14. Sikkh±padavibhaªgo

1. Abhidhammabh±jan²yavaººan±

703. Id±ni tadanantare sikkh±padavibhaªge pañc±ti gaºanaparicchedo. Sikkh±pad±n²ti sikkhitabbapad±ni; sikkh±koµµh±s±ti attho. Apica upari ±gat± sabbepi kusal± dhamm± sikkhitabbato sikkh±. Pañcasu pana s²laªgesu ya½kiñci aªga½ t±sa½ sikkh±na½ patiµµh±naµµhena padanti sikkh±na½ padatt± sikkh±pad±ni. P±º±tip±t±ti p±ºassa atip±t± gh±tan± m±raº±ti attho. Veramaº²ti virati. Adinn±d±n±ti adinnassa ±d±n±; parapariggahitassa haraº±ti attho. K±mes³ti vatthuk±mesu. Micch±c±r±ti kilesak±mavasena l±mak±c±r±. Mus±v±d±ti abh³tav±dato. Sur±merayamajjapam±daµµh±n±ti ettha sur±ti piµµhasur±, p³vasur±, odanasur±, kiººapakkhitt±, sambh±rasa½yutt±ti pañca sur±. Merayanti pupph±savo, phal±savo, gu¼±savo, madhv±savo, sambh±rasa½yuttoti pañca ±sav±. Tadubhayampi madan²yaµµhena majja½. Y±ya cetan±ya ta½ pivanti, s± pam±dak±raºatt± pam±daµµh±na½; tasm± sur±merayamajjapam±daµµh±n±. Aya½ t±vettha m±tik±nikkhepassa attho.
704. Padabh±jan²ye pana yasmi½ samaye k±m±vacaranti-±di sabba½ heµµh± vuttanayatt± utt±natthameva. Yasm± pana na kevala½ viratiyeva sikkh±pada½, cetan±pi sikkh±padameva, tasm± ta½ dassetu½ dutiyanayo dassito. Yasm± ca na kevala½ eteyeva dve dhamm± sikkh±pada½, cetan±sampayutt± pana paropaºº±sadhamm±pi sikkhitabbakoµµh±sato sikkh±padameva, tasm± tatiyanayopi dassito.
Tattha duvidha½ sikkh±pada½ pariy±yasikkh±pada½ nippariy±yasikkh±padañca. Tattha virati nippariy±yasikkh±pada½. S± hi “p±º±tip±t± veramaº²”ti p±¼iya½ ±gat±, no cetan±. Viramanto ca t±ya eva tato tato viramati, na cetan±ya. Cetana½ pana ±haritv± dassesi. Tath± sesacetan±sampayuttadhamme. V²tikkamak±le hi veracetan± duss²lya½ n±ma. Tasm± s± viratik±lepi sus²lyavasena vutt±. Phass±dayo ta½sampayuttatt± gahit±ti.
Id±ni etesu sikkh±padesu ñ±ºasamuttejanattha½ imesa½ p±º±tip±t±d²na½ dhammato, koµµh±sato, ±rammaºato, vedan±to, m³lato, kammato, s±vajjato, payogato ca vinicchayo veditabbo.
Tattha ‘dhammato’ti pañcapete p±º±tip±t±dayo cetan±dhamm±va honti. ‘Koµµh±sato’ pañcapi kammapath± eva.
‘¾rammaºato’ p±º±tip±to j²vitindriy±rammaºo. Adinn±d±na½ satt±rammaºa½ v± saªkh±r±rammaºa½ v±. Micch±c±ro itthipuris±rammaºo. Mus±v±do satt±rammaºo v± saªkh±r±rammaºo v±. Sur±p±na½ saªkh±r±rammaºa½.
‘Vedan±to’ p±º±tip±to dukkhavedano. Adinn±d±na½ tivedana½. Tañhi haµµhatuµµhassa adinna½ ±diyato sukhavedana½ hoti, bh²tak±le dukkhavedana½, majjhattassa hutv± gaºhato adukkhamasukhavedana½. Micch±c±ro sukhavedano v± adukkhamasukhavedano v±. Mus±v±do adinn±d±na½ viya tivedano. Sur±p±na½ sukhamajjhattavedana½.
‘M³lato’ p±º±tip±to dosamoham³lo. Adinn±d±na½ kiñcik±le lobhamoham³la½, kiñcik±le dosamoham³la½. Micch±c±ro lobhamoham³lo. Mus±v±do kiñcik±le lobhamoham³lo, kiñcik±le dosamoham³lo. Sur±p±na½ lobhamoham³la½.
‘Kammato’ mus±v±do cettha vac²kamma½. Ses± k±yakammameva.
‘S±vajjato’ p±º±tip±to atthi appas±vajjo, atthi mah±s±vajjo. Tath± adinn±d±n±d²ni. Tesa½ n±n±karaºa½ heµµh± dassitameva.
Aya½ pana aparo nayo– kunthakipillikassa hi vadho appas±vajjo, tato mahantatarassa mah±s±vajjo; sopi appas±vajjo, tato mahantatar±ya sakuºik±ya mah±s±vajjo; tato godh±ya, tato sasakassa, tato migassa, tato gavayassa, tato assassa, tato hatthissa vadho mah±s±vajjo, tatopi duss²lamanussassa tato gor³pas²lakamanussassa, tato saraºagatassa, tato pañcasikkh±padikassa, tato s±maºerassa, tato puthujjanabhikkhuno tato sot±pannassa, tato sakad±g±missa, tato an±g±missa, tato kh²º±savassa vadho atimah±s±vajjoyeva.
Adinn±d±na½ duss²lassa santake appas±vajja½, tato gor³pas²lakassa santake mah±s±vajja½; tato saraºagatassa, tato pañcasikkh±padikassa, tato s±maºerassa, tato puthujjanabhikkhuno, tato sot±pannassa, tato sakad±g±missa, tato an±g±missa santake mah±s±vajja½, tato kh²º±savassa santake atimah±s±vajja½yeva.
Micch±c±ro duss²l±ya itthiy± v²tikkame appas±vajjo, tato gor³pas²lak±ya mah±s±vajjo; tato saraºagat±ya, pañcasikkh±padik±ya, s±maºeriy±, puthujjanabhikkhuniy±, sot±pann±ya, sakad±g±miniy±, tato an±g±miniy± v²tikkame mah±s±vajjo, kh²º±sav±ya pana bhikkhuniy± ekantamah±s±vajjova.
Mus±v±do k±kaºikamattassa atth±ya mus±kathane appas±vajjo, tato a¹¹ham±sakassa, m±sakassa, pañcam±sakassa, a¹¹hakah±paºassa, kah±paºassa, tato anagghaniyabhaº¹assa atth±ya mus±kathane mah±s±vajjo, mus± kathetv± pana saªgha½ bhindantassa ekantamah±s±vajjova.
Sur±p±na½ pasatamattassa p±ne appas±vajja½, añjalimattassa p±ne mah±s±vajja½; k±yac±lanasamattha½ pana bahu½ pivitv± g±magh±tanigamagh±takamma½ karontassa ekantamah±s±vajjameva.
P±º±tip±tañhi patv± kh²º±savassa vadho mah±s±vajjo; adinn±d±na½ patv± kh²º±savasantakassa haraºa½, micch±c±ra½ patv± kh²º±sav±ya bhikkhuniy± v²tikkamana½, mus±v±da½ patv± mus±v±dena saªghabhedo, sur±p±na½ patv± k±yac±lanasamattha½ bahu½ pivitv± g±manigamagh±tana½ mah±s±vajja½. Sabbehipi panetehi mus±v±dena saªghabhedanameva mah±s±vajja½. Tañhi kappa½ niraye p±canasamattha½ mah±kibbisa½.
‘Payogato’ti p±º±tip±to s±hatthikopi hoti ±ºattikopi. Tath± adinn±d±na½. Micch±c±ramus±v±dasur±p±n±ni s±hatthik±nev±ti.
Evamettha p±º±tip±t±d²na½ dhamm±divasena vinicchaya½ ñatv± p±º±tip±t± veramaº²ti-±d²nampi dhammato, koµµh±sato, ±rammaºato, vedan±to, m³lato, kammato, khaº¹ato, sam±d±nato, payogato ca vinicchayo veditabbo.
Tattha ‘dhammato’ti pariy±yas²lavasena paµip±µiy± pañca cetan±dhamm±va. ‘Koµµh±sato’ti pañcapi kammapath± eva. ‘¾rammaºato’ti p±º±tip±t± veramaº² parassa j²vitindriya½ ±rammaºa½ katv± attano veracetan±ya viramati. Itar±supi eseva nayo. Sabb±pi hi et± v²tikkamitabbavatthu½ ±rammaºa½ katv± veracetan±hiyeva viramanti. ‘Vedan±to’ti sabb±pi sukhavedan± v± honti majjhattavedan± v±. ‘M³lato’ti ñ±ºasampayuttacittena viramantassa alobha-adosa-amoham³l± honti, ñ±ºavippayuttacittena viramantassa alobha-adosam³l± honti. ‘Kammato’ti mus±v±d± veramaº²yevettha vac²kamma½; ses± k±yakamma½. ‘Khaº¹ato’ti gahaµµh± ya½ ya½ v²tikkamanti, ta½ tadeva khaº¹a½ hoti bhijjati, avasesa½ na bhijjati. Kasm±? Gahaµµh± hi anibaddhas²l± honti, ya½ ya½ sakkonti ta½ tadeva gopenti. S±maºer±na½ pana ekasmi½ v²tikkamante sabb±ni bhijjanti. Na kevalañca et±ni, sesas²l±nipi bhijjantiyeva. Tesa½ pana v²tikkamo daº¹akammavatthuko. ‘Puna evar³pa½ na kariss±m²’ti daº¹akamme kate s²la½ paripuººa½ hoti. ‘Sam±d±nato’ti sayameva ‘pañca s²l±ni adhiµµhah±m²’ti adhiµµhahantenapi, p±µiyekka½ p±µiyekka½ sam±diyantenapi sam±diºº±ni honti. Aññassa santike nis²ditv± ‘pañca s²l±ni sam±diy±m²’ti sam±diyantenapi, p±µiyekka½ p±µiyekka½ sam±diyantenapi sam±dinn±neva honti. ‘Payogato’ sabb±nipi s±hatthikapayog±nev±ti veditabb±ni.
712. Id±ni y±sa½ sikkh±na½ koµµh±sabh±vena im±ni pañca sikkh±pad±ni vutt±ni, t±ni dassetu½ katame dhamm± sikkh±ti aya½ sikkh±v±ro ±raddho. Tattha yasm± sabbepi catubh³makakusal± dhamm± sikkhitabbabh±vato sikkh±, tasm± te dassetu½ yasmi½ samaye k±m±vacaranti-±di vutta½. Tattha heµµh± cittupp±dakaº¹e (dha. sa. 1) vuttanayeneva p±¼i½ vitth±retv± attho veditabbo. Idha pana mukhamattameva dassitanti.

Abhidhammabh±jan²yavaººan±.