³pat± viya kusalanissandena, katha½ tass± akusalakammajat±. Atha pana ya½ kesańci aman±pampi sam±na½ r³pa½ man±pa½ hutv± upaµµh±ti, ta½ sandh±ya vutta½, evampi yath± kesańci tiracch±n±d²na½ kusalakammaja½ manuss±dir³pa½ aman±pato upaµµhahantampi kusalavip±kasseva ±rammaŗabh±vato atthato iµµhameva n±ma hoti, eva½ akusalakammaja½ kesańci man±pa½ hutv± upaµµhahantampi akusalavip±kasseva ±rammaŗabh±vato atthato aniµµhameva n±ma hoti, evańceta½ sampaµicchitabba½. Ańńath± aµµh±nameta½ anavak±so, ya½ k±yaduccaritassa iµµho kanto man±po vip±ko uppajjeyy±ti-±di-aµµh±nap±¼iy± (ma. ni. 3.131) virodho siy±. Tenev±ha kusalakammajassa pan±ti-±di. Sabbesanti attano, paresańca Iµµhassa abh±vo vattabboti yath± kusalakammaja½ aniµµha½ n±ma natth²ti vutta½, eva½ kińc±pi akusalakammaja½ iµµha½ n±ma natth²ti aµµhakath±ya½ na vutta½, tena pana nayadassanena akusalakammajassa abh±vo vutto eva hot²ti so sa½vaŗŗan±vasena niddh±retv± vattabboti adhipp±yo. Etena kusalakammajameva iµµhanti purimapad±vadh±raŗassa gahetabbata½ dasseti. Id±ni hatthi-±d²namp²ti-±din± tamevattha½ vivarati. Kusalavip±kass±ti etth±pi kusalavip±kasseva ±rammaŗanti attho. Manuss±nanti ca nidassanamatta½ daµµhabba½. Itaresampi ca akusalakammaja½ akusalavip±kasseva, kusalakammajańca kusalavip±kasseva ±rammaŗanti dassitov±ya½ nayoti. Kasm± pana iµµh±niµµhamissite vatthumhi man±pat±va saŗµh±t²ti ±ha iµµh±rammaŗena
pe
sakk± vattunti. Suµµhu vuttanti iµµh±niµµha½ ekantato vip±keneva paricchijjat²ti vadantehi iµµh±niµµh±rammaŗavavatth±na½ sammadeva vutta½. Ta½ anugantv±ti vip±kavasena iµµh±niµµh±rammaŗavavatth±na½ anugantv±. Sabbatth±ti sugatiduggat²su, sabbesu v± ±rammaŗesu. Aniµµh±ti vacaneneva tesa½ iµµhat± nivattit±ti ±ha sadisat± ca r³p±dibh±voyev±ti. Iµµh±neva r³p±d²ni k±maguŗ±ti sutte vutt±n²ti mittapaµipakkho amitto viya iµµhapaµipakkh± aniµµh±ti adhippet±ti vutta½ aniµµh±ti
pe
voh±ro viy±ti. Sabb±ni v±ti ettha piyar³pa½ s±tar³panti (d². ni. 2.400; ma. ni. 1.133; vibha. 203) vacanato katha½ aniµµh±na½ r³p±d²na½ k±maguŗabh±v±patt²ti ce? Tesampi vipall±savasena taŗh±vatthubh±vato piyar³pabh±vassa adhippetatt±. Yadi eva½ katha½ cakkhuvińńeyy±ni r³p±ni iµµh±n²ti-±disuttapada½ (ma. ni. 1.166; 2.155; 3.57; sa½. ni. 5.30) n²yat²ti ±ha atisayen±ti-±di. Indriyabaddhar³pavasena p±¼iya½ h²nadukaniddeso pavattoti dassetu½ dv²supi h²napaŗ²tapades³ti-±dim±ha. Avayavayoge s±mivacana½, na kattar²ti adhipp±yo. Tesa½ tesa½ satt±nanti indriyabaddhar³pe niddiµµhe kasm± kammajavasena attho vutto, na catusantativasen±ti ±ha sattasant±na
pe
vuttanti. Padh±natt± hi kammajavasena attha½ vatv± sesesu eva½ utusamuµµh±n±d²sup²ti aµµhakath±ya½ atideso kato Tehi teh²ti etasmi½ attheti imin± tesa½ tesanti kattari s±mivacana½ ±saŖkati. Tath± sati visaye v± s±mivacane laddhaguŗa½ dasseti na kammajavasenev±ti-±din±, kammajaggahaŗańcettha upalakkhaŗa½ daµµhabba½. Mariy±d±bh³tanti uttamamariy±d±bh³ta½. Tenev±ha yassa yeva man±p±, tassa teva param±ti. Tesanti k±maguŗ±na½. Sabh±vatoti lakkhaŗato. Ekasmi½yeva ass±danakujjhanatoti-±din± yasm± teyeva r³p±dayo eko ass±det²ti-±dika½ suttantavivaraŗa½ iµµh±niµµhabh±ve hetubh±vena vuttanti dasseti. Iµµh±niµµhaggahaŗa½ hot²ti nibb±ne viya aniµµhaggahaŗa½ sańń±vipall±sena ańńesupi ±rammaŗesu iµµh±niµµh±bhiniveso hot²ti adhipp±yo. Vibh±go n±ma asaŖkaro, vitth±ro c±ti vibhattanti padassa vavatthita½, pak±sitanti ca attham±ha. Ańńesanti ati-a¹¹hadalidd±na½. Ida½ iµµha½, aniµµhańca hot²ti ettha ca-saddena aniµµha½, iµµhańca hot²ti ayampi attho vuttoti veditabba½. Aniµµha½ iµµhanti iµµhassa aniµµhanti, aniµµhassa iµµhanti gahaŗe yath±saŖkhya½ yojan±. Indriyavik±r±patti-±din±ti ettha ±di-saddena pubb±bhisaŖkh±r±di½ saŖgaŗh±ti. Puretara½ pavattacitt±bhisaŖkh±ravasen±pi hi vin±va sańń±vipall±sa½ iµµha½ aniµµhanti, aniµµhańca iµµhanti gayhat²ti. Tena vip±ken±ti tena kusal±kusalavip±kena. ¾rammaŗassa iµµh±niµµhatanti yattha ta½ uppajjati, tassa buddhar³p±dikassa g³th±dikassa ca ±rammaŗassa yath±kkama½ iµµhata½ aniµµhatańca nidasseti. Vijjam±nepi sańń±vipall±se ±rammaŗena vip±kaniyamadassananti iµµh±rammaŗe kusalavip±kova uppajjati, aniµµh±rammaŗe akusalavip±kov±ti eva½ ±rammaŗena vip±kaniyamadassana½. ¾rammaŗaniyamadassanatthanti ya½ kusalavip±kassa ±rammaŗa½, ta½ iµµha½ n±ma. Ya½ akusalavip±kassa ±rammaŗa½, ta½ aniµµha½ n±m±ti dassanattha½. ¾rammaŗena niy±mito hi vip±ko attano upak±rakassa ±rammaŗassa niy±mako hot²ti. Dv±rantare dukkhassa paccayabh³tassa ±rammaŗassa dv±rantare sukhavip±kupp±danato, dv±rantare sukhassa paccayabh³tassa ±rammaŗassa dv±rantare dukkhavip±kupp±danato vip±kena ±rammaŗaniyamadassanena vip±kavasena iµµh±niµµhat± dassit±ti yojan±. 7. Duppariggahaµµhena k±raŗabh³tena lakkhaŗassa indriy±disabh±vassa duppaµivijjhat±, eva½ supariggahaµµhena lakkhaŗasuppaµivijjhat± veditabb±. D³reti avuttass±ti lakkhaŗato d³reti akathitassa. Vuttamp²ti lakkhaŗato d³reti vuttampi sukhumar³pa½. Bhindam±noti sambhindam±noti vutta½ hot²ti ±ha missaka½ karontoti. Yasm± pana bhedana½ vibh±gakaraŗampi hoti, tasm± dutiyavikappe bhindam±noti padassa visu½ karontoti attham±ha. Tatiyavikappe pana bhindam±noti vin±sentoti attho. Ten±ha santikabh±va½ bhinditv± d³rabh±va½, d³rabh±vańca bhinditv± santikabh±va½ karontoti. Na hi sakk± santikassa tabbh±va½ avin±setv± d³rabh±va½ k±tu½, tath± itarass±pi. Santikabh±vakaraŗena na bhindati na vin±seti, na ca ok±sad³rato lakkhaŗato d³ra½ visu½ karaŗena bhindati vibh±ga½ karoti, n±pi ok±sad³rena lakkhaŗato d³ra½ vomissakakaraŗena bhindati sambhindat²ti yojan±. Tidh± attho daµµhabboti saŖkhepena vuttamattha½ na h²ti-±din± vivarati. Visu½ karoti, vomissaka½ karot²ti karoti-sadda½ ±netv± sambandho. Etth±p²ti-±din± yath± ok±sato d³rameva bhindat²ti ettha ok±sato d³rassa ok±sato santikabh±vakaraŗa½ adhippetanti vin±sana½ bhedana½, eva½ na lakkhaŗato d³ra½ bhindat²ti etth±pi lakkhaŗato d³rassa lakkhaŗato santikabh±v±karaŗa½ abhedana½ avin±sananti imamattha½ dasseti. Vomissakakaraŗavibh±gakaraŗatthata½ sandh±y±ha bhindam±noti ettha ca ańńath± bhedana½ vuttanti. Pacchimanaye vin±sanatthameva sandh±ya bhedana½ idha ca ańńath± vuttanti avoca.
R³pakkhandhaniddesavaŗŗan± niµµhit±.