15. Paµisambhid±vibhaªgo

1. Suttantabh±jan²ya½

1. Saªgahav±ravaººan±

718. Id±ni tadanantare paµisambhid±vibhaªge catassoti gaºanaparicchedo. Paµisambhid±ti pabhed±. Yasm± pana parato atthe ñ±ºa½ atthapaµisambhid±ti-±dim±ha, tasm± na aññassa kassaci pabhed±, ñ±ºasseva pabhed±ti veditabb±. Iti “catasso paµisambhid±”ti padena catt±ro ñ±ºappabhed±ti ayamattho saªgahito. Atthapaµisambhid±ti atthe paµisambhid±; atthappabhedassa sallakkhaºavibh±van±vavatth±nakaraºasamattha½ atthe pabhedagata½ ñ±ºanti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Dhammappabhedassa hi sallakkhaºavibh±van±vavatth±nakaraºasamattha½ dhamme pabhedagata½ ñ±ºa½ dhammapaµisambhid± n±ma. Niruttippabhedassa sallakkhaºavibh±van±vavatth±nakaraºasamattha½ nirutt±bhil±pe pabhedagata½ ñ±ºa½ niruttipaµisambhid± n±ma. Paµibh±nappabhedassa sallakkhaºavibh±van±vavatth±nakaraºasamattha½ paµibh±ne pabhedagata½ ñ±ºa½ paµibh±napaµisambhid± n±ma.
Id±ni yath±nikkhitt± paµisambhid± bh±jetv± dassento atthe ñ±ºa½ atthapaµisambhid±ti-±dim±ha. Tattha atthoti saªkhepato hetuphala½. Tañhi hetuvasena araº²ya½ gantabba½ pattabba½, tasm± atthoti vuccati. Pabhedato pana ya½kiñci paccayasamuppanna½, nibb±na½, bh±sitattho, vip±ko, kiriy±ti ime pañca dhamm± atthoti veditabb±. Ta½ attha½ paccavekkhantassa tasmi½ atthe pabhedagata½ ñ±ºa½ atthapaµisambhid±.
Dhammoti saªkhepato paccayo. So hi yasm± ta½ ta½ vidahati pavatteti ceva p±peti ca, tasm± dhammoti vuccati. Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu, ariyamaggo, bh±sita½ kusala½, akusalanti ime pañca dhamm± dhammoti veditabb±. Ta½ dhamma½ paccavekkhantassa tasmi½ dhamme pabhedagata½ ñ±ºa½ dhammapaµisambhid±.
Tatra dhammanirutt±bhil±pe ñ±ºanti tasmi½ atthe ca dhamme ca y± sabh±vanirutti, tass± abhil±pe ta½ sabh±vanirutti½ sadda½ ±rammaºa½ katv± paccavekkhantassa tasmi½ sabh±vanirutt±bhil±pe pabhedagata½ ñ±ºa½ niruttipaµisambhid±. Evamaya½ niruttipaµisambhid± sadd±rammaº± n±ma j±t±, na paññatti-±rammaº±. Kasm±? Yasm± sadda½ sutv± “aya½ sabh±vanirutti, aya½ na sabh±vanirutt²”ti j±nanti. Paµisambhid±ppatto hi “phasso”ti vutte “aya½ sabh±vanirutt²”ti j±n±ti, “phass±”ti v± “phassan”ti v± vutte pana “aya½ na sabh±vanirutt²”ti j±n±ti. Vedan±d²supi eseva nayo. Añña½ panesa n±ma-±khy±ta-upasaggabyañjanasadda½ j±n±ti na j±n±t²ti? Yadaggena sadda½ sutv± “aya½ sabh±vanirutti, aya½ na sabh±vanirutt²”ti j±n±ti, tadaggena tampi j±nissat²ti. Ta½ pana nayida½ paµisambhid±kiccanti paµikkhipitv± ida½ vatthu kathita½–
Tissadattatthero kira bodhimaº¹e suvaººasal±ka½ gahetv± aµµh±rasasu bh±s±su ‘katarabh±s±ya kathem²’ti pav±resi. Ta½ pana tena attano uggahe µhatv± pav±rita½, na paµisambhid±ya µhitena. So hi mah±paññat±ya ta½ ta½ bh±sa½ kath±petv± kath±petv± uggaºhi; tato uggahe µhatv± eva½ pav±resi.
Bh±sa½ n±ma satt± uggaºhant²ti vatv± ca panettha ida½ kathita½. M±t±pitaro hi daharak±le kum±rake mañce v± p²µhe v± nipajj±petv± ta½ ta½ kathayam±n± t±ni t±ni kicc±ni karonti. D±rak± tesa½ ta½ ta½ bh±sa½ vavatth±penti– imin± ida½ vutta½, imin± ida½ vuttanti. Gacchante gacchante k±le sabbampi bh±sa½ j±nanti. M±t± dami¼², pit± andhako. Tesa½ j±to d±rako sace m±tukatha½ paµhama½ suº±ti, dami¼abh±sa½ bh±sissati; sace pitukatha½ paµhama½ suº±ti, andhakabh±sa½ bh±sissati. Ubhinnampi pana katha½ assuºanto m±gadhabh±sa½ bh±sissati.
Yopi ag±make mah±raññe nibbatto, tattha añño kathento n±ma natthi, sopi attano dhammat±ya vacana½ samuµµh±pento m±gadhabh±sameva bh±sissati. Niraye, tiracch±nayoniya½, pettivisaye, manussaloke, devaloketi sabbattha m±gadhabh±s±va ussann±. Tattha ses± oµµakir±ta-andhakayonakadami¼abh±s±dik± aµµh±rasa bh±s± parivattanti Ayamevek± yath±bhuccabrahmavoh±ra-ariyavoh±rasaªkh±t± m±gadhabh±s± na parivattati. Samm±sabuddhopi tepiµaka½ buddhavacana½ tanti½ ±ropento m±gadhabh±s±ya eva ±ropesi. Kasm±? Evañhi attha½ ±haritu½ sukha½ hoti. M±gadhabh±s±ya hi tanti½ ±ru¼hassa buddhavacanassa paµisambhid±ppatt±na½ sotapath±gamanameva papañco; sote pana saªghaµµitamatteyeva nayasatena nayasahassena attho upaµµh±ti. Aññ±ya pana bh±s±ya tanti½ ±ru¼ha½ pothetv± pothetv± uggahetabba½ hoti. Bahumpi uggahetv± pana puthujjanassa paµisambhid±ppatti n±ma natthi. Ariyas±vako no paµisambhid±ppato n±ma natthi.
ѱºesu ñ±ºanti sabbatthakañ±ºa½ ±rammaºa½ katv± ñ±ºa½ paccavekkhantassa pabhedagata½ ñ±ºa½ paµibh±napaµisambhid±ti. Im± pana catassopi paµisambhid± dv²su µh±nesu pabheda½ gacchanti, pañcahi k±raºehi visad± hont²ti veditabb±. Katamesu dv²su? Sekkhabh³miyañca asekkhabh³miyañca. Tattha s±riputtattherassa mah±moggall±nattherassa mah±kassapattherassa mah±kacc±yanattherassa mah±koµµhitattherass±ti as²tiy±pi mah±ther±na½ paµisambhid± asekkhabh³miya½ pabheda½ gat±. ¾nandattherassa cittassa gahapatino dhammikassa up±sakassa up±lissa gahapatino khujjuttar±ya up±sik±y±ti evam±d²na½ paµisambhid± sekkhabh³miya½ pabheda½ gat±ti im±su dv²su bh³m²su pabheda½ gacchanti.
Katamehi pañcahi k±raºehi paµisambhid± visad± hont²ti? Adhigamena, pariyattiy±, savanena, paripucch±ya, pubbayogen±ti. Tattha ‘adhigamo’ n±ma arahatta½. Tañhi pattassa paµisambhid± visad± honti. ‘Pariyatti’ n±ma buddhavacana½. Tañhi uggaºhantassa paµisambhid± visad± honti. ‘Savana½’ n±ma dhammassavana½. Sakkaccañhi dhamma½ suºantassa paµisambhid± visad± honti. ‘Paripucch±’ n±ma aµµhakath±. Uggahitap±¼iy± attha½ kathentassa hi paµisambhid± visad± honti. ‘Pubbayogo’ n±ma pubbayog±vacarat±, at²tabhave haraºapacc±haraºanayena pariggahitakammaµµh±nat±; pubbayog±vacarassa hi paµisambhid± visad± honti Tattha arahattappattiy± punabbasukuµumbikaputtassa tissattherassa paµisambhid± visad± ahesu½. So kira tambapaººid²pe buddhavacana½ uggaºhitv± parat²ra½ gantv± yonakadhammarakkhitattherassa santike buddhavacana½ uggaºhitv± ±gacchanto n±va½ abhiruhanatitthe ekasmi½ pade uppannakaªkho yojanasatamagga½ nivattitv± ±cariyassa santika½ gacchanto antar±magge ekassa kuµumbikassa pañha½ kathesi. So pas²ditv± satasahassagghanika½ kambala½ ad±si. Sopi ta½ ±haritv± ±cariyassa ad±si. Thero v±siy± koµµetv± nis²danaµµh±ne paribhaº¹a½ k±resi. Kimatth±y±ti? Pacchim±ya janat±ya anuggahatth±y±ti. Eva½ kirassa ahosi– “amh±ka½ gatamagga½ ±vajjetv± an±gate sabrahmac±rino paµipatti½ p³retabba½ maññissant²”ti. Tissattheropi ±cariyassa santike kaªkha½ chinditv± jambukolapaµµane oruyha cetiyaªgaºa½ sammajjanavel±ya v±likavih±ra½ patv± sammajji. Tassa sammajjitaµµh±na½ disv± ‘ida½ v²tar±gassa bhikkhuno sammaµµhaµµh±nan’ti therassa v²ma½sanatth±ya pañha½ pucchi½su. Thero paµisambhid±ppattat±ya pucchitapucchite pañhe kathes²ti.
Pariyattiy± pana tissadattattherassa ceva n±gasenattherassa ca paµisambhid± visad± ahesu½. Sakkaccadhammasavanena sudhammas±maºerassa paµisambhid± visad± ahesu½. So kira talaªgarav±s² dhammadinnattherassa bh±gineyyo khuraggeyeva arahatta½ patto m±tulattherassa dhammavinicchayaµµh±ne nis²ditv± suºantoyeva t²ºi piµak±ni paguº±ni ak±si. Uggahitap±¼iy± attha½ kathentassa pana tissadattattherassa eva paµisambhid± visad± ahesu½. Gatapacc±gatavatta½ pana p³retv± y±va anuloma½ kammaµµh±na½ ussukk±petv± ±gat±na½ visadabh±vappattapaµisambhid±na½ pubbayog±vacar±na½ anto natthi.
Etesu pana k±raºesu pariyatti, savana½, paripucch±ti im±ni t²ºi pabhedasseva balavak±raº±ni. Pubbayogo adhigamassa balavapaccayo, pabhedassa hoti na hot²ti? Hoti, na pana tath±. Pariyattisavanaparipucch± hi pubbe hontu v± m± v±, pubbayogena pubbe ceva etarahi ca saªkh±rasammasana½ vin± paµisambhid± n±ma natthi. Ime pana dvepi ekato hutv± paµisambhid± upatthambhetv± visad± karont²ti.

Saªgahav±ravaººan±.